ديني حكومت دغدغه‌هاي
والمسلمين حجت‌الاسلام كتاب آخرين به نگاهي
محسن‌كديور دكتر
رضوي مسعود :نوشته
معاصر ، ايران در انديشه و فرهنگ تاريخ به كلي نگاه يك در
بنيادين فكرهاي شكوفايي اوج را اخير دهه يك بتوان شايد
سياسي ، تاريخي ، فلسفي ، ديني ، از اعم -نظري مسائل باب در
براي تاريخي ساده دليل يك.دانست -..و اقتصادي اجتماعي ،
نخستين براي كه است اين درخشان فرهنگي اتفاق چنين ظهور
متفكران از ممتازي مجموعه پيدايش شاهد ايران جامعه بار ،
اين.است شده مختلف هاي عرصه در فعال و نقاد و پرسشگر
فعاليت -كامل قرن يك شايد -متمادي دهه چندين نتيجه تحول ،
انقلاب در آن ابتدايي اوج كه بوده وفكري سياسي اجتماعي ،
اسلامي ، انقلاب از پس آن اصيل ژرفاي و نمود چهره مشروطيت
چالشهاي از پس و (الي 1378 1368)اخير دهه يك در بويژه
دولتهاي طولاني ، دوران اين طول در.جنگ و انقلاب عظيم
كردند حكمراني ايران بر متنوع بسيار رويكردهاي با متعددي
و افراطي تجددگرايي دوره دو در بتوان را آن ماحصل شايد و
و ابتدا در آنچه اما.كرد جمعبندي جانبه همه سنت‌گرايي
و جويي عدالت است ملاحظه قابل تاريخي سلوك اين انتهاي
و عمومي حقوق احقاق براي تلاش و آزادي فكر استمرار
تشكيل براي مشروطيت انقلاب آنكه چه.است مردمسالاري
و فكري تلاشهاي و گرفت بنياد عدالتخانه و دارالشوري
تحقق نهايت در نيز اسلامي انقلاب از برآمده سياسي
.است كرده دنبال را نظارت و عدالت جستجوي و مردمسالاري
، سنتي نهادهاي با تقابل در طولاني ، دوره يك در روشنفكران
تمايل با كه هنگامي مسئله اين و گرفتند را تجدد جانب
و انديشه‌ها رفع و غربگرايي به انقلاب ماقبل دولتهاي
دولت و دين ميان دامنگستر برخوردي شد ، همراه مذهبي شعائر
نوعي وطولاني مستمر تجربه.نمود جامعه اين دامنگير را
سطوح در دشواري عوارض تدريج به غربگرانه ناسيوناليسم
اوايل از چنانكه كرد ، ايجاد ايران فرهنگ و جامعه مختلف
به موءمنان و نهادها انقلابي و فكري عكس‌العمل چهل ، دهه
از كه فرايندي طي انگيزش اين.برانگيخت كشور در را ديانت
متفاوت هياتهاي در را تئوريك بحثهاي تا مسلحانه مبارزات
در كه كرد ايجاد مشتركي اهداف سرانجام بود ، دربرگرفته
و كشيد پيش تازه‌اي مدعاي مذكور ، سازمان و نظام با تقابل
و باورها به متكي انقلابي به ديني تفكر و فرهنگ احياي با
و ديني رهبري به مرجعيت ارتقاي.زد دامن مذهبي روابط
جامعه در تاريخي رخداد اين تجلي نخستين توامان ، سياسي
.سياسي و ديني دگرگوني اين نماد خميني امام و بود ايران
در تئوريك خلاء و فكري جدي نيازهاي به توجه با پس آن از
افراد از بسياري و روشنفكران و روحانيون مختلف ، عرصه‌هاي
به پاسخگويي براي تازه راهي تا كوشيدند دغدغه صاحب
مسائل حوزه در نظري مشكلات حل و بنيادين و اساسي پرسشهاي
