عكس ها : مسعود خامسي پور
عباس ثابتي راد
طرح جامع براي تهران و ايجاد و گسترش سيستم حمل و نقل عمومي مانند مترو،سابقه طولاني دارد، اما دچار موانع بسياري شده است. تجربه مترو كه از فعاليت هاي بسيار خوب شهرداري تهران است مقدماتش طي شده و تجربه آن نيز بومي شده است و فرهنگ آن نيز به وجود آمده. مسلما اين طرح از اين پس نياز به حمايت دارد كه آنچه اتفاق افتاده با سرعت بيشتري گسترش يابد، چرا كه مسئله جابه جايي مكاني در تهران از ديرباز براي شهروندان امري مشكل بوده و نياز به يك ديدگاه جامع دارد و مي توان ظرفيت هايي را در كنار مترو طراحي كرد، از جمله ظرفيت هاي فرهنگي و جاذبه هاي هنري و همچنين در فضاهاي نزديك به ايستگاه ها براي بهره برداري عمومي ، فضاهايي را ايجاد كرد. اين امر خود به خود به كاهش جابه جايي مكاني در شهر تهران منجر مي شود. مسلما توسعه اين سيستم نيازمند توجه دستگاه هاي اجرايي و قانونگذاري و شهرداري تهران و حتي بخش خصوصي است.
احمد مسجدجامعي در حالي از توجه به مترو تهران و گسترش آن سخن مي گويد كه هم اكنون به دليل عدم توجه بسياري از دستگاه هاي مجري مترو تهران دچار مشكلات بسياري شده است. در واقع مترو تهران هم اكنون با جابه جايي روزانه يك ميليون مسافر در شهر تهران به يكي از سيستم هاي ارزان و سريع حمل و نقل تبديل شده و به عنوان اولين انتخاب بسياري از شهروندان تبديل شده است.
پرسه زدن در دالان هاي تودرتو و تاريك، جايي در دل شهر و زير خروارها خاك مي تواند شگفت انگيز باشد. ديدن كساني كه در روشنايي نور نئون ها كار مي كنند و دل خاك را سوراخ مي كنند و براي ايجاد دالان ها و كريدورهاي جديد در دل تاريك خاك ساعت ها و روزها پيش مي روند تا ديگر همشهريانشان چند سال بعد در آرامش و با آسودگي از آن عبور كنند و رنج توانفرساي ترافيك را به روياي هاي دور بسپارند بسيار جالب است. اين شايد تصويري كوتاه از يك قاب عكسي است كه در روز سه شنبه اعضاي منتخب شوراي شهر تهران ديدند.
مدير عامل شركت قطارهاي شهري تهران و حومه (مترو) از متروي تهران گزارشي به اعضاي جديد داد. محسن  هاشمي  در نشستي با منتخبان مردم براي اداره چهار سال آينده پايتخت گفت: تهران هم اكنون 8 ميليون نفر جمعيت دارد. تا 25 سال آينده جمعيت اين شهر به بيش از 10 ميليون نفر خواهد رسيد و بايد از هم اكنون ظرفيت سازي شود. بر اين اساس مترو تهران با ظرفيت روزانه 45 هزار سفر شهري طراحي شده است كه اين ظرفيت آن را در زمره قطارهاي سنگين شهري قرار داده است. او در ادامه افزود: هر خط مترو به ازاي يك اتوبان 15 بانده كارايي دارد. به عبارتي دو خط مترو شمال و جنوب كه به صورت رفت و برگشتي است، توانايي انتقال مسافر معادل يك اتوبان 30 بانده را دارد. اين در حالي است كه كمترين مصرف انرژي و كاهش در مصرف سوخت و ايجاد آلودگي را دارد و از سويي موجب مي شود تا بسياري از شهروندان در وقتشان صرفه جويي كنند.
در واقع هم اكنون بسياري از كشورهاي جهان به دليل استقبال شهروندان ساكن شهرهاي بزرگ از مترو به عنوان اولين و گسترده ترين سيستم حمل و نقل بهره مي برند و به واقع نمي توان بسياري از شهرهاي بزرگ را بدون مترو تصور كرد.
