عكس: مهدي بيات
اردشير طيبي
در آخرين روزهاي سال 2005 و درست چند هفته پيش از تحويل سال نو مسيحي، هياهو و ترافيك، لندن را تبديل به شهري كرده بود كه لحظه اي هم آرام و قرار نداشت. مردم همه در پي خريد براي سال نو و يا شركت در مهماني هايي كه به همين منظور برپا شده بود به خيابان ها ريخته بودند و اين در شهري كه در صنعت حمل و نقل عمومي، در جهان پيشرو است مشكلاتي را به وجود آورده بود تا آنجا كه حتي در طبقه دوم اتوبوس هاي معروف لندن كه معمولاً به كسي اجازه ايستادن نمي دهند ازدحام جمعيت باعث بخار كردن شيشه ها شده بود. در اين ميان شهرداري لندن يك ايده نو را مطرح كرد و تصميم گرفت تا حد ممكن سطح زمين را خلوت كند و تنها راه اين مسأله را كشاندن مردم و ترافيك به زيرزمين مي دانست. به همين منظور بازارچه هايي را در دو ايستگاه مترو تعبيه كردند، تا خريد مردمي كه از مترو براي حمل و نقل استفاده مي كنند، در همان زير زمين انجام شود و ديگر بر ترافيك خسته كننده شهر افزوده نشود.
بوند استريت و آكسفورد استريت دو ايستگاهي بودند كه شهرداري با ايجاد غرفه هايي آنها را براي اجاره به فروشندگان آماده كرد. هر چند كه مردم در ابتدا از ديدن اين بازارها تعجب مي كردند ولي طولي نكشيد كه سيل جمعيت به سمت اين دو ايستگاه روانه شد و به اين ترتيب شهرداري لندن با يك ايده بسيار ساده بيشتر از ميزاني كه پيش بيني مي شد توانست ترافيك شب سال نو را مهار كند. شايد اين تجربه مثبت باعث شد كه امسال، چندين ماه زودتر از آغاز سال نو لندن شاهد برپايي اين بازارهاي زيرزميني باشد.
شتاب در استفاده از تجارب نو
معمولاً استفاده از تجارب موفق در حوزه شهرنشيني چندان مرسوم نيست. گذشته از اقدام شهرداري تهران در استفاده از تجارب بنياد اپور به عنوان يك نهاد مشاور كمتر اتفاق افتاده بود كه عرصه هاي اجتماعي شهري دستخوش اين اتفاق شود. اما خيلي زودتر از آنچه كه انتظارش مي رفت اين طرح جالب به كشور ما نيز وارد شد و از اواسط شهريور ماه امسال، در يكي دو ايستگاه مترو تهران بازارچه هايي داير شد كه در آنها فروشندگان در غرفه هاي متعدد به ارائه اجناس خود مشغول شدند.
اين بازارچه ها كه قرار است به طور گردشي در ايستگاه هاي مترو تهران داير باشند تاكنون در ايستگاه هاي كرج، شهر ري، علي آباد و صادقيه داير بوده و هم اكنون نيز ايستگاه بهارستان و دروازه دولت ميزبان خريداران هستند. علي سمرقندي، مسئول برگزاري بازارچه هاي مترو، يكي از مزيت هاي اين گونه بازارها را، كشاندن ترافيك خيابان ها به زيرزمين مي داند و مي گويد: اگر چنين بازاري بر روي سطح زمين بود قطعاً باعث ترافيك شديدي در اطرافش مي شد و دردسرهايي را براي تردد مردم و ماشين ها ايجاد مي كرد. با افتتاح اين بازارها در ايستگاه هاي مترو، ديگر لازم نيست كه خريداران به سطح زمين بروند و به اين ترتيب در وقت و هزينه مردم و شهرداري صرفه جويي بسياري مي شود.
نكته جالب در رابطه با اين بازارچه ها اين است كه اكثر فروشندگان آنها را بانوان تشكيل مي دهند. سمرقندي در اين رابطه مي گويد: چند تن از اين خانم ها افرادي هستند كه خود سرپرست خانواده شان هستند و با قيمت هاي مناسب اين غرفه ها را اجاره كرده اند و به كار مشغول شده اند. وي اشتغال زايي را يكي از مهم ترين نتايج افتتاح اين گونه بازارها مي داند و مي گويد: هم اكنون در هر بازارچه نزديك به صد و پنجاه تا دويست نفر مشغول به كار هستند و خانواده هاي زيادي از اين طريق زندگي خود را مي چرخانند اما چيز ديگري كه در اين بازار جلب توجه مي كرد قيمت مناسب كالاهاي عرضه شده بود. به گفته مدير بازارچه در بعضي كالاها، 50 الي شصت درصد نسبت به قيمت اجناس مشابه بر روي زمين تخفيف وجود دارد كه خود از دلايل استقبال مردم مي تواند باشد. سمرقندي مي افزايد: نظارت بر فروش نيز بسيار دقيق صورت مي گيرد و خريداران مي توانند از مرغوبيت جنس خريداري شده و قيمت مناسب آن مطمئن باشند، حتي برخي غرفه ها در اختيار خود توليد كنندگان است و به اين ترتيب مي توان گفت اكثر قيمت ها از بازارچه هاي مشابه بر روي سطح زمين كمتر و يا در تعداد محدودي از موارد، مشابه است.
