علما آزادگي و علم آزادي ; اسلام
گر سلطه هاي رژيم هاي ويژگي
علما آزادگي و علم آزادي ; اسلام
تمدن و فرهنگ بالندگي و اسلام
به موءمنان كه اسلام آيين پژوهي دانش توصيههاي و آرمانها
گمشدهاي چونان را حكمت تا ميداشت آن بر را دين اين
دست سرزمينها دورترين در موجود دانشهاي بر و بجويند
اقتباس و اخذ انگيزه ايجاد در نشانههايش نخستين يابند ،
آثار در متمدن ملل و اقوام و پيشينيان فنون و علوم از
يافت تحقق دوران اين دانشمندان فكري
آشنايي ولو دانشمندان اين درخشان كارنامه به پرداختن
زمان اندك اين در بديعشان آثار و علمي زندگي از فرازهايي
واقعيات اين به اشاره كلام ، كوتاه در اما نميگنجد ،
:كه مينمايد ضروري
به موءمنان كه اسلام آيين پژوهي دانش توصيههاي و آرمانها
گمشدهاي چونان را حكمت تا ميداشت آن بر را دين اين
دست سرزمينها دورترين در موجود دانشهاي بر و بجويند
اقتباس و اخذ انگيزه ايجاد در نشانههايش نخستين يابند ،
آثار در متمدن ملل و اقوام و پيشينيان فنون و علوم از
ابوعثمان كه چنان.يافت تحقق دوران اين دانشمندان فكري
ما اگر":گفته باره اين در معتزلي دانشمند و اديب جاحظ
جاودانه را آنان شگفتانگيز دانش كه قدما كتابهاي از
در را گذشته كه آورده چنان را تاريخي مقولات و كرده
در ما سهم بوديم ، نبرده سود ميكند زنده چشمانمان برابر
ابزار و هست كه بود اين از ناچيزتر بسيار خرد و حكمت
".مينمود خردتر هم آن از حقيقي چشمانداز يك به دستيابي
دانشمند و متفكر فيلسوف ، كندي بناسحاق يعقوب (14)
بجاست":كه است شده يادآور نيز عصر آن جامعالاطراف
شرمندگي احساس بدون رسيده ما به كه منبعي هر از را حقيقت
چيزي ميجويد ، را حقيقت كه كسي آن براي زيرا بپذيريم ،
حقيقت جستجوي در كه كسي و نيست حقيقت خود از ارزشمندتر
(15)".ارزش كم نه و ميشود تحقير نه است ،
نقاط اقصي به دانشمندان اعزام عالي ، افكار گونه اين رواج
(16)بيگانگان ، دانشهاي و زبانها فراگيري براي جهان
علمي نهادي بنيان فنون ، و علوم انواع در كتابها گردآوري
در فراخ سرايي در و بزرگ فرهنگستاني حكم در تحقيقاتي و
براي (17)گرفت نام بيتالحكمه يا دارالعلم كه بغداد
دنياي علمي زبان يعني عربي زبان به دخيل علوم ترجمه
شهرياري يا شاهي زيجهاي ترجمه روزگار ، آن در اسلام
تاسيس ،(18)هنديان (هاند سند) "سندهانت" و ايرانيان
نقشهاي ترسيم ،(19)اسطرلابها تهيه و رصدخانهها
تن هفتاد نظر زير "المامونيه الصوره" نام به جغرافيايي
و نجوم و افلاك با را عالم كه منجمان و جغرافيدانان از
نشان راههايش و وشهرها امم جايگاه و آبادان و باير
به آن بر مقدم بطلميوسي جغرافيايي نقشه از و ميداد
پزشكان و داروسازان آزمون (20).بود دقيقتر و بهتر مراتب
،(21)نمايان طبيب دست كردن كوتاه براي پزشكي نظام ايجاد و
و بيسابقه و بديع كارهاي ديگر و (22)دانشها طبقهبندي
در كه بوده علمي گامهاي نخستين از مشايي فلسفه تدوين نيز
شده برداشته (هجري سوم سده) ما مطالعه مورد دوره سراسر