در دنيا در حدود 120 شهر از سيستم حمل و نقل ريلي استفاده مي كنند و به نسبت هر شهر تقريبا روزانه معادل 150 ميليون سفر شهري در حال انجام است. متوسط روزانه سفر با مترو در جهان در حدود يك ميليون و 250هزار سفر است. آنچه عجيب است اينكه بسياري از شهر هاي جهان با داشتن خطوط چندگانه و گذشت سالها از فعاليت آنها، به طور متوسط رقمي  در حدود 25/1ميليون سفر را انجام مي دهند. اما نكته عجيب اين است كه مترو تهران هم اكنون با راه اندازي تنها سه خط از هشت خط پيش بيني شده روزانه در حدود يك ميليون و 200 هزار سفر شهري را ساماندهي مي كنند.
مترو لندن به عنوان طولاني ترين مترو و مترو نيويورك به عنوان پرايستگاه ترين مترو و مترو مسكو به عنوان پر مسافرترين خطوط مترو در جهان اند. تمامي  اين مترو ها به عنوان مهمترين وسيله حمل و نقل عمومي  در شهرهايي كه جمعيت بسياري دارند مورد استفاده قرار مي گيرد. مترو لندن در حدود 12 خط و به طول 408 كيلومتر و نيويورك با 371 كيلومتر دومين در جهان هستند. مترو توكيو نيز با 292 كيلومتر و مسكو 275كيلومتر و مادريد با 226كيلومتر و پاريس با 212كيلومتر جزو طولاني ترين مترو هاي جهانند.
حمل و نقل پاك
سالها حضور معصومه ابتكار به عنوان رئيس سازمان محيط زيست از او چهره اي زيست محيطي ساخته است. ابتكار نيز در روز سه شنبه به همراه ديگر اعضاي شوراي شهر تهران به بازديد از مترو پرداخت. او مثل ديگر اعضاي شوراي شهر تهران مترو را به عنوان يكي از مهمترين راه هاي برون رفت از مشكل آلودگي هوا و ترافيك تهران مي داند و مي گويد: در دولت قبل راه حل اصلي كاهش آلودگي هواي تهران توسعه شبكه حمل و نقل عمومي  قلمداد شده بود. در محور مترو، اتوبوس، تاكسي و سرانجام رسيدن به اين توانايي كه كيفيت و كميت حمل و نقل را توسعه دهيم.
به عبارتي حمل و نقل چه از نظر اعتماد مردم و زمان و هزينه و به ويژه آلودگي هوا شرايط مطلوبي را بدست آورد. از سويي در دولت قبل به اين نتيجه رسيده بوديم كه مترو همه شاخصه هاي يك سيستم حمل و نقل استاندارد را دارد و مي تواند يك راه حل منطقي و اقتصادي و زيست محيطي براي حل معضل ترافيك باشد. با توجه به گسترش جمعيتي شهر تهران، مساحت آن و افزايش فعاليت ها و تردد ها، مسئولان شهري بايد مترو و توان حمل و جابه جايي آن را افزايش دهند و به طور جدي براي گسترش اين سيستم در شهر تهران اقدام جدي كنند. مسلما هر لحظه از اين برنامه عقب بمانيم تبعات سنگين آن بر دوش تهران و شهروندان اين شهر سنگيني مي كند و موجب مي شود تا همه ما عوارض ناخوشايندي را تحمل كنيم.
ابتكار به فعاليت مديران مترو در طول سالهاي گذشته اشاره كرد و گفت: در طول سالهاي گذشته مترو گسترش خوبي داشته و مديران اين شركت توانستند با تمام كاستي ها اما با تكيه بر تلاش خستگي ناپذير خود راه هاي سخت را هموار كنند و خوشبختانه اين آمار درخشان 2/1 ميليون سفر شهري دستاورد ارزشمند آنان است. در واقع مي توان گفت كه اين رقم معادل چند ميليون تن منواكسيد كربن و ذرات آلاينده كه از هواي تهران حذف شد،يا چند ميليون ساعت كه در وقت شهروندان صرفه جويي شد و يا حتي اين رقم به چند ميليارد ريال صرفه جويي در هزينه هاي بهداشتي و درماني صورت گرفته قابل تبديل است.
