ايران و عثماني كشور دو در مشروطه معني
مشروطه سالگرد مناسبت به
:اشاره
ايران مردم هنوز ولي شد ، سپري مشروطه انقلاب از سده يك
خاطر به "مشروطه" اصطلاح از روشني توجيه و درست معني
رحمت بستر در غنوده محققان "مشروطه" لفظ درباره.ندارند
محمد دكتر تقي‌زاده ، حسن سيد شفق ، زاده رضا دكتر حق ،
.نوشته‌اند مقالاتي حائري عبدالهادي و رضواني اسماعيل
:كه بوده‌اند گمان براين نامبرده نويسندگان جمله
كلمه از عربي ، مفعول اسم صورت به را كلمه اين عثمانيان
نويسندگان تمام تائيد به آنچه.ساخته‌اند "شارت" فرانسوي
دهخداست نوشته اين انجاميد راي اتفاق به و رسيده ايراني
فارسي زبان وارد عثماني تركان وسيله به مشروطه كلمه:كه
سعي زير مقاله در نويسنده فوق موارد به توجه با است ، شده
.كند بررسي ايران و عثماني تاريخ در را مشروطه معني دارد
و 14 روزهاي 13 در كه "مشروطه نهضت" سمينار به مقاله اين
تبريز و تهران در معاصر تاريخ مطالعات موءسسه طرف از و 15
توجه كه است شده ارائه سخنراني بخش به مي‌شود ، برگزار
.مي‌نماييم جلب آن به را گرامي خوانندگان شما
وانديشه فرهنگ گروه
در كامل استقرار و استانبول فتح از پس فاتح ، محمد سلطان
و داد فرمان استانبول جامع مسجد بناي سلطنت ، به سرير
شمال در سپس.رسيد اتمام به ق ، -ه سال 875 در آن ساختمان
شامل 20 مدرسه هر) مدرسه باب هشت فاتح ، جامع مسجد جنوب و
صحن" به و گرديد بنا سنگ و آجر با (طلاب حجره‌هاي باب
قوشجي علي مدارس اين نخست استادانيافت اشتهار "ثمان
التحصيلان فارغبودند طوسي علي و ملاخسرو ، سمرقندي ،
و ايلي روم عسكري قاضي بر علاوه "ثمان صحن" مدارس
بغداد ، حلب ، شام ، چون تركيه بزرگ شهرهاي در آناطولي ،
مي‌پرداختند قضاوت كار به غيره و استانبول ادرنه ، بروسه ،
شهرستانها مدارس ساير و "ثمان صحن" مدرس كه اين يا
.مي‌يافتند مقرري و مقام و مي‌شدند
استانبول در دوم ، بايزيد سلطان فاتح ، محمد سلطان از بعد
محله در را آن جاي امروزه كه نهاد بنا جديدي مدرسه
.مي‌نامند "انقلاب كتابخانه و موزه" بايزيد
و ساختمان دست در هجري ، تا 911 سال 903 از مدرسه اين
.است بوده اتمام
خاص درجات و ترتيب نهاد ، دانش و نوبنياد مدارس اين
و معين مقرري و وظيفه پرداخت با تدريس ، شرط به و داشتند ،
اعلام علماي و الاسلامها شيخ به عامره ، خزانه از معتنابه
علمي مراكز اين بناي.مي‌يافت اختصاص نام به دانشمندان و
.مي‌ناميدند "مشروطه" را آموزشي و
"لغتي تورك" مبسوط و معروف فرهنگ در قدري ، كاظم حسين
:مي‌نويسد
.بنا اولان يلميش يداد وقف شخصه يا جهت بير:مشروطه
.باشد شده وقف شخصي يا جهتي به كه بنائي:معني
هجري ، يازدهم و دهم قرنهاي در شده نوشته عثماني تاريخهاي
.رانده‌اند سخنها مشروطه مقوله و مدارس اين از
:مي‌نويسد "التواريخ تاج" در سعدالدين ، خواجه
مولانا محضر از استفاده ضمن شيرازي ، علي مظفرالدين شيخ
سبب بدين و كرد ازدواج ايشان دختر با دواني ، جلال‌الدين
محمد ميرصدرالدين از اويافت شهرت دامادي ملامظفر به