دانشها و دانشمندان درباره بود اندكي شد ، بيان آنچه.است
جهان اكنون كه سرزمينهايي سراسر در و درخشان دوران آن در
گذشته استعدادهاي كه بپذيريم بايد پس.ميناميم سومش
و نهفته اما موجود ، اسلامي ايراني جامعه نهاد در همچنان
شكوفايي و خودنمايي مجال روزگاري در تنها و است ناتوان
به حكمرانان و خليفگان دستگاه در امور رشته سر كه يافته
و علم آزادي بر كه بود فرزانهاي و فرهنگ با مردان دست
فكري ، استقلال اين پرتو از و مينهادند علماارج آزادگي
گاه كه يافتند دست عظمت و بزرگي از پايگاهي به دانشمندان
بود اين آرزويش تنهاي دنيايي جلال و جاه همه آن با خليفه
گرداگرد را دانش طالبان و زند تكيه دانشمندي كرسي بر كه
(23).بيند خويش
كه كتابهايي هموزن اسحاق بن حنين به مامون كه نوشتهاند
آزاديها بر افزون اين و (24).ميبخشيد زر ميكرد ، ترجمه
.بود ساخته فراهم او براي كه بود رفاهياي امكانات و
طلب از ميديدند ، را بزرگداشت اين چون نام جوياي جوانان
كه چنان.نميايستادند باز دمي كمال به نيل و دانش
را كسي بداد ، دست از دلبند فرزندي دانشجويي":گفتهاند
از نشست يك مبادا اينكه ترس از بسپارد خاكش به تا گفت
(25)".بدهد دست از را او محضر از بهرهگيري و استاد درس
.والا پايگاهي دانشمند و داشت پيشرفت دانش منوال براين
را فهم و فضل مردان از ميمون ، محمدبن سكرمروزي ،
بها بفروشد ، را خود خانه خواست چون كه بود همسايهاي
همسايگي براي دوهزار و خانه براي دوهزار ":گفت پرسيدند ،
اما.است بسيار دست ازاين سخن و (26)"دانشمند اين با
و دركاردانشيان حاكمان دخالت با زماني مدت از پس كه دريغ
ايستاد باز حركت از معرفت و دانش كاروان عقل بر جهل غلبه
آزادگي و دانش آزادي جامعه ، بر حاكم خفقان و اختناق و
سده از را اسلامي جامعه و ساخت آسيبپذير را دانشمندان
و خرد از تهي استثنايي درموارد بجز زمان اين تا ششم
.كرد فنون و علوم دريوزه
عوامل بيان و پويايي آن انگيزههاي از گزارهاي بود اين
در كه ناكاميها و كامها سرگذشت و ايستايي و ركود اين
ميگيرد قرار ما برنامههاي و اهداف رويارويي چشمانداز
و بانگرش سوم جهان فرمانروايان و انديشان چاره تا
را راهي همان تكنولوژي و دانش پيشبرد در آن از پندگيري
.پيمودند پيشين بزرگان كه گيرند پيش در
به علمي جامعه فكري امنيت و معنوي و مادي استقلال تضمين
به (27)دانشها دامنه پيشبرد براي عامل اساسيترين عنوان
از آموزشي و علمي نهادهاي ديگر و دانشگاهها نگهداشتن دور
و فرقهاي بازيهاي خط و جهتگيريها و سياسي جنجالهاي
به نهادن ارج عقايد ، تفتيش و تجسس از جلوگيري عقيدتي ،
و مدبر مديران از بهرهگيري و عملي و علمي قابليت و تخصص
به مغزها فرار از پيشگيري مفضول ، بر فاضل ترجيح و آزموده
و دانشمندان بازگشت براي مناسب زمينهاي ايجاد و خارج
و گفته ترك را خود كشور ناخواسته يا خواسته كه متخصصاني
مرزهاي ندادن دخالت گرفتهاند ، قرار بيگانگان خدمت در
