(ص)اكرم پيامبر تبليغي شيوه‌هاي
مقدم عباسي مصطفي دكتر:نوشته
راهكارهاي و شيوه‌ها تحليل و استخراج بررسي ، :جستارگشايي
به (ص)اسلام گرامي پيامبر ويژه به قرآن اسوه‌هاي تبليغي
تبليغ و دعوت پيرامون بزرگي دايرتالمعارف مي‌تواند حقيقت
و خور در تلاش خصوص اين در تاكنون هرچند آورد ، فراهم
با حاضر ، مقاله در.است نگرفته صورت بايسته پژوهش
برآن سيره ، و معتبر روايات تفاسير ، قرآن ، از استفاده
شيوه‌هاي پركاربردترين و مهمترين بررسي ضمن تا شديم
عملي گفتاري ، شيوه‌هاي محور سه در (ص)خاتم پيامبر تبليغي
در غيرمستقيم شيوه‌هاي اهميت بر ،(عملي -گفتاري) مركب و
.نماييم پافشاري تبليغ
نمونه‌هاي مخالفان در افكني ترديد مشتركات ، به دعوت
شرك ، از برائت اصول ، در سازش‌ناپذيري گفتاري ، شيوه‌هاي
و مركب شيوه‌هاي بارز نمونه‌هاي از عوامفريبي ، با مبارزه
مبلغ اعزام هجرت ، آسانگيري ، و مدارا تبليغ ، بندي مرحله
و تبليغي پايگاههاي نمودن برپا قبايل ، و شهرها به
در شده مطرح عملي شيوه‌هاي برجسته مصاديق ساده‌زيستي ،
اين به را ارجمند خوانندگان توجه.مي‌باشند نوشتار اين
.مي‌كنيم جلب نوشتار
معارف گروه
تابناك سيره و شخصيت متنوع و وسيع ابعاد به عنايت با
بررسي تاكنون وسلم ، آله و عليه صلي‌الله اكرم پيامبر
.است نگرفته صورت او تبليغي شيوه‌هاي پيرامون كافي
داراي لاجرم است ، رسالت و نبوت خاتم كه پيامبري
خواهد ارشادي اسلوبهاي و روشها نافذترين از مجموعه‌اي
در بتواند الله الي داعي و مبلغ هر كه شيوه‌هايي ;بود
نتيجه به و گيرد بهره آنها از بشر راهنمايي و هدايت امر
تفسير منابع و سيره كتاب مطالعه از آنچه.يابد دست مطلوب
نقل عمده ، طور به برمي‌آيد ، باب اين در تبليغي كتب و
از كمتر و است قرآني چهره‌هاي زندگي وقايع تحليل بدون
به و حوادث تبليغي ارزيابي و برخوردها و رفتارها تحليل
شيوه‌هاي استخراج و گفتار و رفتار سبك‌شناسي آن تبع
به چنانكه مي‌شود ، ديده اثري ايشان از هريك ثابت تبليغي
:مطهري استاد اعتقاد
..سيره نه است سير داريم سيره نام به ما كه كتابهايي اين"
رفتار ، در پيغمبر سبك نه است شده نوشته پيغمبر رفتار.
".پيغمبر رفتار اسلوب نه
تبليغي و ارشادي فعاليت زواياي از بسياري دليل ، همين به
و مانده ناشناخته تاكنون الهي اولياء و پيامبران
شيوه‌هاي استخراج.است نيامده عمل به آن از استفاده‌اي
مخاطبان با (ص)پيامبر مواجهه روشهاي و ارتباط و برخورد
چهره‌هاي ديگر تبليغي سيره و سبك استنباط نيز و گوناگون
تربيت ، راهكارهاي مفيدترين و بهترين مي‌تواند قرآن ، شاخص
دهد ارائه جامعه دلسوز راهنمايان به را هدايتگري و ارشاد
از را اسلامي جامعه ويژه به جوامع ، مربيان و معلمان و
.برهاند ارشادي و تربيتي صحيح شيوه‌هاي اتخاذ در سرگرداني
سيره و زندگاني بررسي با تا داشت برآن را ما همه ، اين
و رفتارها قرآن ، در يادشده اولياي و انبياء درخشان
تحليل و استخراج به و گردآورده را آنان تبليغي فعاليتهاي
حاوي مقاله اين.بپردازيم ايشان تبليغي شيوه‌هاي
عنوان به (ص)اكرم رسول تبليغي شيوه‌هاي برجسته‌ترين
.بود خواهد پژوهش اين مرحله اولين
اسوه‌ها اسوه ،(ص)اكرم پيامبر
و عليه صلي‌الله اسلام پيامبر قرآن ، اسوه‌هاي ميان در
الهي و رسالي شخصيت جامعترين و مبلغ كاملترين وسلم آله
يا زمينه‌اي در قرآن چهره‌هاي از هريك اگر.است