براقران علميه فضيلت به چون.مي‌كرد تلمذ نيز شيرازي
در را او شد ، بيمار كه هنگامي دواني مولانا.داشت تفوق
و ثابت بوده ، عصر علماي اعلم مشروطه كه خودش مدرسه
با محمد صدرالدين مرگ از بعد مظفر شيخكرد برقرار
گرانمايه عمر حاصل فرزانه ، مردي نجم‌الدين ، مولانا"
بورسه شهر در و آمده ايران از كه بود ثروتمندي بازرگان
به بود ، شاهزاده كه زماني سليمان سلطان.بود گزيده اقامت
براي و كرد بنا مدرسه‌اي بورسه يني‌بازار در مولانا ، شوق
را مذكور مدرسه ايشان ، انتعاش سبب و امداد ، و معاش وجه
.ص 139 ج 1 شقايق ذيل ".بود كرده مشروطه دو به
ديگر موردي
الاسلامي شيخ مقام به افندي محيي‌الدين هق ، سال 949 در"
ايشان مشروطه كه ادرنه در بايزيد سلطان مدرسه از.رسيد
آقچه صد روزانه با مذكور مدرسه وظايف.كرد استعفا بود ،
ج شقايق ذيل ".گرديد محول ساميسوني‌زاده عهده به مقرري ،
.ص 145 1
شاعري از خود ارزشمند و عظيم تذكرتالشعراي در چلبي ، عاشق
خود دوستي سوابق و صحبت‌ها از و آراسته سخن قندي نام به
ساختن در قندي:مي‌گويد او.است نوشته خاطره‌ها وي ، با
مشروطه توليت بورسه در كه زماني.داشت مهارت تاريخ ماده
تولي ارباب مير" تاريخ ماده قندي شد ، محول اينجانب به
:مي‌نويسد همو ، aورق 229 مشاعرالشعرا و گفت "اولدن
در پاشا قاسماست مصطفي نامش و گليبولي اجل چلبي سروري
قاسم مدرسه آن ، جنب در و كرد بنا مسجدي خود ، حيات زمان
هق تا 955 سال 944 از او.نمود مشروطه سروري به را پاشا
معماي شرح مثنوي ، شرح.پرداخت علوم تدريس به مدرسه آن در
مشاعر) ".اوست از حافظ ديوان شرح سعدي ، بوستان شرح جامي ،
.(aورق 153 الشعرا
محيي‌الدين شيخ از خود مشهور تاريخ در پچوي ، ابراهيم
زمان در او بي‌پرده و صريح بيانات و باليكيري ، برگوي
بدانها را جملات اين و نوشته مطلبها دوم ، سليم سلطان
افندي عطاالله اولان خوجاسي پادشاهان فقط":است افزوده
مشروطه ياپتيراراك مدرسه بويوك‌بير.اينانردي چوق اونا
.(ص 246 ج 1 پچوي تاريخ) ".اوناباقلادي سيني
به سليم ، سلطان استاد و مربي افندي عطاالله فقط:ترجمه
و نهاد بنا بزرگي مدرسه.مي‌كرد اعتماد خيلي ايشان
.بست قرار او به را مشروطه‌اش
محمد صدراعظم بيوگرافي تنظيم و تحقيق در رفيق ، .احمد
"واندرون مدرسه" عنوان تحت (ق.-ه 914987) صوقوللو
و نقد "كوچي‌بي" بي‌نظير شرايط و مدارس درجات و طبقات
قضائي امور اختلال از رساله ، آن ششم فصل در و شده بررسي
و مزدور الاسلامهاي شيخ اخلاقي معايب و مدرسان مفاسد و
.است رفته سخنها تفضيل به وقت ، حكومت منتخب
آل قوانين في البيان تلخيص" كتاب افندي ، حسين فن هزار
بخش در او.است آورده قلم به هجري سال 1080 در را "عثمان
مناصب و شيخ‌الاسلامها از "عثماني تشكيلات در ملاحظاتي"
ضمن و كرده ياد نيكي به قديم مدارس سلسله در مولويت
احوال و حال گذشته ، مدرسين عمل و علم نفس ، سلامت ستودن
خود زمان الاسلامهاي شيخ و مدرسين سودجويانه و نامطلوب
:است نگاشته چنين را ،
امر و وظيفه مدرسه ، در آنان تدريس و حضور كه اين با...