مبادلات و پيوندها گسترش ايجاد و علمي مرزهاي در سياسي
تجربيات ، از استفاده تحقيقاتي ، مراكز ديگر با علمي
و اهداف كه پيشرفته كشورهاي علمي امكانات و آزمودهها
در پويايي و تحرك و انگيزه ايجاد ندارند ، استعماري مقاصد
و ابداعات تحقيقات ، به دادن بها طريق از پژوهان دانش بين
افزايش و سرحدامكان تا هزينهها ديگر از كاستن اختراعات ،
نگهداشتن بيطرف و سالم پژوهشي ، سازمانهاي مالي اعتبارات
آلودگيهاي از همگاني آزمونهاي و گزينش و سنجش سازمانهاي
ياس فزاينده زمينههاي زدودن براي فرقهاي و شخصي اغراض
اجتماعي ، تعاون و نظم ايجاد جوان ، نسل بين در بيتفاوتي و
و آداب انگاشتن ناديده بدون علمي كانونهاي كردن مدرنيزه
ميتواند كه است اقداماتي جمله از ارزشمند و اصيل سنتهاي
ناهنجاركنوني و اسفبار وضع از رادررهايي سوم جهان جوامع
ايجاد و تمدن و فرهنگ از آرماني چشماندازي به راهيابي و
شكوفا درآن انسانها انسانيت و استعداد كه سازگار فضايي
.كند ياري گردد ،
:پانوشتها
تحقيق ،"الحيوان كتاب" عمر ، ابوعثمان جاحظ ، -14
-العربي480 التراث دارالاحياء:بيروت هارون ، عبدالسلام
و آموزش اسلامي سرچشمههاي تاريخ" نخستين ، مهدي و 47
ص ، خ ، قدس ، 1367 آستان ظهيري ، عبدالله ترجمه ،"غرب پرورش
.29
نفري ، ناصر ، ترجمه"واقعيتها و آرمانها" عبدالسلام ، -15
.ص 269 خ ، ايران ، 1369 فيزيك انجمن:تهران اسعدي ، مرتضي
ترجمه ،"اسلام در تمدن و علم" حسين ، سيد نصر ، -16
.ص 172 خ انديشه ، 1350 نشر:تهران احمدآرام ،
علوم تاريخ";ذبيحالله صفا ، و 443-ص 444 نديم ، ابن -17
:تهران ،"اسلامي تمدن در عقلي
تحقيق ،"الحيوان كتاب" عمر ، ابوعثمان جاحظ ، -14
-العربي480 التراث دارالاحياء:بيروت هارون ، عبدالسلام
و آموزش اسلامي سرچشمههاي تاريخ" نخستين ، مهدي و 47
ص ، خ ، قدس ، 1367 آستان ظهيري ، عبدالله ترجمه ،"غرب پرورش
.29
نفري ، ناصر ، ترجمه"واقعيتها و آرمانها" عبدالسلام ، -15
.ص 269 خ ، ايران ، 1369 فيزيك انجمن:تهران اسعدي ، مرتضي
ترجمه ،"اسلام در تمدن و علم" حسين ، سيد نصر ، -16
.ص 172 خ انديشه ، 1350 نشر:تهران احمدآرام ،
علوم تاريخ";ذبيحالله صفا ، و 443-ص 444 نديم ، ابن -17
چاپ اميركبير ، 1356خ ، :تهران ،"اسلامي تمدن در عقلي
ترجمه الحكماء ، تاريخ ;جمالالدين قفطي.ص 4850 چهارم ،
خ ، تهران 1371 دانشگاه انتشارات داراني ، بهين كوشش فارسي ،
.ص513 دوم ، چاپ
شهرزوري ، ص 440438 ، 496497 ، پيشين ، نديم ، ابن -18
،"نزههالارواح" يا "الحكما تاريخ" محمد ، شمسالدين
مولايي ، و دانشپژوه كوشش به تبريزي ، علي مقصود ترجمه
محمدي ، .ص 2928 فرهنگي ، 1367 ، و علمي انتشارات:تهران
.ص 173174 پيشين ، نصر ، ص45 ، 48و 25 پيشين ،
"والاشراف التنبيه" مسعودي ص 6968 ، پيشين ، نصر ، -19
.ص 30 ،(لجانا) قاهره الصاوي ، عبدالله تصحيح
.ص133 پيشين ، جواد ، مصطفي.پيشين ، 1/376 رفاعي ، -20
"الاطباء طبقات في الانباء عيون" اصيبعه ، ابي ابن -21