و بود ناگزير "كاملا امر اين.بگشايند جديد و مستحدثه
انقلاب پيروزي از پس سالهاي در فرهنگي مدعيات ابعاد
انديشه‌ها ، جولان براي واسعي مجال مي‌توانست اسلامي ،
كه پرسمانهايي و پرسشها.باشد تازه پرسمانهاي و پرسشها
اسلام جهان سراسر اما مي‌گرديد مطرح بومي نيازهاي عليرغم
.مي‌يافت جهاني قابليت سرعت به و كرده متاثر خود از را
در توجيه قابل پديده سه انقلاب ، پيروزي از پس سالهاي در
بود ، ملاحظه قابل فرهنگي و فكري روند اين به توجه عدم
حذف يا جدي مباحث فروكاهي براي توجيهي ديگر آن از پس اما
پديده سه اين.نداشت وجود اساسي پرسمانهاي رفع و پرسشها
:از بودند عبارت
آمده بوجود خلاءهاي و كاستيها رفع و اجرايي كار ضرورت -1
.گذشته اداري و سياسي نظام سقوط اثر در
و گروهها ناهنجار رفتار از منتج تشتت و تند خلجانهاي -2
را پي‌درپي بحرانهاي و شدائد كه پديد ، نو سياسي گروهكهاي
كشور اجتماعي و فرهنگي موجوديت و سياسي نظام جامعه ، به
.مي‌كردند تزريق
به خود به خود كه ساله هشت فرسايشي و تحميلي جنگ -3
در ملي معضل و شده بدل كشور مسائل و بحرانهاي اول اولويت
.مي‌شد محسوب جاري رخدادهاي و تحولات برابر
در توجيه ، قابل و طبيعي "كاملا صورتي به شايد اين بنابر
-تا 1367 1357-كامل دهه يك زماني لحاظ به كه شرايطي چنين
و جدي بحثهاي ظهور مجال بود ، ساخته خود درگير را همگان
فراهم جامعه دارنددر مصلحانه و انتقادي خصلتي كه نظري
در ما زيرا است درست و واقعي "كاملا توجيه اين.نشد
و مقتضيات شرايطي هر و نمي‌كنيم زندگي جهان تهيگاه
.مي‌كند تحميل خود روزگار مردم به را خود خاص محدوديتهاي
وسيعي بخش اگرچه و داشت را خود خاص مسائل نيز شرايط اين
عاجل مسائل درگير را ما جامعه ظرفيتهاي و امكانات از
از انتقاد دوران به گذار براي عملي تجربه نوعي اما ساخت ،
همه از بالاتر و مشكلات ، و كاستيها به انديشيدن و خود
جامعه ذات در را نواقص رفع در جديت و واقع‌بيني نوعي
پس ما جامعه كه باشيم داشته توجه اگرنهاد بنيان ايران
جنگ هيچ درگير فتحعليشاه عهد در روس و ايران جنگهاي از
انقلاب وقوع تا مشروطيت ، انقلاب از پس و نشده ، بزرگي
همه و متفاوت ژرف ، اجتماعي تحول و تحرك شرايط اسلامي ،
تحولات ابعاد مي‌توانيم آنگاه بود ، نيامده پديد جانبه‌اي
مداقه مورد وسيع‌تر گستره‌اي در و بيشتر دقت با را اخير
.دهيم قرار
حكومتگران و رجال جانبه همه تلاش و انقلاب ديني ماهيت
دنيا ، و دين همگانگي به معطوف اخير ، دهه دردو ايران
مردم زندگي تمشيت عين در مذهبي تربيت و دولت و شريعت
متفكر سخن به كه است بديهياتي از نكته اين.است بوده
خضوع":گرديده بيان اينگونه كديور ، محسن معاصر ، سياسي
است ، ديني جامعه يك لازمه ديني تعاليم به سياسي سازمان
احكام خود ، شريعت در فردي اخلاق از فراتر ديني‌كه هم آن
به امر فريضه قبيل از اجتماعي احكامدارد هم اجتماعي