هم يكبار ماهي و سالي اشتغال كثرت سبب به ولي بوده ، لازم
فقره يك مفتي‌ها از بعضي به.نمي‌زنند كار اين به دست
اختيار در توليت اين ، وجود بانميشود نصيب هم تدريس
مساجد اوقاف جمله عقد و حلاست آنان كارگزاران و عاملان
اينها ، از جدا.داده‌اند اختصاص خودشان به جامع‌را
توپخانه ، در پاشا علي قلج جامع مثل موقوفه چندين نظارت
.مي‌باشد مشروطه‌آنان
و نامدار مورخ برجسته ، سياستمدار پاشا جودت.احمد
تاريخ يكم جلد در نوزدهم ، قرن در ترك معروف قانونگذار
قوانين خلل‌پذيري چگونگي" عنوان با خود (جلدي 12) مشهور
هجري دهم قرن در عثماني سلاطين مشروطه مدارس "عليه دولت
خوانده ، بصيرت و علم آموزش و معرفت و فضل اصحاب مركز را
علما جايگاه در جهلا خيل كه اخير قرون مدرسين و قضات از
تدريجي انتظام و اصلاح آورده ، مفصل گزارشهاي هستند ،
.است كرده آرزو را مدارس
***
جايگاه ، مفهوم و معني به مشروطه اصطلاح عثماني ، منابع در
مواضع در فرهنگ ، توسعه و تدريس امور از جداي موقوفه بناي
آمده تفضيل و شرح به و داشته كاربرد نيز ديگري موارد و
.است
در مشروطه رفاهي بناهاي از كامل مصداق حاضر ، عصر در
مجموعه را آن اطراف كه است آبادان نفت پالايشگاه ايران ،
وسايل و گرفته فرا احمدآباد -باوارده -بريم ساختمانهاي
به يك هر جانبه همه امتيازات و امكانات تفريحي ، و رفاهي
قرار كاركنان اختيار در مقام و كار ، درآمد و تخصص تناسب
.است گرفته
سپهسالار ، مدرسه و مسجد فرهنگي ، مشروطه بناي درباره
با مشروطه لفظ كه نماند ناگفته.باشد نظيره مي‌تواند
و تداول نيز عثماني ادبيات تاريخ در شمرده ، بر معاني
و افهام آنان كلام به شعرا مضامين در و داشته تجلي
.است بخشيده انسجام
برينه هر اولوب وقف -مشروطه نينا شما و آدم سكناي "اولا
آدم دشمن مسكن مشروطه ;معني ملا عزت -مهان اقداري غله
بها كم و خوار قيمتش و قدر بهركدام ، موقوفه غله -بادا
مشروطه ، الادينا -عمارت بو دن صفيه عهد تا ميدي ايشلر
اين صفيه عهد از بوده داير :مضي ثابت -اولماسا توليت اگر
مجنون و ليلا.نباشد توليت اگر اولادش ، مشروطه -عمارت
ديوانه عشق ، زنجير در مشروطه -متصل مسلسل گلدي در ، وقفي
ملا عبدالحق -يه ديوانه دن
-پياپي و پيوسته آمد مجنونست ، و ليلا موقوفه:معني
در باز ديوانه‌اي به ديوانه‌اي از عشق ، زنجير است مشروطه
:مضمون اين
يه ديوانه دن ديوانه در ، ايتمكده انتقال
عوني شهرلي يني -كاينات دارالشفاي در ، مشروطه عجب بير
-ديگر ديوانه به ديوانه‌اي از است ، انتقال حال در:معني
كاينات دارالشفاي است ، شگفتي مشروطه