سمرقندي در رابطه با رعايت حقوق مسافرين مترو نيز حرف هاي جالبي دارد: در ايستگاه هاي مترو حق تقدم با مسافرين است، به همين خاطر فروش يك سري اجناسي را محدود كرده ايم تا حقي از آنها كه قصد خريد ندارند ضايع نشود. مثلاً غرفه ها را در قسمت هايي از ايستگاه داير مي كنيم كه مزاحمتي براي رفت و آمد روزانه مردم ايجاد نكند.
او در رابطه با اجناسي كه در معرض فروش قرار دارند مي گويد: در دوره هاي اول ما غرفه فروش سي دي داشتيم كه احساس كرديم ازدحام ناشي از آن براي مسافرين مزاحمت ايجاد مي كند و جلوي فعاليت آنها را گرفتيم. همين طور ما اجازه نمي دهيم در ايستگاه هايي مثل بهارستان و يا دروازه دولت كه محيط هاي بسته اي هستند، اجناس بودار مثل مواد غذايي و... به فروش برسند.
سمرقندي همكاري مديران مترو را از اصلي ترين دلايل موفقيت اين بازارچه ها مي داند و مي گويد كه قرار است در آينده در مجتمع هاي مترو بازارچه هاي ثابتي را داير كنيم كه هم فروشندگان و هم خريداران نفع بيشتري ببرند.
از زاويه اي ديگر
اما در كنار خريداران، فروشندگان هم از افتتاح چنين بازارچه هايي راضي به نظر مي رسند. در يكي از غرفه ها، خانمي صنايع دستي كه خودش درست كرده را در معرض فروش قرار داد است. او كه از ايستگاه صادقيه به غرفه داري در اين بازارچه ها مشغول است استقبال مردم را بسيار خوب مي داند و مي گويد:  هر ايستگاهي شرايط خاص خودش را دارد. مثلاً در ايستگاه صادقيه چون اكثر مسافرين را دانشجويان تشكيل مي دهند شايد اجناس خاصي فروش بهتري داشته باشد ولي در مجموع همه غرفه دارها از شرايط فروش راضي هستند. وي افزود: من به تازگي ازدواج كرده ام و هم زمان با من همسرم در ايستگاه دروازه دولت يك غرفه مشابه را اداره مي كند. اين كار كمك بسياري به زندگي ما كرده و دغدغه پيدا كردن شغل را از سرمان دور كرده است.
كامران بزوده، يكي ديگر از غرفه داراني است كه به فروش لوازم جانبي موبايل مشغول است. او شرايط آسان براي اجاره غرفه ها را از مزيت هاي اين بازار مي داند و مي افزايد: روز به روز مردم بيشتري از افتتاح اين بازارچه هاي گردشي مطلع مي شوند كه همگي از خريدشان راضي هستند. اگر شرايطش مهيا باشد حتماً در دوره هاي بعدي هم غرفه اي را اجاره خواهم كرد و به كار ادامه مي دهم.
اما آخرين نفر يكي از مأمورين ايستگاه مترو است، وي معتقد است افتتاح اين بازارچه ها مزاحمتي براي مسافرين ايجاد نمي كند و برعكس بسيار هم مورد استقبال قرار مي گيرد. از وقتي كه اين بازارچه در ايستگاه بهارستان افتتاح شده، تردد مسافرين اين ايستگاه رشد قابل ملاحظه اي پيدا كرده و چيزي حدود چهار تا شش هزار نفر در روز به تعداد قبلي اضافه شده است. در ايستگاه هاي قبلي كه اين نمايشگاه ها داير بود نيز مردم مدام سؤال مي كنند و مي خواهند بدانند كه به كدام ايستگاه منتقل شده است.
* * *
تجربه تأسيس بازارها و امكان اقتصادي در پايتخت همواره با ترافيك شبكه راهها همراه بوده است. شايد اين تجربه كه علاوه بر كاهش ترافيك هاي روزميني، موجب ارائه خدمات و محصولات مورد نياز شهروندان مي شود راهي تازه پيش روي مديران شهري بگذارد. بي ترديد توجه به ويژگي هاي شهر تهران و متناسب سازي خدمات شهري در آن با توجه به شرايط زيستي و امكانات رفاهي مي تواند بسياري از مشكلات كلانشهر تهران را حل كند. شركت مترو نيز در اين راستا و در كنار خدمات تعريف شده، راه هاي جديدي را براي رفع برخي مشكلات شهر تهران كه منجر به كاهش ترافيك درون شهري مي شود پيدا كرده است كه در نگاه اول مي توان به عنوان حركتي مناسب از آن ياد كرد.