.چهارم ، 2/203202 چاپ 1987م ،/ق دارالثقافه ، 1408:بيروت
ترجمه:دراسلام بيمارستانها تاريخ" عيسيبك ، احمد
خ ، فرهنگي 1371 و علمي انتشارات:تهران كسايي ، .نورالله
.ص 4544 ، 49
خديوجم ، حسين ترجمه ،"العلوم احصاء" ابونصر ، فارابي ، -22
ص 3940 ، دوم ، چاپ فرهنگي ، 1364 ، و علمي انتشارات:تهران
.ص 46 ، 51 پيشين ، نصر ،
:بيروت "بغداد تاريخ" علي ، بن احمد بغدادي ، خطيب -23
در آموزش تاريخ" احمدشلبي ، .، 11/199(بيتا)دارالفكر
اسلامي ، 1361 فرهنگ نشر ساكت ، حسين محمد ترجمه و "اسلام
.ص 131 خ ،
.پيشين ، 2/143 اصيبعه ، ابي ابن -24
.پيشين ، 2/143 شلبي ، -25
.پيشين ، 3/368 بغدادي ، خطيب -26
مالي استقلال و فكري امنيت" مقاله ;نورالله كسايي ، -27
سياست فصلنامه ،"دانشها گسترش و درپيشرفت موءثر عامل دو
سال شماره 2 ، كشور ، علمي پژوهشهاي شوراي پژوهشي و علمي
.ص 4753 خ ، اول ، 1370
گر سلطه هاي رژيم هاي ويژگي
سه برميآيد توتاليتر حكومت اصطلاح تاريخچه از چنانكه
موسوليني ، ايتالياي:ميگيرند جا مقوله اين در رژيم
.هيتلري آلمان و استاليني شوروي اتحاد
باشد داشته وجود مشتركي وجوه رژيم سه اين در كه صورتي در
.دهد نشان را آنها ميتواند تطبيقي بررسي
نخست.است دشوارتر بررسي جنبه چند از شوروي اتحاد درباره
آغاز از كه آلمان و ايتاليا فاشيستي جنبشهاي برعكس آنكه
بودند هيتلر ، و موسوليني يعني خود ، رهبران كار محصول
آن بلكه نبود بلشويكي جنبش آورنده وجود به خود استالين
.كرد "غصب" را آن قولي به يا و برد ارث به لنين از را
شكست جنگ در دو هر فاشيست ايتالياي و آلمان آنكه دوم
از پس شوروي اتحاد آنكه حال يافت پايان كارشان و خوردند
صورت آن در تغييراتي كمابيش و ماند جاي بر استالين مرگ
بايگانيهاي ايتاليا و آلمان شكست علت به آنكه سوم گرفت
حال گرفت قرار جهانيان داوري معرض در حكومتشان دستگاه
پنهان نظرها از هنوز چيزها بسيار شوروي مورد در آنكه
اينباره در تاريخنگاران و پژوهشگران كار و است مانده
زمان در شوروي اتحاد درباره اينكه حال هر به.نيست آسان
كرد داوري بايد چگونه استالين عصر از بعد نيز و لنين
.شود روشن ميتواند بحث آخر در تنها
پژوهندگان توتاليتر رژيمهاي مشترك ويژگيهاي بررسي در
.رفتهاند گوناگوني راههاي به و كردهاند شركت زيادي
دارد وجود اختلافي و اشتراك موارد اينباره در هم برروي
همين به.ميسازد دشوار آنها از را واحدي نتيجهگيري كه
مشترك صفات اين برشمردن در مرجع كتابهاي در كه است سبب
بينالمللي دائرتالمعارف" "مثلا ميشود ديده اختلافهايي
:ميدهد دست به را زير ويژه صفات "اجتماعي علوم
.يگانه هدف يك برابر در تعهد -1
از دلبخواهي تفسير يعني) بودن پيشبيني قابل غير -2
ديروز خائن امروز قهرمان آن نتيجه در كه رسمي ايدئولوژي
(.است فرد براندازي و خيانت امروز وفادارانه رفتار و
نيروي وسيله به يافته سازمان خشونت گسترده كاربرد -3
.مخفي و معمولي پليس و نظامي شبه و نظامي
