عكس: عليرضا بني علي
آزاده بهشتي
زلزله 8 خرداد ماه 1383، زنگ خطر را براي تهراني ها بيش از هر زمان ديگري به صدا درآورد. در همان زمان  بود كه بحث هاي زيادي در مورد زلزله و حواشي آن پيش آمد و اين موضوع مسئولان را واداشت تا جدي تر در اين مورد فكر كنند. اما با خوابيدن تب و تاب زلزله اين موضوع نيز به آرامي در شهر پر هياهوي تهران رسوب كرد.
براساس زلزله هاي رخ داده در يك قرن گذشته در تهران، برخي معتقدند كه دوره تكرار اين واقعه اكنون با تأخير مواجه شده است. بررسي هاي آماري اطلاعات تاريخي دوره بازگشت زلزله اي با بزرگي 7 ريشتر در تهران را حدود 150 سال مي داند، در حالي كه از وقوع آخرين زلزله بالاي 7ريشتر در اين منطقه نزديك به 185 سال گذشته است. يعني زلزله 7 ريشتري تهران نزديك به 35 سال تأخير داشته است يا به عبارت ديگر تهران 35 سال است كه يك زلزله بالاي 7 ريشتر را انتظار مي كشد. شايد به نظرتان انتظار براي رخ دادن اين اتفاق كمي عجيب برسد اما بد نيست بدانيد كه به گفته برخي از كارشناسان هر چه اين زلزله ديرتر اتفاق بيفتد انرژي ذخيره شده در گسل ها بيشتر مي شود و قدرت و بزرگي زلزله را افزايش مي دهد بالاخره روزي تهران به خاطر يك زلزله چند ريشتري خواهد لرزيد و اگر به فكر نباشيم اين لرزه مي تواند كل پايتخت را با خاك يكسان كند.
زلزله يك پديده طبيعي است كه در همه جاي دنيا رخ مي دهد مثل وزش بادهاي پاييزي كه در پاييز برايتان دلپذير است؛ اما وقتي شدت اين باد به حدي برسد كه آنتن تلويزيوني كه محكم بسته نشده را بلغزاند ديگر دلپذير نيست، همين مثال كافي است كه بدانيم چرا شنيدن لغت زلزله لرزشي در تنمان ايجاد مي كند و هرگز نمي توانيم شيريني نداشته اش را احساس كنيم؛ زماني كه زمين سفت و محكم، سست مي شود و همه چيز به اين سو و آن سو تاب مي خورد هيچ چيز هيجان انگيزي در درون ما شكل نمي گيرد و بيش از هر زمان ديگري با وحشت ويراني داشته هايمان فرو مي ريزيم. زلزله كه يك پديده طبيعي مي تواند باشد در هيچ يك از پايتخت هاي دنيا به اندازه تهران اينچنين ترس آور نيست و فاجعه به بار نخواهد  آورد.
براساس مطالعات و بررسي هاي انجام شده توسط مركز مطالعات زلزله و زيست محيطي تهران بزرگ وابسته به شهرداري تهران، كه با همكاري آژانس همكاري هاي بين المللي ژاپن (جايكا) انجام گرفته است، درصورت فعال شدن گسل هاي تهران، بزرگترين آسيب ناشي از زلزله در تاريخ بشر در تهران روي خواهد داد. بايد در نظر داشت كه در مورد زمان و مكان دقيق زلزله به طور حتم و يقين نمي توان اظهار نظركرد.حالا تصور كنيد كه زلزله اي با حدود 7 ريشتر در تهران رخ دهد، آن گاه خواهيد ديد كه چگونه اغلب بناهاي فرسوده و قديمي فرومي ريزد، خيابان هاي تنگ و باريك مسدود مي شوند و...