اسوه ابراهيم مانند) باشند نمونه و الگو چند زمينه‌هايي
و عفت اسوه يوسف تبليغ ، در استقامت اسوه نوح توحيد ،
اسوه طالوت فرمانروايي ، و سپاسگزاري اسوه سليمان امانت ،
(ص) نبي‌اكرم (...و زمامداري اسوه ذوالقرنين و فرماندهي
از و است ، بشريت تمام مطلق اسوه و تبليغي فضايل همه جامع
هرآنچه و مي‌باشد الهي دعوات خاتم نيز وي دعوت حيث ، اين
مربيان و مبلغان كار به ارشاد مسير در محتوي و قالب از
.است يافتني دست حضرت آن تبليغي سيره در مي‌آيد ،
و پيامبران از هريك به تاسي براي قرآن لحاظ ، بدين
تعيين را شرطهايي و قيود خود ، عنايت مورد اسوه‌هاي
نهي خاص اسوه‌اي پيروي از زمينه‌ها برخي در حتي و فرموده
محمدبن حضرت والاي شخصيت معرفي در اما است ، فرموده
بودن مطلق و نيست قيدي هيچ داراي قرآن سخن (ص)عبدالله
و زمانها همه در انسانها همه اقتداي براي را اسوه اين
;مي‌رساند مكانها همه
يرجوالله كان لمن حسنه اسوه رسول‌الله في لكم كان لقد
(احزاب ، 21) "كثيرا ذكرالله و الاخر واليوم
براي است ، نيكو سرمشقي خدا رسول در شما براي راستي به
را خدا بسيار و داشته اميد قيامت روز و خدا به كه كسي
.كند ياد
به اميد همچون قيدهايي سخن ، اين مخاطبان براي اينكه گو
همانسان است ، گرديده مطرح خداوند ذكر و قيامت روز و خدا
و شده ذكر انسانها براي شروطي قرآن هدايتگري براي كه
;شده‌اند قلمداد محروم آن از بهره‌مندي از ظالمان
جز را ستمكاران و (83-اسرا) "الاخسارا الضالمين ولايزيد
.نمي‌افزايد زيانكاري
آورده جمله‌اي در زيبايي به موءمنان امير را موضوع اين
لحاظ از الاسوه في لك كاف الله في‌رسول كان ولقد:است
.است كافي تو براي خدا رسول عمل ، الگوي و اسوه
صاحب چهره‌هاي بزرگترين الگويي مقام كه است حالي در اين
شده محدود خاص زمينه‌هايي به نيز ابراهيم همچون رسالت
با را پيروانش و ابراهيم بودن اسوه نمونه ، عنوان به است ،
لكم كانت قد:است ساخته مقيد آن از پس جمله و "اذ" كلمه
انا لقومهم اذقالوا معه والذين ابراهيم في حسنه اسوه
بدابيننا و كفرنابكم الله دون من تعبدون مما و منك برآء
وحده بالله توءمنوا حتي البغضاء و العدواه بينكم و
و ابراهيم از پيروي در شما براي "قطعا (ممتحنه ، 4)
ما:گفتند خود قوم به كه آنگاه ;نيكوست سرمشقي پيروانش
كفر شما به.بيزاريم مي‌پرستيد ، خدا جز به آنچه و شما از
پديدار هميشگي كينه و دشمني شما و ما ميان و مي‌ورزيم
.آوريد ايمان خدا به فقط كه وقتي تا شده ،
از برائت و محوري توحيد موضوع در خالصش پيروان و ابراهيم
اسلام پيامبر حتي و مومنان تمام اسوه مشركان ، و شرك
عبارت با گاهي نيز ديگر پيامبران مورد در.شده‌اند معرفي
كافي توجه به قرآن مخاطبان و پيامبر "اذ" لفظ و "واذكر"
هيچيك ، از اما شده‌اند ، دعوت عبرت‌آموزي و رهنمودگيري و
پس انعام سوره در آنكه ضمن نمي‌گردد ، استنباط مطلق تاسي
هداي به اقتدا قرآن ، در مذكور انبياي بيشتر اسامي ذكر از
سيره تمام تاييد مفهوم به كه مي‌فرمايد سفارش را ايشان
;نيست ايشان
كساني اينان) (1)اقتداه يهم فبهد الله هدي الذين اولئك
.(كن اقتدا آنان هدايت به پس كرده ، هدايتشان خدا كه هستند
قرآن در پيامبر تبليغي مقامات
ذات سوي از سلم و وآله عليه الله صلي بزرگوار پيامبر
تبليغي والاي مراتب و مقامات به قرآن در بارها الهي اقدس
اين در شده نازل قرآني عبارات و القاباست شده مفتخر
