با گذشت 25 سال، هنوز در مزارع از سموم ممنوع استفاده مي شود
سموم دفع آفات، آفت جان!
فرهاد جم
|
|
مرداب رود، آبراهي كوچك و محلي به طول تقريبي 6 كيلومتر است كه از ارتفاعات اطراف آستارا سرچشمه مي گيرد. صيد ماهي هاي نيمه جان در دهانه اين آبراه، يكي از تفريح هاي كودكان آستارا پس از هر بارندگي است. ماهي ها با سموم دفع آفات شاليزارها، كه آب باران آنها را شسته و به مقدار زياد به داخل رودخانه مي ريزد مسموم مي شوند. اين تفريح هميشگي بچه هاي آستاراست چون در آنجا باران و سم فراوان است!
انفجار جمعيت در پي بهره گيري انسان از مواهب زندگي مدرن، به معناي تأمين غذا به نسبت افزايش جمعيت است. از اين رو زمين هاي بيشتري زير كشت رفت. اما زمينِ محدود، پاسخگوي تقاضاي جمعيت دم افزون نيست. جمعيت گرسنه نياز به غذا دارد و توليد غذاي بيشتر به معناي جذب رقباي غذايي است، كه ما نام آنها را آفت گذاشته ايم.
آفت چيست؟
از نگاهي اكولوژيك تمامي موجودات كاركردهاي خاص خود را دارند و نمي توان هيچ يك را مضر دانست. اما انسان با تأثير خود بر زيست كره، از جمله فرايند كشاورزي، نظم اكوسيستم هاي طبيعي را بر هم مي زند. از ميان بردن تنوع زيستي در محدوده زمين هاي زراعي و انتخاب گونه يا گونه هايي خاص دو نتيجه مشخص دارد. اول آن كه گونه هاي رقيب، كه در شرايط طبيعي در زمره جانداران بومي آن منطقه با كاركردهاي خاص خود قرار داشته اند، در شرايط جديد آفت به حساب مي آيند. و دوم، تراكم مواد غذايي ناشي از محصولات كشاورزي، به مثابه سفره اي رنگين موجب جلب جانداران ديگر مي شود، كه آنها هم به زعم ما آفت هستند.
اين رقبا بايد از ميان بروند و آسان ترين راه، حذف آنها است. براي اين كار از آفت كش ها استفاده مي شود. انواع آفت كش ها به حشره كش ها، علف كش ها، قارچ كش ها، كنه كش ها، نرم تن كش ها، نماتدكش ها و جونده كش ها تقسيم مي شوند. نكته اين جاست كه اين مواد تنها آفت ها را نمي كشند بلكه بر ارگانيسم هر موجود زنده، از جمله خود ما و زيستمندهايي كه از نظر ما مفيد هستند نيز تأثير منفي مي گذارد. د.د.ت، ناجي بشر در برابر بيماري مهلك مالارياست كه زماني انقلابي در كشاورزي برپا كرد. اكنون، اين ماده خطري بزرگ نه تنها براي آفت ها بلكه براي تمامي اشكال حياتي محسوب مي شود. د.د.ت و بسياري از سموم ديگر، پايدار هستند، به گونه اي كه سال ها در طبيعت باقي مي مانند. اين مواد به طور كلي داراي مشخصه هايي نظير حلاليت كم در آب و حلاليت زياد در چربي هستند، كه سبب مي شود در بافتهاي چربي موجودات زنده انباشته شود. بنا بر اين، حتي استفاده از دوزهاي پايين اين مواد نيز خطرناك است. خطر مسموميت با اين مواد بويژه متوجه انسان و تمامي جانداراني است كه از سطوح بالاي زنجيره غذايي تغذيه مي كنند، از اين رو شايد بتوان اين گونه آفت كش ها را آدم كش هم ناميد!
سرطان، بيماريهاي سيستمهاي عصبي، تنفسي، زادآوري، بيماريهاي پوستي، اختلالات ادراكي، اختلال در اعضاي حركتي و... برخي از اثرات آفت كش ها بر روي انسان است.
اين سم هاي خطرناك!
چندي پيش مهندس صديقي معاون دفتر محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست گفت: جديدترين اندازه گيري ها در خصوص آلودگي سموم آلي پايدار در بافت ماهيان خزر نشان مي دهد ميزان سم هپتاكلر كه ماده اي به شدت سمي است، در منطقه تالش بيش از حد مجاز است.