شهر تهران دقيقاً در وسط اجتماعي از گسل ها بنا شده؛ گسل هايي كه از قضاي روزگار همگي فعال هم هستند و هر آن امكان وقوع زلزله در آنها وجود دارد. شايد بارها از خودتان پرسيده باشيد با توجه به تمركزگرايي و انباشته شدن همه امكانات، تجهيزات، نيروها، بيشترين بودجه و تعداد خانوار فزاينده در تهران، كه در صورت وقوع زلزله همه در زير ميلياردها تن خاك مدفون خواهند شد، چاره چيست؟
بر اساس نظرسنجي مركز افكارسنجي دانشجويان ايران، كه در ارديبهشت ماه سال 1383 وهمزمان با زلزله تهران در آن زمان صورت گرفت، 82 درصد از شهروندان تهراني ميزان آمادگي خودشان در مقابل زلزله كم اعلام كردند و مطابق اين نظرسنجي، 59 درصد از شهروندان تهراني از وقوع زلزله تا حد بسيار زيادي احساس نگراني مي كنند و متأسفانه 78 درصد از مردم شهر تهران در خصوص راه هاي ايمني هنگام بروز زلزله، اصلاً و يا در حد بسيار كمي اطلاع دارند.
اين آمارها كافي است تا به اين نتيجه برسيم كه شهرداري، وزارت كشور، وزارت مسكن و شهرسازي و سازمان نظام مهندسي بيشتر از هر زمان ديگري بايد در اين زمينه فعاليت كنند.
حبيب اللهيان، معاون شهرسازي و معماري شهردار تهران با توجه به مسئوليت اساسي كه در طرح جامع تهران بر عهده دارد معتقد است در رابطه با مقابله با زلزله مسايل مختلف و با اهميتي وجود دارد، كه نمي توان از آن چشم پوشي كرد به همين دليل در زمان تهيه طرح جامع و تفصيلي تهران در مورد زلزله، مطالعه با حساسيت بيشتري صورت گرفته و راهكارهاي لازم براي توجه به اين موضوع در اين طرح براي تهران گنجانده شد.
از سوي ديگر حبيب اللهيان ضوابط و مقررات ساخت و ساز سختگيرانه را در تهران مهمترين راه مقابله با زلزله مي داند كه بايد به آن توجه كرد و مي گويد: مطالعه اي كه در طرح جامع و تفصيلي در اين زمينه صورت گرفته، با تكيه بر اطلاعات موجود از تهران مطلوب بوده، اما زلزله در تهران از حساسيت بالايي برخوردار است و از اين رو بايد به آن مداوم پرداخته شود.
معاون شهرسازي و معماري شهرداري تهران توضيح مي دهد كه رسيدن به اطلاعات موضوعي، عميق، دقيق و خاص در مورد زلزله نيازمند قرار گرفتن آن به صورت يك پروژه بسيار بزرگ، سنگين و جداگانه بود كه چنين مطالعه اي در اين مورد از سوي هيچ سازماني صورت نگرفته، با اين وجود تيم بررسي كننده موضوع زلزله تلاش كردند كامل ترين بررسي را بر مبناي آخرين اطلاعات مستند و قابل قبول انجام دهد تا نكته مبهمي در مورد نحوه برخورد با آن باقي نماند.
مطالعات زلزله توسط يك تيم تحليل، جمع آوري و تلفيق شده و بر اساس آن پهناي زلزله، ضوابط و مقرارت را براي مسئولان اين حوزه ارائه داده است.به گفته حبيب اللهيان اين ضوابط كلي در طرح جامع و تفصيلي لحاظ و در آن مشخص شده كه بايستي ساخت و ساز به چه نحوي، چه جاهايي و با چه اصولي صورت گيرد.
موضوعي كه در مورد مقابله با زلزله از اهميت خاصي برخوردار است، نحو مقابله با زلزله است، از اين رو پيش از هر چيزي بايد بدانيم كه گسل هايي كه در اكثر نقاط تهران پراكنده شده، در چه جاهايي قرار گرفته و سپس به مديريت آن پرداخت، مدير مركز مطالعات و برنامه ريزي شهر تهران با تاكيد به اين موضوع، گفت: مديريت گسل ها اين امكان را فراهم مي كند تا ميزان آسيب و خسارت ناشي از زلزله پايين بيايد.با اين وجود شهرداري علاوه بر بررسي  هاي خود در طرح جامع و تفصيلي پروژه شهري ديگري را آغاز كرده كه بر مبناي آن مطالعه عميق تري در رابطه با زلزله انجام دهد تا با تكيه بر دستاورد آن مطالعه طرح هاي تفصيلي و جامع را تكميل تر و دقيق تر  كند.