قرآن تابناك چهره اين "تبليغي مدالهاي" مي‌توان را خصوص
و دعوت مباني و شيوه‌ها جامعيت و تنوع سويي از كه دانست ،
:مي‌شود استفاده آنها از نيز حضرت آن تبليغي كاركرد عظمت
براي (احزاب ، 21) حسنه اسوه رسول‌الله في لكم كان لقد -
.است نيكويي تاسي خدا رسول وجود در شما
و "نذيرا و "مبشرا و "شاهدا ارسلناك انا النبي ايها يا -
(احزاب ، 45) "منيرا "سراجا و باذنه الله الي "داعيا
هشدار و بشارتگر و گواه سمت به را تو ما:پيامبر اي
و او فرمان به و خدا سوي به دعوتگر و فرستاديم ، دهنده
.افروزنده چراغي
را تو و (انبيا ، 107) للعالمين الارحمه ارسلناك ما و -
.نفرستاديم جهانيان براي رحمتي جز
آل) الحكمه و الكتاب يعلمهم و يزكيهم و آياته عليهم يتلو
و بخواند برايشان را خدا آيات و(جمعه ، 2 و عمران ، 164
.بياموزد آنان به حكمت و كتاب
دهنده‌اي تذكر تنها تو (غايشه ، 21) مذكر انت انما -
حريص عنتم ما عليه عزيز انفسكم من رسول جاءكم لقد -
(توبه ، 128) رحيم روءوف بالمومنين عليكم
دشوار او بر كه آمد خودتان از پيامبري شما براي "قطعا
به نسبت و حريص شما هدايت به بيفتيد ، رنج در شما كه است
خلق لعلي انك و ;كلام يك در و.است مهربان دلسوز موءمنان
.است والايي خوي را تو راستي به و (قلم ، 4) عظيم
نذير ، مبشر ، شاهد ، حسنه ، اسوه تبليغي مدالهاي و القاب
خواننده ،(يادآور) مذكر رحمتللعالمين ، منير ، سراج داعي ،
رحيم رئوف مردم ، هدايت بر حريص معلم ، و مزكي آيات ،
مهمتر و گرفته قرار اشاره مورد فوق آيات در (مهربان)
همه بر ناظر كه ستوده را پيامبر عظيم خلق به آنكه
به طرفي از.است تبليغي و اجتماعي فردي ، اخلاق جنبه‌هاي
حضرت آن مقام محوري‌ترين مي‌توان تبليغ ، خاص مباحث لحاظ
تمام در صفت اين چه دانست ، للعالمين رحمه مقام را
تبلور و تجلي اسلام پيامبر دعوت زواياي و تبليغي اقدامات
و هادي ذكر ، القاب ديگر ، آيات در "ضمنا.دارد ويژه
.است شده اعطا حضرت آن به نيز زنجيرها و غل گشاينده
(ص)اكرم پيامبر تبليغي شيوه‌هاي ماخذ
نبي ويژه به پيامبران ، دعوت مرامنامه و هدايت كتاب قرآن
قصص آيات "خصوصا و قرآني آيات سبب ، همين به و است خاتم
اكرم رسول اقدامات و زندگي داستان حكايتگر آيات و انبيا
.بود خواهند حضرت آن دعوت شيوه‌هاي منبع معتبرترين ،(ص)
و كرده استناد آيات نص به هرچيز از پيش تحقيق اين در ما
مراجعه معصومان از منقول معتبر روايات به آنگاه
در را پيامبر برجسته و اهميت با شيوه‌هاي تا نموده‌ايم
و بررسي استخراج ، قرآني ، تعاليم و مسلماني آيين تبليغ
.نماييم تحليل
عليه الله صلي اكرم پيامبر تبليغي شيوه‌هاي تنوع و تعداد
وسلم آله و
موجب حضرت آن رسالت خاتميت و عظمت و پيامبر دعوت جامعيت
توجهي قابل تكثر و تنوع از دعوتش شيوه‌هاي كه است شده آن
اين.گردد برخوردار قرآني ديگر اسوه‌هاي با مقايسه در
وسيع و طولاني نگارش‌هاي و بررسي‌ها كه است حدي به تنوع
شايسته ميزان با قياس در شده انجام تلاشهاي و مي‌طلبد را
.است اندك بس آن
دعوت از مستقل شيوه پنجاه حدود ما بررسي در تقدير ، هر به
راهكارهاي از ;است شده استخراج (ص)اكرم پيامبر اسلامي
و جزيي ، و مقطعي شيوه‌هاي تا گرفته استراتژيها و اساسي
حاضر مقاله در را شيوه‌ها اين برجسته‌ترين ميان اين از
مطالعات براساس آنكه ضمن مي‌نماييم ، ارائه محور سه در