ابتكار در ادامه افزود: هيچ شكي نيست كه توسعه مترو و تامين اعتبار و كمك به مديريت اين شركت براي توسعه مترو و افزايش خطوط بسيار منطقي است و هرگونه تعلل و تاخير در توسعه آن هزينه هنگفتي را به شهروندان و دولت تحميل خواهد كرد.
يك اتفاق خوب
هنگامي كه اعضاي منتخب شوراي شهر تهران در يكي از روزهاي هفته گذشته به مترو آمدند تا با مروري بر فعاليت هاي اين شركت راه ها و موانع جدي اين سيستم را ارزيابي كنند، درست مثل سالهاي پيش كارگران همچنان در زير زمين و در دل تاريك تهران خاك ها را مي شكافند و به پيش مي روند. به واقع مترو در اين سالها و با تكيه بر فعاليت هايش ميان شهروندان جا باز كرده است. بي ترديد توجه به آن بسيار ضروري و داراي اهميت است. هم از اين روست كه شوراي منتخب شهر تهران در اقدامي مهم به اين شركت رفته و مسائل آن را مورد توجه قرار دادند. هر چند در اين جلسه مدير عامل مترو از تخصيص تنها 25 ميليارد تومان در سال جاري به مترو خبر داد و تنها سهم مترو را از اعتبار 1000 ميلياردي تبصره۱۳ اين مقدار دانست. در واقع در حالي كه مترو در حدود 10 درصد از حمل و نقل شهر تهران را به دوش مي كشد، اما به دليل عدم توجه بايسته به آن نارضايتي بسياري از شهروندان را برانگيخته است.

گروه شهري - براي اولين بار كه قانون مترو در سال 1354 به تصويب مجلس رسيد، تمام هزينه هاي احداث و ساخت و تأمين تجهيزات مترو به عهده دولت گذاشته شد. در واقع دولت مي بايست تمام امكانات و منابع مالي براي ساخت مترو را فراهم مي كرد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي نيز بر اساس سياست تأمين عدالت اجتماعي و حمايت از اقشار مستضعف، فعاليت جدي براي احداث مترو آغاز شد. هر چند جنگ تحميلي تا سال ها اين برنامه راهبردي پايتخت را با مشكل روبه رو كرد اما مترو زودتر از آنچه كه تصور مي شد، دوباره آغاز به كار كرد و در اواخر دهه 70 به بار نشست.
در طول اين سال ها بارها قوانين متعددي براي تأمين اعتبار مترو به تصويب رسيده است. يكي از مهمترين اين قوانين كه در دهه شصت به تصويب رسيد، تأمين اعتبار را وظيفه دولت ندانست و آن را به عهده شهرداري گذاشت.
پس از فراز و نشيب هاي مختلف هم اكنون مترو با تصويب قوانين جديد، مي بايست با مشاركت برابر دولت و شهرداري احداث شود. هر چند در طول سال هاي گذشته، شهرداري تهران در تأمين 50 درصد از هزينه هاي مترو اندكي با مشكل روبه رو بود، اما دولت همواره با اختصاص 50 درصد اعتبار موظفي خود، هم در جهت تسريع مترو تهران و هم براي حمايت از مترو، شهرداري را مورد توجه قرار مي داد.
بر اساس قانون جديد، شهرداري موظف بود تا 20 درصد از هزينه  مترو را تأمين نمايد كه شامل حفر تونل و تخصيص زمين هايي در سطح شهر براي احداث ايستگاه بود. از سويي با جلب مشاركت بخش خصوصي زمينه را براي سرمايه گذاري اين بخش در ساخت ايستگاه فراهم آورد. ساخت ايستگاه نيز 30 درصد از كل پروژه ساخت را تشكيل مي داد.
دولت نيز موظف به تأمين تجهيزات و ابزار و تخصيص ارز براي خريد تجهيزات بود. در سال هاي گذشته دولت با هماهنگي بسيار و دوشادوش شهرداري براي احداث مترو و سرعت بخشيدن به رشد آن، اقدام هاي فراواني انجام داده بود. اما در سال جاري با وجود آن كه شهرداري تهران به صورت يك جانبه در حال رفع موانع پيش روي احداث مترو پايتخت است، اما دولت تنها با اختصاص 25 ميليارد سهمي اندك را به دوش كشيده. اين در حالي است كه سال گذشته اعتبار مترو تهران براي احداث خطوط هشت گانه در حدود 175 ميليارد بوده است و بي ترديد اين رقم، بسيار اندك و ناچيز است.
