حدود سال هاي 2010 و يا 2011 ميلادي رخ خواهد داد
منتظر توفان خورشيدي باشيد
|
|
عميد نمازي خواه
بررسي ها نشان مي دهد كه اكنون يعني در آغاز سال 2006 ميلادي ما به نقطه حداقل فعاليت هاي خورشيدي رسيده ايم و بايد منتظر آغاز دور جديدي از فعاليت هاي خورشيدي در چند ماه آينده باشيم. دوره اي كه طبق محاسبات منجر به يكي از عظيم ترين فعاليت هاي ثبت شده خورشيد خواهد شد. ديويد هاتاوي، فيزيكدان خورشيدشناسي كه در مركز پروازهاي فضايي مارشال كار و تحقيق مي كند در اين زمينه مي گويد: چنين به نظر مي آيد كه توفان بعدي بزرگترين فعاليت خورشيدي از ۴۰۰ سال پيش به اين طرف كه فعاليت هاي اين ستاره ثبت و ضبط شده است، خواهد بود.
اوج فعاليت هاي بعدي خورشيد كه دوره اي 11 ساله دارد، حدود سالهاي 2010 و يا 2011 ميلادي خواهد بود. ديويد هاتاوي و همكارش رابرت ويلسون اين پيش گويي را بر مبناي اطلاعات تاريخي جمع آوري شده اي كه تا اين لحظه در دسترس است، انجام داده اند. نتايج اين تحقيقات در نشست اتحاديه ژئوفيزيكدان هاي آمريكايي كه هفته گذشته در سانفرانسيسكو برگزار شد، ارائه شد.
حدود زماني كه توفاني از جانب خورشيد به ميدان مغناطيسي زمين برخورد مي كند، سپر مغناطيسي زمين دچار آشفتگي مي شود. با توجه به قدرت فوران هاي خورشيدي، آشفتگي ميدان مغناطيسي زمين مي تواند به قدري شديد شود كه اثرات توفان خورشيدي در زمين احساس شود. چنين وضعيتي را اصطلاحاً توفان هاي ژئومغناطيسي مي نامند. اين توفان مغناطيسي با توجه به قدرت و شدت آن، قادر است باعث قطع جريان برق، مختل شدن سيستم هاي الكترونيكي و انحراف عقربه هاي قطب نما شود. شفق هاي قطبي فراوان از زيباترين اثرات جانبي چنين توفان هايي است.
هاتاوي و ويلسون با مطالعه آنچه از فعاليت هاي ميدان مغناطيسي زمين در 150 سال گذشته ثبت شده بود به نتايج مفيدي رسيدند. اكنون آنها معتقدند كه با اندازه گيري نوسانات ميدان مغناطيسي زمين مي توان قدرت توفان خورشيدي بعدي را 6 تا 8 سال پيش از رسيدن به اوج فوران ها، پيش گويي كرد.
در نمودار فوق خطوط سفيد نشان دهنده تعداد لكه هاي خورشيدي است كه نسبت مستقيمي با شدت فعاليت هاي خورشيدي دارد و خطوط آبي نمايانگر نوسانات ميدان مغناطيسي زمين است.
نوسانات ميدان مغناطيسي زمين توسط اندازه گيري شاخص IHV محاسبه مي شود. مبناي محاسبات هاتاوي و ويلسون اندازه گيري هاي روزانه اي بوده است كه از سال 1868 تا به امروز در دو نقطه مقابل هم در زمين،(يكي در انگلستان و ديگري در استراليا) انجام پذيرفته است.
همانطور كه خطوط نارنجي نشان مي دهند، اوج نمودار شاخص IHV كه نشان دهنده نوسانات ميدان مغناطيسي زمين است با دقت 94 درصد، حدوداً 6 سال قبل از اوج فعاليت هاي خورشيدي كه در اينجا با شاخص تعداد لكه هاي خورشيدي اندازه گيري شده، رخ مي دهد.
هاتاوي و همكارش دلايل حاكم بر اين تغييرات منظم در ميدان مغناطيسي زمين كه وابسته به توفان هاي خورشيدي بعدي است را نمي دانند اما شكي نيست كه اين نظم برقرار است. طبق محاسبات آنها توفان بعدي خورشيد در سال 2010 روي خواهد داد كه پيش بيني مي شود بين 135 تا 185 لكه خورشيدي داشته باشد. اگر اين پيش بيني درست از آب درآيد، توفان بعدي خورشيد يكي از قويترين توفان هايي خواهد بود كه در 50 سال گذشته و يا شايد در كل زماني كه اندازه گيري ها صورت پذيرفته است، روي خواهد داد.
ستاره شناسان از زمان گاليله تا امروز همواره تعداد لكه هاي خورشيدي را مي شمارند. اين اندازه گيريها آنها را به اين سمت رهنمون ساخت كه فعاليت هاي خورشيدي هر 11 سال يك بار اوج مي گيرد. به گونه غريبي چهار اوج ثبت شده در 50 سال اخير در دسته 5 تايي فعاليت هاي عظيم بوده است. اوج بيست وچهارم كه تخمين زده مي شود در 2010 روي دهد نيز طبق پيش بيني ها به قدر كافي قدرتمند خواهد بود تا در ليست بزرگ ها ثبت شود.