اسوه‌هاي سيره به توجه با ويژه به منكر از نهي و معروف
را قدرت و رحمت تكليف‌يا و حق سازگاري امكان كه دين
".اثبات‌مي‌كند
از پس سالهاي در ايران جامعه مسئله مي‌توان منظر همين از
موضوع بخصوص و ديني جوامع همه مسئله را انقلاب پيروزي
ماهيت.دانست اسلامي كشورهاي همه در معاصر سياسي فلسفه
صرفنظر -اسلام سياسي جهت‌گيري و اقتصادي احكام و اجتماعي
كه است به‌گونه‌اي -مختلف مذاهب در جزئي اختلافات از
را سياست عرصه‌هاي همه در نظرگاهها ايضاح و موضع تعيين
دليل به تاكنون اگر.مي‌سازد بدل حياتي و فوري امري به
و فشار بالاخره و فكري افق كوتاهي و اجتماعي شرايط فقد
متحقق مهم اين مسلمان كشورهاي در خودكامه حكومتهاي فساد
بلكه.نيست آن اهميت رفع و مسئله امحاء بر دليل نگرديد ،
پرسمانهايي ، چنين برابر در حكومتها تند موضعگيري برعكس ،
تجربه‌هاي به توجه با شايد.است آن ضرورت و اهميت نشانگر
يك طي ايرانيان واجتماعي سياسي زندگي آفاق در كه متعددي
اسلامي كشورهاي از يك هيچ است ، شده مشاهده گذشته قرن
باز و پاسخگويي و طرح براي ايران از مناسبتر شرايطي
بازگشت نكته ، اين و باشند نداشته اساسي مسائل اين تحليل
نقطه مي‌بايد را گذشته دهه يك كه است اول سخن همان به
بنيادهاي در بازانديشي فرهنگي ، نقدهاي فكري ، مباحث اوج
جامعه‌پرتحرك اصلاح و احيا بالاخره و مذهبي و ديني
.دانست ايران
عرصه پژوهشگران و ازنظريه‌پردازان يكي كديور ، محسن
پرتو در دولت نظريه نقد و تشيع سياسي فلسفه ديني ، فكر
به وي مفصل و معروف اثر سه.است ديني اصلاح‌طلبي انديشه
و "ولايي حكومت" ،"شيعه فقه در دولت نظريه" عناوين
سرعت به كه بودند مهمي آثار ازجمله ،"انتصابي حكومت"
ازجمله.نهاد مخاطبان بر جدي اثري و يافته كلاسيك خصلت
را متنوعي نقدهاي و پاسخها مباحث ، طرح موجبات اينكه
را اثر سه اين ويژگيهاي بتوان مجموع در شايد.ساخت فراهم
:كرد خلاصه امور اين در مي‌شود محسوب نيز آن امتيازات كه
-ديني 2 نصوص و سياسي متون و منابع به گسترده اتكاي -1
و متقدم متفاوت ديدگاههاي تحليلي و بي‌طرفانه بررسي
اسلامي فرهنگ حوزه در سياسي مسائل و فلسفه باب در متاخر
نگاه -قديم 4 تئوريهاي از نوين تحرير و روشمندي -3
طرح -معاصر 5 و سلف علماي از جدي پرسشهاي طرح و منتقدانه
فكر نيازهاي با متناسب اساسي مسائل و پرسمانها اكتشاف و
مركز در آثار اين همه طبيعي صورت به اساس براين.معاصر
قرار معاصر علاقه‌مندان و متفكران خوانش و نقد و توجه
گروه سوي از دانشورانه ، و آكادميك خصلت عليرغم و گرفت
.شد مطالعه مختلف خوانندگان از وسيعي
تفاوتهاي وي كتابهاي ساير با كديور ، محسن اثر آخرين
با را اثر اين تفاوت عمده‌ترين بتوان شايد و دارد بسياري
كه كتاب اين.دانست خوانندگانش تفاوت در وي كتابهاي ساير