***
واژه عثماني كشور در كه ، مي‌دارد معلوم تفاصيل اين
مفهوم به "صرفا يكي است ، بوده معني دو به ناظر مشروطه
وسيله صنعتي و عمراني كارهاي پيشبرد براي "مجاني مسكن"
-پروژه‌ها انجام و آغاز محدود دوره در انساني نيروهاي
استفاده‌هاي براي كار وسايل يا رايگان مسكن و خانه ديگري
بسط و پرورش و آموزش تعميم جهت آن استمرار و فرهنگي
.است بوده اسلامي معارف
مطمح مشروطه لفظ انتخاب از ايرانيان ملي قيام در آنچه
آمده ، در استفاده و عمل و اجرا مرحله به و بوده نظر
مباني بر مبتني جديد مدارس تاسيس:يعني فرهنگي ، مشروطه
امر در تحول ايجاد ثروتمندان ، و شاه هزينه به يا وقف
از را جويندگان كه مشروطه‌اي.است بوده پرورش و آموزش
.آيد بكار روزانه‌شان زندگي در و رساند بهره معرفت و علم
از پيش سال سي ايران ، در فرهنگي مشروطه بنياد زمينه‌هاي
و آمد فراهم شاه ناصرالدين زمان در مشروطيت ، فرمان صدور
.شد گذارده اجرا مرحله به
ميرزا آورده ، باد ثروت صاحب و پرآوازه سياستمدار
تا 1278 سال 1275 از (ق-ه 12411298) سپهسالار حسين‌خان
در ايران دولت كبير سفير و مختار وزير سمت با قمري ،
احوال و اوضاع از و بوده عثماني كشور مقيم استانبول ،
.داشت كامل آگاهي خود زمان
ساله سياسي 12 ماموريتهاي از بازگشت از پس سپهسالار
باغ و مجلل كاخ تهران در ق.-ه سال 1289 در استانبول ،
مجلس ساختمان به مشهور بعدها كه نهاد بنا خود براي وسيعي
.شد ايران ملي شوراي
سپهسالار ، حسين‌خان حال شرح پانويس در دهخدا ، لغت‌نامه در
:مي‌كند نظر جلب تذكار اين
محمدعلي كودتاي از پس.است نوشته خويش خط به دهخدا مرحوم
بار سه دو رفتم استانبول به سپس و اروپا به من كه شاه
وكيل كه همداني بيك محمدعلي كردند دعوت مجلس به مرا
من تعجب از ديد شگفت در مرا و بود عثماني مجلس در كربلا
و مي‌شناسم آنرا نديده جاهاي همه من كه اين از و پرسيد
علت بدان اين و.بود متعجب مي‌دهم خبر آنرا وضع پيش از
و سمت و كوچكي و بزرگي و اتاقها عده و ساختمان كه بود
تهران ملي شوراي مجلس مانند درست بناها انخفاض و ارتفاع
.بود يكي "عينا غير و آئينه‌ها قبيل از زينتها حتي و بود
ساخته عثماني اول شوراي مجلس براي پاشا مدحت را بنا اين
آيا.است ساخته تهران در و تقليد آنرا عين سپهسالار.بود
بدون آري بشود؟ ايران شوراي مجلس هم آنجا كه اين نيت به
.شك هيچ
مدرسه و مسجد ساختمان ق ، .-ه سال 1296 در حسين‌خان ، ميرزا
كرد ، آغاز ملي شوراي مجلس كاخ جنب در را سپهسالار معروف
به و تهيه را شكوه با بناي آن وقفنامه ،-ه سال 1297 در و
.كرد مستجل و ممهور شهود ، امضاي
منصوري فيروز
دارد ادامه
|