گروه شهري - شهر تهران به عنوان پايتخت كشور همواره داراي جذابيت هاي بسياري براي ساكنان مختلف كشور است. اين شهر با داشتن امكانات صنعتي و رفاهي در ميان ساير شهرهاي كشور همواره مورد توجه مهاجران مختلف بوده است. رشد روزافزون اين شهر بزرگ و گسترش جمعيت آن موجب شده است تا بسياري از امكانات در اين شهر تمركز يافته و موجب بروز مشكلات متعدد شود.
اين شهر در كنار مشكلات مختلف مانند ترافيك و آلودگي هاي زيست محيطي و افزايش مداوم جمعيت به لحاظ شهري مشكلات ديگري را موجب مي شود كه از جمله آن توليد اعجاب انگيز زباله است.
باور اين كه در شهر هشت ميليون نفري تهران روزانه در حدود 6 هزار و 852 تن زباله توليد مي شود بسيار سخت است، اما از قرار معلوم همه چيز اين شهر بايد به اندازه يك كلانشهر بزرگ باشد و در اين مورد هم گذشته از آسيب هاي زيست محيطي توليد زباله كه موجب زيان هاي جبران ناپذيري به زيست بوم و اقليم طبيعي مراكز دفن اين مواد مي شود نگراني هاي گسترده اي نيز پيرامون اثرات تخريبي اين مواد وجود دارد. به گفته مديرعامل سازمان بازيافت و تبديل مواد در طول هفت ماه اول سال جاري توليد زباله در پايتخت به رقم عجيب و حيرت آور يك ميليون و 480 هزار تن رسيده است. اگرچه شهرداري تهران با ايجاد سيستم مكانيزاسيون در جمع آوري زباله باعث ساماندهي هرچه بيشتر اين امر در سطح شهر شده است اما با توجه به عدم آگاهي شهروندان از رويكردهاي سازمان مربوطه در امر جداسازي زباله و بي توجهي آنان مشكلات فراواني را فراروي مديران اين حوزه قرار داده است.
با نگاهي به آمار مي توان به اين نتيجه رسيد كه ميزان توليد زباله در شهر تهران در طول يك سال گذشته افزايش چشمگيري داشته است. در سال گذشته توليد زباله در پايتخت چيزي در حدود دو ميليون و 947 هزار تن بود. اما اگر توليد اين مواد زائد در ماههاي باقي مانده از سال به همين شيوه ادامه داشته باشد بي ترديد با رشد قابل توجهي در پايان سال مواجه خواهيم شد. بنا به آمار منتشر شده توليد روزانه زباله در تهران در هفت ماه نخست سال، روزانه در حدود 6 هزار و 852 تن و ماهانه در حدود 211 هزار تن است. اين رقم در سال گذشته كمتر بوده و متوسط توليد روزانه و ماهانه زباله در تهران به ترتيب عبارت بود از: 6 هزار و 539 تن و 198 هزار تن.
شايد اين نگراني همچنان باقي باشد كه شهر تهران در كنار بسياري از مشكلات متعدد خود با رشد روزافزون جمعيت روبه روست و ناگزير مشكلات محيطي و اجتماعي اين شهر بزرگ افزايش مي يابد كه يكي از اين مشكلات توليد روزافزون زباله هاي شهري و صنعتي است كه راه را براي زندگي و داشتن محيطي پاك براي شهروندان مي بندد.

داشتن شهرهاي بزرگ با برج هاي ريز و درشت تنها به كشورهاي صنعتي و پيشرفته منحصر نمي شود، بلكه گاه اتفاق مي افتد كه كشورهاي در حال توسعه نيز به واسطه برخي ساختمانهاي مجلل شان به جمع شهرهاي زيبا و داراي مناظري زيبا بپيوندند. اگرچه تا سالها پيش همواره برزيل و شهرهاي اين كشور بزرگ به دليل آلودگي هاي متعدد مورد توجه كارشناسان بوده و هميشه شهرهاي اين سرزمين را مصداق آلودگي مي دانستند اما شايد تلاشهاي اخير مسئولان اين كشور در بازپيرايي شهرهايشان و رفع آلودگي هاي محيطي تا اندازه اي موفق بوده است. سائوپائولو يكي از شهرهاي برزيل است كه همواره به دليل داشتن هواي آلوده مورد توجه بوده است، اما اين شهر امروزه ضمن تلاش براي رفع آلودگي ها در زمره شهرهاي جذاب و با منظره ديدني قرار گرفته است. در اينجا آپارتمانها و ساختمانهاي زيادي به صورت فشرده و نزديك به هم مانند سوزنهايي در زمين فرو رفته اند. سائوپائولو جمعيتي بالغ بر 18 ميليون نفر دارد؛ با اين كه ساختمانهاي اين شهر چندان بلند نيستند (تنها يك ساختمان با ارتفاع بالاي 200 متر) اما اين چشم انداز از ساختمان هاي آن قابل توجه است. سائوپائولو ناوگاني با بيش از 500 هلي كوپتر دارد كه دومين ناوگان هلي كوپتر دنياست.