سال چند و بيست در كديور فكري مشغوليات گوياي آن عنوان
بخش نه در و دارد نام "ديني حكومت دغدغه‌هاي" است گذشته
ترتيب به نيز بخش هر مطالب و شده تدوين موضوعي صورت به
در موءلف كه آنگونه خلاصه به‌طور.است گرديده مرتب زماني
:است مطالب اين دربردارنده كتاب محتواي كرده ، قيد مقدمه
كرديم ، انقلاب خاطرش به كه مطهري آرمانهاي از تصويري"
بخش ديني حكومت مختلف ابعاد درباره گفتار و مقاله پانزده
و گفتار يازده طي سياست و دين.مي‌دهد تشكيل را دوم
چهارم بخش در.است گرفته قرار بحث مورد سوم بخش در مقاله
و گفتگو شيوه نيز و آزادي و دين بحث گفتار پانزده ضمن
فرهنگي و سياسي آزادي‌هاي مختلف جوانب كنار در روشنفكري
قدرت و روحانيت خطير بحث به پنجم بخش.است شده مطالعه
طي اسلامي انقلاب دستاوردهاي ششم بخش در.دارد اختصاص
جنبش.است گرفته قرار رسيدگي و ارزيابي مورد گفتار پنج
مقاله ، يكاست هفتم بخش موضوع آن مطالبات و اصلاح‌طلبي
منعكس‌كننده (مصاحبه "غالبا) گفتار ده و نامه سه
نقد و رهبري خبرگان وظايف باب در نويسنده ديدگاههاي
بخش در رهبري بر نظارت خطير مسئله بويژه آنان عملكرد
و ديني حكومت بخش در معنوي سفر اين بالاخره و است هشتم
و استخراج كنار در مناسبت اين به.مي‌شود متوقف خشونت
خشونت ممنوعيت و محكوميت در فقهي و ديني مباني تحليل
قتل‌هاي و دولتي تروريسم زشت پديده ترور ، بويژه
گرفته قرار موردي نقد و بحث مورد دگرانديشان زنجيره‌اي
".است
و بحث‌هاست محور سياسي قدرت و دين نسبت نيز اثر اين در
و پيرنگ مسئله اين مضموني ، و شكلي تفاوت و تنوع عليرغم
نكته‌هايي جالبترين از.است مجموعه مقاله‌هاي پيونددهنده
مثبت نگرش دريافت ، را آن كتاب مباحث فحواي در مي‌بايد كه
روشن را آينده افق..." كديور.است نويسنده آفرين اميد و
سربلند ابتلا اين از ديني سياست است اميدوار و مي‌بيند
صعبي مشكلات و نامراديها عليرغم نكته اين و ".آيد بيرون
اكثر آنكه خلاصه مي‌گيرد قرار انديشه راه در گاه كه است
نظري مباحث حوزه در نيز "ديني حكومت دغدغه‌هاي" مطالب
روز مسائل به ناظر آنكه ضمن مي‌گيرد ، قرار سياسي انديشه
متبحردر كه نويسنده مثال براي.هست هم جاري اتفاقات و
فجايع قبال در" است نمي‌توانسته است ، شيعه سياسي فقه
توسط دگرباشان و قتل‌دگرانديشان ازقبيل تكان‌دهنده‌اي
مواضع لذا كند ، پيشه "سكوت و تقيه ، امنيتي ماموران برخي
صورت به چه و مقاله به‌صورت چه باب اين در وي تحليلي
فقهي و نظري بعد به ناظر نيز "عمدتا و شده مطرح مصاحبه
و كتاب در منقول دلايل و عقل منظر از آنها نقد و قضيه
حكومت دغدغه‌هاي":نويسنده از ديگري گفته بهاست سنت
سوءالات نه اما درد ، و سرخيرخواهي از است سوءالي طرح ديني
يك عيني مطالعه از برخاسته سوءالاتي بلكه انتزاعي ، و ذهني
اول دهه دو در اسلامي جمهوري مبارك تجربه تاريخي ، تجربه