آوردن راه به يا بردن ميان از منظور به خشونت كاربرد -4
.نيستند رژيم همگام كه كساني و سازمانها
سازمانهايي در مردم عموم دادن شركت براي خشونت كاربرد -5
.هستند اصلي هدف به رسيدن وقف كه
بشريت همه آنكه منظور به رژيم يگانه هدف كردن جهاني -6
.درآيد رژيم تسلط زير جامعه شكل به
رژيم ، يگانه هدف از مقصود كه داد توضيح بايد اينجا در
كه زيرا نيست آن گسترده مفهوم به ايدئولوژي يا مسلك
حكومتهاي ويژه و دارند نيز ديگر رژيمهاي را ايدئولوژي
اين نظر به يگانه هدف از مقصود.نيست توتاليتر
برترينژادي شدن ، صنعتي مانند مشخصتر چيزي دائرتالمعارف
هدف يك برابر در تعهد اين.است پرولتاريايي وحدت يا
ثبات حفظ به نسبت نداشتنتعهد معني به ديگر سوي از يگانه
.هست نيز قانوني فراگرد
رژيم از را او تقسيمبندي فن اهل كه فردريك كارل
تلقي اساسي بسيار اينباره در را مطالعاتش و توتاليتر
با كه ميداند صفتي شش از مجموعهاي را رژيم اين ميكنند
:هستند متقابل تاثير و ارتباط در هم
را آن فرهمند رهبر يك "معمولا كه تودهاي واحد حزب يك -1
.ميكند رهبري
.رسمي ايدئولوژي يك -2
.اقتصاد بر حزب كنترل -3
.همگاني رسانههاي بر حزب كنترل -4
سلاح بر حزب كنترل -5
.پليسي كنترل تروريستي نظام يك -6
تقسيمبندي به "غربي جامعه و كمونيسم ماركسيسم ، " فرهنگ
در كه شده استدلال چنين آنجا دراست زده دست ديگري نوع
دو "معمولا توتاليتر رژيمهاي مشترك صفات تقسيمبندي
:است شده آميخته هم با مطلب
آنها پايه بر رژيم كه اساسي نهادهاي -و 2 مشترك صفات -1
اين در "مثلا.ميكند عمل آنها راه از يا دارد قرار
است نيامده شمار به ويژه صفات جزء واحد حزب تقسيمبندي
از دارد ، وجود حزب يك تنها آنها در كه رژيمهايي زيرا
آنها ميان در ولي نيستند كم سوم ، جهان كشورهاي در جمله
را آنها رژيم نميتوان روي هيچ به كه هستند كشورهايي
گفته چنانكه دليل همين به همچنين.آورد حساب به توتاليتر
توتاليتر رژيم ويژه صفت نميتوان نيز را ايدئولوژي شد
ايدئولوژي خود براي نيز دموكراسي رژيمهاي كه چرا دانست
و ميكند صدق مطلب اين نيز سلاح انحصار مورد در.دارند
.حكومتهاست همه صفات از مختلف درجات به انحصار اين
نخست.شدهاند جدا هم از مطلب دو فرهنگ اين در بنابراين
كه اساسي ركنهاي سپس و آمده يكهتاز رژيمهاي ويژه صفات
آمده زير ترتيب به ويژه صفات.است استوار آنها بر رژيم
:است
.چرا و چون بي رهبري اصالت اصل -1
.قضايي نظام انقياد -2
.خصوصي زندگي قلمرو مميزي -3
.تودهاي ظاهري تاييد براساس رژيم مشروعيت -4
.تودهاي بسيج -5
:است آمده چنين نيز رژيم اساسي ركنهاي
.حاكم "دستگاه" -1
.ايدئولوژي -2
.حزب -3
كه كتابي در شاپيرو ، لئونارد فرهنگ ، اين مقاله نويسنده
.است داده گسترش و كرده رعايت را ترتيب همين نوشت بعدها
معتبري كتابهاي و مرجع كتابهاي تقسيمبنديهاي ميان از ما
روشن و سودمندتر شاپيرورا تقسيمبندي داشتيم دست در كه
را ترتيب اين خود بحث در بنابراين و يافتيم كنندهتر