حبيب اللهيان با اشاره به اينكه دقيق سازي مسأله زلزله منوط به مطالعات تقديقي و تكميلي است، گفت: مسأله دوم در اين زمينه كيفيت ساخت و ساز در تهران است كه اين موضوع ارتباطي با طرح جامع و تفصيلي ندارد چون اين طرح تنها مي تواند مشخص كند كه در هر نقطه از تهران ساختمان ها به چه صورت و با چه تراكمي ساخته شود و كيفيت ساخت و ساز بايد از سوي سازمان هاي مربوطه كنترل شود.
در مورد ساختمان سازي نكته اساسي كيفيت ساخت و سازي است كه در موضوع زلزله دخالت دارد يعني فونداسيون، اسكلت و تمام سازه ها كه قرار است از زمين بالا بيايد و در واقع مي خواهد يك ساختمان را تشكيل دهد بايد مورد بررسي قرار گيرد تا در مقابل زلزله مقاوم شود.
معاون شهرسازي و معماري شهر تهران با تاكيد بر اينكه كيفيت ساخت و ساز از اهميت ويژه اي برخوردار است، گفت: طرح هاي شهرسازي مانند طرح جامع و تفصيلي تنها نوعي كاربري و تراكم را در ساخت و ساز مشخص مي كند اما ساختمان سازي كه يك پديده كاملاً فني و حرفه اي است بايد از نظر كيفيت در ساخت بررسي شود تا ساختمان ها در مقابل زلزله مقاوم باشند.
وي با اشاره به اينكه مسئوليت اين كار در شهرداري به عهده معاونت معماري و شهرسازي است، ادامه داد: مسئله ساخت و ساز به عوامل مختلفي مرتبط است كه براي مقابله با زلزله بايد به همه آنها توجه كرد.
حبيب اللهيان عوامل مؤثر در ساخت و ساز را علاوه بر شهرداري؛ مالكين، سرمايه  گذاران، طراحان و ناظران دانست كه با نحوه ساخت ساختمان به طور مستقيم درگير هستند و شهرداري بر همه اين نظارت هاي جزيي بايد نظارت عاليه داشته باشد.
به گفته وي در اين فرآيند مهندسين ناظر در سازمان نظام مهندسي و افراد و مسئولان در وزارت مسكن و شهرسازي بايد ضوابط و مقررات ملي در اين رابطه را در اختيار اين افراد بگذارند تا آنها نيز بر اساس اين ضوابط كار ساخت و ساز را انجام دهند.طبق گفته هاي او بايد يك مجموعه دست به دست هم بدهند تا بتوان روند خوب و با كيفيتي را در ساخت و ساز پيش گرفت.
حبيب اللهيان معتقد است اگر مقاوم سازي جدي گرفته شود و همه سازمان ها دست به دست هم بدهند تا ساختمان ها مقاوم ساخته شود ديگر زلزله چه اهميتي مي تواند داشته باشد.
در اين ميان ژاپن با زمين لرزه هايي كه به طور پيوسته و مدام شهرهاي آن به ويژه پايتخت اين كشور را به لرزه در مي آورد و مقدار آسيبي كه به خاطر اين اتفاق به ساختمان هاي آن وارد مي شود مثال خوبي است، ميزان نگراني ساكنان شهرهاي زلزله خيز اين كشور بسيار پايين است، معاون شهرسازي و معماري شهرداري تهران در اين مورد معتقد است: تنها دليل اين موضوع اهميت ويژه اي است كه آنها به كيفيت ساختمان سازي داده و به آن پرداخته اند به همين دليل زلزله براي آنها اهميتي ندارد.
در واقع با مقاوم سازي و رعايت مشخصات فني مي توان با موضوع زلزله كنار آمد، او مي گويد: پديده ساخت و ساز و رعايت اصول آن نه  تنها در موضوع زلزله بلكه در بالا بردن كيفيت زندگي شهري تأثير بسزايي دارد.