بهانه‌هاي به منطقي ، پاسخ جاي به مي‌توان.پانزدهم قرن
دهان بر و كرد پاك را مشفقانه سوءالات اين صورت واهي
:كرد اعلام فاتحانه و كشيد بند به را او و زد لگام پرسشگر
نه اما حرام ، والانتقاد ممنوع والتفكر بدعه ، السوءال
زايل انتقاد نه و مي‌رود بين از تفكر نه مي‌ميرد ، سوءال
"مي‌شود؟
عميقتر سطح در و -گفتگوها و مقاله‌ها دقيقتر بررسي
است مسائلي و پرسشها واجد مجموع در كديور محسن -كتابهاي
:است كرده طبقه‌بندي چنين را آنها نگارنده كه
.نيست جامعه‌گريزي امور تمشيت براي دولت و حكومت از -1
و مي‌نهد اثر سياسي سازمان بر لاجرم ديني ، جامعه -2
كنار بر دين تاثير از نمي‌تواند ديني جامعه در حكومت
.ماند
ضرورتهاي و ديني آموزه‌هاي به توجه با مي‌توان چگونه -3
كرد؟ جلوگيري قدرت فساد از اجتماعي
آن براي دين در تمهيداتي چه چيست؟ عمومي نظارت -4
براي راه‌حلهايي چه كلي طور به و ديد تدارك مي‌توان
انديشيد؟ مي‌توان آن احراز
چه ديني حكومت با ارتباط در متقدم انديشه‌هاي -5
چه آن تكامل و تكميل براي و داشته نقصهايي چه و ويژگيها
كرد؟ مي‌توان
است؟ ممكن آزادي و عدالت اجتماع آيا -6
دارد؟ رابطه‌اي چه خصوصي زندگي با دولتي قدرت -7
عمومي دغدغه‌هاي بر علاوه) ديني حكومت خاص دغدغه‌هاي -8
هستند؟ كدامها (حكومتها
و هدايتي رهيافتهاي با حكومت عمومي جريان تعارض نقطه -9
است؟ شده متمركز كجا در اديان ايماني
ايجاد قدسي امر براي مشكلاتي چه و چيست دولتي دين -10
مي‌كند؟
جوهره به‌عنوان قدرت و رحمت نسبت و تكليف و حق نسبت -11
مي‌توان چگونه و است تبيين و فهم قابل چگونه سياست و دين
نمود؟ ايجاد آن براي مكفي وحدت و لازم تناسب
زيرا افزود مي‌توان اين از بيش البته فهرست اين بر
فكري ، مهم مسائل به نسبت حساس و پركار نويسنده‌اي كديور
باب در وي بحثهاي.مي‌باشد خود روزگار اجتماعي و سياسي
در و مانده خاطر در نيز ايدئولوژيك حكومت و ايدئولوژي
تحليل و پرسشها اين طرح با او.است مذكور نيز اخير كتاب
اينگونه خود كه است هدفي به دستيابي پي در پرسمانها اين
انجام به دولتهايي و سياستها چنين آيا":است كرده بيان
يا مي‌يابند توفيق متعارف سياست و دولت يك وظايف حداقل
معاش معاد ، ياد با و نمي‌شود؟ هدايت فداي اداره آيا نه؟
و الهي تكاليف اداي با همراه آيا مي‌شود؟ تامين نيز
مي‌شود؟ رعايت نيز مردم آزادي‌هاي و حقوق شرعي ، احكام
و انتقاد و نظارت راههاي بستن به سياسي تقديس‌قدرت آيا
"نمي‌انجامد؟ سياسي قدرت فساد درنتيجه
دهها طي در كديور ، محسن ديد از آنها پاسخ و پرسشها اين
.است آمده وي سابق كتابهاي تكميل در و مصاحبه و مقاله
دغدغه‌هاي است ، رسيده چاپ به ني نشر توسط كه كتاب اين
و دغدغه‌ها همان با است انقلاب انديشوران نسل از متفكري
.آرزوها همان و رنجها همان
|