.كردهايم رعايت كمابيش
بحث در آنكه نخست.بيفزاييم را نكته دو بايد اينجا در
تاريخ كليات با خواننده كه نهادهايم براين را فرض خويش
سويي از زيرا بودهايم ناچار فرض اين در.آشناست معاصر
كتاب اين موضوع حدود از معاصر تاريخ از كلي طرحي آوردن
معاصر تاريخ از كه كسي براي ديگر سوي از و است بيرون
چند ساكن به ابتدا خواندن باشد ناآگاه كمابيش جهان
كتاب اين موضوع فهم به زيادي كمك اينباره در صفحهاي
.كرد نخواهد
هستند ما مطالعه موضوع كه رژيمي سه از بحث در آنكه دوم
چنانكه آن علت و پرداخت خواهيم كمتر ايتاليا فاشيسم به
ايتاليا رژيم كردن توتاليتر برنامه كه است اين آمد خواهد
و ماند باقي موسوليني سخنپردازيهاي حد در زيادي حدود تا
پژوهندگان ، از گروهي كه بدانجا تا.نيافت واقع صورت
تنها را آن و ندانسته توتاليتر رژيمي را فاشيست ايتالياي
.شمردهاند "اقتدارگرا"
منبع *
پژوهشگاه انتشارات توتاليتاريسم ، كتاب از شده اخذ -1
انساني علوم
انديشه تازههاي
|
شهر
:چاپ اشرفي ، علي دكتر:مترجم برناردزر ، باستيه ، ژان
اسلامي ارشاد و فرهنگ وزارت انتشار و چاپ سازمان
آينده نگران كه ميدهد قرار مخاطب را آنهايي كتاب ، اين
صورت به شهري رشد اگر.هستند شهري زندگي و شهرها
چشمگيري تفاوتهاي اما است ، آمده در شمول جهان پديدهاي
شهرهاي و بالا ملي ناخالص توليد داراي ممالك شهرهاي بين
آهنگ در همه از پيش تفاوت اين كه دارد وجود كمرشد ممالك
تمام كه مسايلي ماهيت اگراست نمايان آنها جمعيت رشد
هجوم مورد را شهرها ابر ويژه به شهرها
وسايل تردد تجهيزات ، مسكن ، :است مشابه بسيار ميدهد قرار
امكانات ليكن زيست ، محيط و پسماندها آب ، انرژي ، نقليه ،
وجود به را عمده تفاوت كه آنهاست با مقابله براي موجود
در جمعيتها عملي و نظري روابط مطالعه از پس.ميآورد
و سازماندهي شهرها ، عملكردهاي و فعاليتها شهري ، فضاي
در شهرسازي و آمايشي مسايل بررسي با كتاب آنها ، مديريت
و شهرنشينان و دولت زيست ، محيط حقوق ، معماري ، با ارتباط
انتهاي به آنها سيماي و شهرها گسترش به رو نقش بر تاكيد
پيشبيني به ميكند تلاش سرانجام و ميشود نزديك خود
.بپردازد ويكم بيست قرن در شهرها وضعيت
دنياي 2000
موفقيان ، ناصر ترجمه آبردين ، پاتريشيا بيت ، نيز جان
يك و مقدمه ، يك فصل در 10 كتاب ريال قيمت 20000 نشرني ،
اين درباره شيكاگوسانتايمز است ، شده تنظيم نتيجهگيري
ياري ما به دنياي 2000" يعني كتاب اين كه نوشته كتاب
بسيار حوزههايي در را تغييرات دوربردترين تا ميدهد
خصوصيسازي زنان ، حقوق مليتگرايي ، هنرها ، مانند متفاوت ،
كه دنيايي براي را خود و..كنيم درك مذهبي حيات تجديد و
كتاب درباره نيز شولر رابرت ".سازيم آماده است پيش در
و تيزبين تحليلي ، كتابي" كتاب اين كه ميگويد دنياي 2000
روي ما دنياي در كه تغييراتي فهم و درك براي مثبتانديش
تغييرات تبديل براي واقعبيني و تعقل با همراه..ميدهد
.است "بهرهبرداري قابل فرصتهاي به
|
|