با نگاهي به اقدامات و هماهنگي انجام گرفته، شايد بتوان افق آينده را اندكي آفتابي تر ديد. اما با توجه به سخنان مديرعامل مترو كه خبر از بروز مشكلات در سال هاي آينده براي مترو به دليل كمبود واگن و بالا رفتن سن آنان مي دهد، شايد روزگار نه چندان خوشي در انتظار شهروندان مترو سوار تهراني باشد.

گروه شهري- شايد امروزه استفاده از تجارب ديگر كشور ها براي ساماندهي فعاليت هاي اجتماعي كلان اجتناب ناپذير باشد. در واقع با تكيه بر تجارب كشورهاي مختلف مي توان علاوه بر رفع معايب روش هاي به كار گرفته شده براي انجام فعاليت هاي كلان اجتماعي، سعي و تلاش كشورهاي مبدا مصروف بومي سازي وهماهنگي براي ايجاد فرهنگ عمومي جامعه آنان باشد. با مرور تاريخ كشورمان مي توان به اين باور رسيد كه در دوران هاي گذشته چه بسيار اتفاق افتاده است كه گاه پديده اي جديد كه در كشورهاي غربي رواج فراواني هم يافته بود پس از ورود به كشور سرنوشتي ديگر يافت و باعث بروز مشكلات متعدد شد. شايد يافتن نمونه هايي از اين موارد چندان سخت نباشد. اينكه با تكيه به فناوري  هاي جهان جديد نمي توان بسياري از معضلات كشور را حل كرد، بلكه توان مديريتي افراد است كه اداره يك جامعه را به شيوه اي بايسته موجب مي شود.
هنگامي كه از سه سال پيش و پس از آن كه فعاليت هاي مديران شهري وقت تهران در ساماندهي حمل و نقل عمومي به سرانجامي نرسيد، استفاده از تكنولوژي روز جهان و بهره گيري از امكانات كشور هاي غربي به عنوان يك راه حل مطرح شد و مديران شهري براي ساماندهي اين پاشنه آشيل كه سر به سامان شدن نداشت، خبر از راه اندازي خطوط مونوريل در شهر تهران دادند. اما هنوز از طرح اين ايده زمان زيادي نگذشته بود كه خيلي زود كارشناسان و صاحب نظران به ناهمگوني اين سيستم با شهر تهران پي بردند و اجراي اين طرح را در شهر تهران توجيه پذير ندانستند. با وجود آنكه مونوريل به عنوان يك پديده جدي و قابل توجه براي حمل و نقل عمومي شهري حتي در كشورهاي صنعتي تا به امروز مورد استفاده قرار نگرفته و به دليل مشكلات متعددش چندان توجه جدي به آن نشده است. اما گويا بدون توجه به اين مشكلاتي كه فراروي اين پديده نه چندان جديد بود، راه اندازي اين سيستم در تهران به واقعيت مي پيوست، كه در آن روزگار شوراي شهر تهران با نگاهي كارشناسي از اجراي آن ممانعت كرد تا پس از كار كارشناسي اين سيستم حمل و نقل به كشور وارد شود تا اندكي از مشكلات حمل و نقل شهر تهران بكاهد. چندان عجيب نيست كه نتايج كارشناسي هاي انجام گرفته را بسيار مايوس كننده بدانيم، چرا كه شوراي شهر هيچ گاه از آن و از نتايج بدست آمده سخن به ميان نياورد.
سؤالي كه شايد از روي تأمل برآيد اين است كه آيا ما براي برون رفت از مشكلات جاري جامعه در تمام سطوح حق داريم تا بدون توجه به نصيحت ناصحان و خيرانديشي صاحبان راي به آنچه خود مي انديشيم عمل كنيم، گو اينكه ما را به وادي بيراهه بكشاند؟