هپتا كلر به همراه آلدرين، دآلدرين، كلردان، ايندرين، هگزا كلروبنزن، مايركس و تكسافن در شمار هشت سم آلي پايدار و خطرناكي هستند كه به موجب كنوانسيون آلاينده هاي آلي پايدار موسوم به POPs استفاده از آنها بي درنگ بايد متوقف شود. كنوانسيون POPs با حضور 116 كشور جهان در سال 2001 ميلادي در استكهلم سوئد تصويب شد و با پيوستن فرانسه، به عنوان پنجاهمين كشور توديع كننده اين سند، در فوريه 2004 لازم الاجرا شده است.
موضوع اين كنوانسيون مديريت زيست محيطي دوازده مادة شيميايي با عنوان آلاينده هاي آلي پايدار است كه از اين ميان استفاده از هشت ماده ياد شده به دليل خطرات شديد براي محيط زيست بايد بي درنگ متوقف شود.
ما چه كرده ايم؟
قانون الحاق دولت جمهوري اسلامي ايران به كنوانسيون استكهلم در خصوص آلاينده هاي آلي پايدار در جلسه علني روز سه شنبه 10/3/84 مجلس شوراي اسلامي تصويب و در تاريخ 5/4/1384 به تأييد شوراي نگهبان رسيد. بدين ترتيب ايران عضو كنوانسيون POPs است و مفاد اين معاهده درست مانند قوانين داخلي لازم الاجراست. به گفته مقامات مسئول، براساس توافقنامه اي كه بين ايران و سازمان ملل انجام شد، UDP (برنامه عمران سازمان ملل متحد) در تهران به عنوان كارگزار و سازمان محيط زيست به عنوان نهاد اجرايي پروژه آلاينده هاي آلي پايدار انتخاب شدند و از اسفند سال 1382 نيز پروژه رسماً در حال اجراست. وزارتخانه هاي درگير اين طرح اكثر بخش هاي دولت را در بر مي گيرند و اقدامات انجام شده در اين باره شامل انتخاب مدير ملي و انجام كارهاي راه اندازي دفاتر پروژه بوده است.
مدير كل دفتر محيط زيست و توسعه پايدار وزارت جهاد كشاورزي مي گويد: به رغم اينكه از 25 سال پيش هرگونه استفاده از سموم همراه با آلاينده هاي پايدار در كشور ممنوع شده است، همچنان مصرف و صدمات اين سموم در اراضي كشاورزي مشاهده مي شود.
وي مي گويد: به نظر مي رسد هنوز اين سموم در انبارها وجود داشته باشد و سوداگران اين نوع سموم را با نام هاي مستعار به بازار عرضه مي كنند. اين وضعيت، نشان دهنده ضعف در كنترل و نظارت در واردات سموم و قاچاق آن است.
اكنون سه سال از آغاز اجراي رسمي اين پروژه و 25 سال از ممنوعيت استفاده از اين گونه سموم مي گذرد. اين كه چرا هنوز مزارع، رودخانه ها، ماهيان و ديگر اجزاء محيط زيست ما آلوده به اين مواد خطرناك هستند، نكته اي تأمل برانگيز است. در حالي كه در ديگر نقاط دنيا، محصولات با علامت استاندارد POPs عرضه مي شود، بحث در اين زمينه هنوز در دايره بسته محافل تخصصي باقي مانده و در سطح عمومي، كمتر كسي خبر از اين سموم خطرناك و اثرات زيانبار آنها دارد. به نظر مي رسد در كنار اقدامات دستگاه هاي اجرايي و قانوني، اطلاع رساني در تمامي زمينه ها از جمله مسائل زيست محيطي چاره اي مؤثر بر حل اين گونه پديده ها است. اروپائي ها در 25 ژوئن 1998 و با تصويب كنوانسيون آرهوس در زمينه دسترسي به اطلاعات، مشاركت عمومي در تصميم گيري ها و دسترسي به عدالت در زمينه مسائل زيست محيطي به گونه اي شفاف و كارآمد به اين مقوله حياتي پرداخته اند. آيا ما هم مي توانيم با لايحه آزادي اطلاعات خود اين درد را دوا كنيم؟
چشم انداز
پيشرفت علوم و تكنولوژي موجب افزايش بي سابقه جمعيت بشر، به ويژه پس از انقلاب صنعتي شده است. اين جمعيت نياز به غذا دارد اما زمين هاي كشاورزي محدودند. براي حل اين مشكل بايد محصول بيشتري برداشت كرد و اين به معناي از ميان بردن رقباي غذايي انسان است. اين رقبا چه گياه هرز باشند و چه آفت هاي جانوري، بايد از ميان بروند. سم نخستين پاسخ به اين نياز است. اما اين مواد كشنده تنها آفت كش نيستند بلكه مي توانند جان ديگر موجودات از جمله خود انسان را نيز
به خطر اندازند.
|