حبيب اللهيان در مورد فعاليت هاي شهرداري در اين زمينه مي گويد: براي اولين بار بين معاونت شهرسازي و انجمن توليدكنندگان بتن استاندارد موافقت نامه اي امضا شده كه به استناد آن از بتن هاي با كيفيت و استاندارد بالا و مطابق با استاندارد هاي جهاني در ساختمان هاي پايتخت استفاده شود و در عين حال با همكاري نيروي انتظامي اجازه نخواهيم داد تا بتن غيراستاندارد در شهر تردد كند.
توجه به دو بعد در ساخت و ساز را نبايد فراموش كرد؛ يكي مكان يابي و ديگري همكاري دستگاه هاي دست اندركار در اين زمينه.

گروه شهري- توجه و رويكرد ويژه به سازمان شهرداري، يكي از موضوعاتي است كه دكتر قاليباف از بدو ورود به اين سازمان، به آن توجه داشته است. اولين تحول در حوزه شهرداري نيز كه شامل تغيير در فرهنگ سازماني شهرداري، ساختار شهرداري، استفاده از تكنولوژي روز دنيا، جذب نيروهاي متخصص و بالابردن آموزش كاركنان بود، از همان زمان متناسب با اختيارات در اين سازمان اتفاق افتاد.
تاريخ گذشته شهرمان نشان مي دهد نتوانسته  ايم يك طرح جامع و تفصيلي براي تهران داشته باشيم و عمدتا طرح هاي ما فردي بوده؛ به همين دليل، شهردار تهران علاوه بر تحول در اين سازمان به دنبال تغييرات اساسي در شهر تهران نيز بود و در اين راستا يكي از اقدامات جدي شهرداري كه همان تهيه طرح جامع و تفصيلي شهر تهران بود را پيگيري كرد.
حتي پيش از آماده شدن طرح تفصيلي نيز سياست شهرداري، مخالفت و ممانعت از بلندمرتبه سازي است كه به ساختار و بدنه شهر لطمه مي زند. هرچند طرح تفصيلي جديد، برخي بلندمرتبه سازي ها در قسمت هايي از شهر را بلامانع مي داند اما اين ممانعت به شهر لطمه اي وارد نمي كند و آن را به شهري بلند و كوتاه بدون نظم طبيعي تبديل نمي كند.
در حقيقت نمي توان اين نكته را فراموش كرد كه يكي از اشكالات شهرداري در گذشته، متكي بودن به فروش تراكم براي تامين بخش قابل توجهي از درآمدها كه علاوه بر بي نظمي در ساختار شهر، آنچه را كه حق فردي تمام شهروندان بوده زير پا گذاشته و برخورداري  از فروش تراكم ارزان  و استفاده از ارزش افزوده يك شهر را محدود به يك قشر خاص يا فرد خاصي كرده است كه با تهيه طرح جامع و اجراي به موقع آن در تهران، اين موضوع نيز تغييرات اساسي پيدا خواهد كرد.
از سوي ديگر شهروند مداري يعني اداره يك شهر با تكيه بر آراي عمومي را نمي توان ناديده گرفت؛ موضوعي كه در همه ابعاد گوناگون در اولويت است.
در حقيقت با اين نگرش،  شهرداري از نهادي كه مردم، آن را صرفا به عنوان يك نهاد خدماتي مي شناسند، به سمت يك نهاد اجتماعي در همه ابعاد مختلف حركت مي كرد و از اين رو بعد از گذشت حدود يك سال از ورود دكتر قاليباف به شهرداري، اين نگاه محقق شده است.
سلامت و توان علمي كاركنان و زيرمجموعه هاي شهرداري در كنار برخورداري از يك برنامه جامع و كامل و همين طور مشاركت مردم در اداره شهر كه همان مشاركت بخش خصوصي در پيشرفت يك شهر محسوب مي شود، حلقه هايي هستند كه كنار هم قرارگرفتن آن مي تواند پيشرفت خوبي براي پايتخت به دنبال داشته باشد.