پيش از اين نيز تيم تحت سرپرستي مااوسومي ديكپاتي با روش محاسباتي متفاوتي به نتيجه مشابهي دست يافته بود. البته زمان اوج پيش بيني شده توسط آنها قدري ديرتر از آن چيزي است كه هاتاوي تخمين زده است.
مااوسومي ديكپاتي از مركز ملي تحقيقات اتمسفري معتقد است: اوج بعدي فعاليت هاي خورشيدي بين 30 تا 50 درصد قويتر از اوج قبلي خواهد بود. او معتقد است كه چنانچه محاسبات درست از آب درآيند، توفان بعدي خورشيد را مي توان با طوفان عظيم سال 1958 مقايسه كرد. آن زمان بشر به تازگي مرز فضا را پشت سر گذاشته بود و تلفن هاي همراه هنوز وجود نداشتند. كشتي ها و هواپيماها با ابزارهاي ساده اي ناوبري مي كردند و مخابرات بر اساس كابل هاي مسي صورت مي پذيرفت. امروزه ما به شدت به ماهواره هاي مخابراتي، ناوبري و هواشناسي خود وابسته هستيم و در دست بيشتر افراد بشر يك تلفن موبايل است كه در هنگام يك توفان خورشيدي عظيم مختل خواهد شد. بشر امروزه حساس تر و تأثيرپذيرتر از 50 سال پيش است. در سال 1958 انسان هاي عادي زماني متوجه توفان عظيم خورشيدي شدند كه در برخي نواحي استوايي، شفق هاي قطبي رؤيت شد.
ديكپاتي سالها قبل دليل چنين نوسان عظيمي در فعاليت هاي خورشيدي را با مفهومي به نام تسمه نقاله خورشيدي توضيح داده بود. جريان بسته و عظيمي از گازهاي هادي الكتريسيته است كه از استواي خورشيد به دو قطب آن جريان دارد. اين كمربند الكتريكي آب و هواي خورشيد و يا به عبارتي شمار لكه هاي خورشيدي را كنترل مي كند. براي تشريح اين پديده ابتدا به خاطر آوريد كه لكه هاي خورشيدي در واقع غده هاي مغناطيسي پيچيده اي هستند كه حركت بخش داخلي خورشيد باعث پديد آمدن آنها مي شود. آنها عمر كوتاهي دارند و هنگامي كه از بين مي روند اثر مغناطيسي ضعيفي از خود بر جاي مي گذارند.
بخش بيروني و سطحي تسمه نقاله خورشيدي پوسته اين ستاره را جارو زده و ميدان هاي مغناطيسي ضعيف را با خود به قطبين حمل مي كند. در آنجا اين ميدانها تحت تأثير ميدان مغناطيسي ستاره قرار گرفته و به عمق 200.000 كيلومتري خورشيد، جايي كه ديناموي عظيم خورشيد آنها را تقويت خواهد كرد ، فرو مي روند.
هنگامي كه ميدان هاي مغناطيسي ضعيف تقويت شدند، مجدداً شناور شده و به سطح خورشيد باز مي گردند. به اين ترتيب لكه هاي جديدي شكل مي گيرند. تمام اين فرآيند آنقدر آهسته صورت مي گيرد كه يك دور كامل آن حدود 40 سال طول مي كشد. البته سرعت حلقه بين 30 تا 50 سال متغير است.
هنگامي كه حلقه سريعتر مي چرخد به اين معني است كه ميدان هاي بيشتري را از سطح خورشيد جمع آوري مي كند و در نتيجه اوج فعاليت هاي بعدي ميزبان تعداد بيشتري لكه است و بنابراين توفان بزرگتري در انتظار ما خواهد بود. اندازه گيري ها نشان مي دهد كه تسمه نقاله خورشيدي در سالهاي 1986 تا 1996 سريع تر چرخيده است و بنابراين ما بايد منتظر دوره اوج پر اتفاقي در سالهاي 2010 تا 2011 باشيم.
مانند پيشگويان ديگر، هاتاوي نيز با ديكپاتي در بعضي موارد موافق و در بعضي ديگر مخالف است. هاتاوي مانند ديكپاتي معتقد است كه فعاليت هاي خورشيدي دوره بعدي بسيار زياد خواهد بود اما برخلاف نظر ديكپاتي كه اوج فعاليت ها را در سال 2012 پيش بيني مي كند، هاتاوي عقيده دارد كه اوج فعاليتهاي تنها ستاره منظومه ما در سالهاي 2010 تا 2011 خواهد بود. هاتاوي مي گويد كه: من انتظار دارم در اواخر سال 2006 و يا اوايل سال 2007 اولين لكه هاي دوره جديد فعاليت هاي خورشيدي را مشاهده كنم و معتقدم كه اوج اين آغاز در زماني بين سالهاي ۲۰۱۰ تا 2011 خواهد بود.
آينده به ما خواهد گفت كه چه كسي صحيح تر پيش بيني كرده بود اما موضوعي كه قطعاً روي خواهد داد اين است كه توفان خورشيدي عظيمي در راه است.
منبع: مركز ملي تحقيقات اتمسفري
|