در وسيعتر بررسي و دقيقتر نگاه با كه معتقديم شده انجام
را ديگر ساز كار شيوه دهها مي‌توان حضرت ، آن تبليغي سيره
زواياي است شده سعي شيوه‌ها گزينش در.نمود استنباط
.گيرد قرار بيشتر عنايت مورد نبوي تبليغ ناشناخته
گفتاري شيوه‌هاي:اول محور
كه است روشهايي قولي ، و گفتاري تبليغي شيوه‌هاي از مراد
كلام ، بدون و بوده ارائه قابل كلام و سخن با نحوي به
اين بي‌ترديد ، .مي‌باشد ناممكن "تقريبا آنها اتخاذ
نتيجه به را تبليغ فرايند نمي‌توانند تنهايي به شيوه‌ها
اين سنجيده ارتباط و هماهنگي بلكه نمايند ، هدايت مطلوب
مي‌تواند مركب شيوه‌هاي نيز و عملي شيوه‌هاي با شيوه‌ها
در.آورد ارمغان به را نيكويي پيامدهاي دعوت ، روند در
اهميت‌ترين با و موءثرترين ارائه بر ما سعي مقاله اين
.بود خواهد تبليغ در (ص)اسلام پيامبر قولي شيوه‌هاي
منطقي استدلال و عقايد صريح بيان -1
دعوتش ، مرحله اولين در پيامبر كريم ، قرآن بيان براساس
و مي‌كرد اعلام مخاطبان به صراحت با را خود اعتقادات
تحكيم در سعي منطقي و متين متقن ، استدلالهاي با آنگاه
و اعبدالله ان امرت انما قل ;مي‌نمود مردم اقناع و آنها
اين جز بگو (رعد ، 36) ماب اليه و ادعو اليه به اشرك لا
به نورزم ، شرك او به و بپرستم را خدا مامورم من كه نيست
.اوست سوي به بازگشتم و مي‌خوانم او سوي
و بازارها در بارها حضرت آن آمده ، سيره كتب در چنانكه
نفي كه خود عقايد به را مردم آن اطراف و مكه مختلف مجامع
شعار ;مي‌خواند فرا بود خالصانه‌الله پرستش و بتها عبادت
صريح عقيده‌اي اعلام خود "تفلحوا الاالله قولوالاالله"
.است
توحيد اثبات براي الهي راهنمايي با استدلال ، مقام در نيز
:مي‌فرمود چنين
والو "ذبابا يخلقوا لن الله دون من تدعون الذين ان -
حتي مي‌خوانيد ، خدا جز كه را كساني (حج ، 73) اجتمعواله
.كنند اجتماع آن براي هرچند نمي‌آفرينند ، مگسي
"لانفعا و "ضرا لكم يملك مالا الله دون من اتعبدون -
سود اختيار كه را چيزي خدا از غير آيا:بگو (مائده ، 76)
مي‌پرستيد؟ ندارد ، را شما زيان و
.قبيل اين از ديگر استدلال دهها همچنين و
مشتركات به دعوت -2
مخاطبان ، انديشه و دل در نفوذ براي راهي يافتن منظور به
آن تا بود آنان با عقيدتي مشترك نقاط بيان درصدد پيامبر
قرار منطقي مناظره و عميق‌تر ارتباط واسطه را مشتركات
صحيح عقايد بر نصاري و يهود با مواجهه در رو اين از ;دهد
;مي‌نهاد انگشت قبولشان قابل و
بينكم و بيننا سواء كلمه الي تعالوا الكتاب اهل يا قل -
"بعضا بعضنا ولايتخذ "شيئا به نشرك ولا الاالله نعبد الا
كتاب ، اهل اي بگو (عمران ، 64 آل) الله دون من "اربابا
:كه بايستيم است يكسان شما و ما ميان كه سخني بر بياييد
از بعضي و نگردانيم او شريك را چيزي و نپرستيم را خدا جز
...نگيرد خدايي به خدا جاي به را ديگر بعضي ما
و الهنا و اليكم انزل و الينا انزل بالذي امنا قولوا و -
(عنكبوت ، 45) مسلمون له نحن و واحد الهكم
شما سوي به آنچه و شده نازل ما سوي به آنچه به:بگوييد و
ما و است يكي شما و ما خداي و آورديم ايمان شده نازل
.اوييم تسليم
جاي به پيامبر":مي‌گويد ارتباط اين در نويسندگان از يكي
سازد ، مطرح را تعصبانگيز و اختلافي نقاط ابتدا از آنكه
به خدا و مي‌ورزد تاكيد است اديان مشترك قدر كه توحيد بر
".باشد مجهز شيوه اين به كه داده فرمان پيامبر
دارد ادامه
|
