كهن تاريخي با شهري
نيست ميان در وصيتي
كهن تاريخي با شهري
فردوس شهر فرهنگي و تاريخي پيشينه به نگاهي
و عقيدتي فكري ، فعاليت‌هاي براي مركزيتي شهر اين
است بوده اجتماعي
چگونگي تاريخچه بررسي فرهنگ ، شناخت راههاي از يكي :درآمد
سازمانهاي و گروهها پيدايي آن پيرو به و شهرنشيني ايجاد
مشخص اكنون به تا آنچه.است آن به وابسته اجتماعي
بر بويژه كه كوچ‌گردي مراحل از بشر كه است اين مي‌باشد ،
اقتصاد بر استوار يكجانشيني به بوده شباني اقتصاد مبناي
به مي‌توان كه اينجاست ازاست آورده روي كشاورزي
همه در.برد پي شهري زندگي هسته‌هاي نخستين شكل‌گيري
محيط تا كوشيده بشر رفت ، اشاره آنها به كه دورانهايي
و اعتقادات باورها ، مجموعه برپايه را خود جامعه و زيست
در رو اين از.دهد سامان خويش اقتصادي -اجتماعي مناسبات
كه هستيم روبه‌رو ويادمانهايي بناها ساخت با شهرها ،
و شناسايي ديگر ، عبارت به.است مساله اين بر آشكار گواهي
فرهنگ ، هر مادي ميراثهاي يا تاريخي يادمانهاي در پژوهش
.مي‌دهند ياري آن فكري و اجتماعي تحولات شناخت در را ما
چه هر شناخت جهت و هدف اين با مي‌آيد ، پي از كه مطلبي
ديرپاي و كهن شهر درباره ايران ، فرهنگ تحولات بيشتر
.است شده نگاشته فردوس
بودندكه نهاده بنا عماراتي كوير فراخناي به دشتي ميان در
اين.بود داده اختصاص خود به را "تون" نام با شهري ، صفت
آن از و است مي‌شده اطلاق منطقه اين بر سال 1308 تا نام
.يافت اختصاص آن به فردوس بامسماي واژه پس
دكتر تعبير به كه است مانده بناهايي مختصر شهر آن از
برجاي چيزي آن از اينك.." (1)تون /فردوس كتاب در ياحقي
و بومان و روزگار عبرت براي ويرانه‌هايي جز است ، نمانده
".كرده‌اند رها را آن است ديري هم كلاغان
مشتمل كه است بشرويه و سرايان مركزي ، بخش سه داراي فردوس
تعداد اين از.است آبادي مجموعا 1008 و دهستان بر 9
از شهرستان اين.است سكونت قابل آن عدد اكنون 256 آبادي
به مشرق طرف از كويرنمك ، و گناباد شهرستان به شمال طرف
ازجنوب قاين ، شهرستان پساكوي دهستان و بلوك نيم دهستان
كوير و طبس شهرستان به غرب از لوت ، دشت و خوسف بخش به
عرض و دقيقه و 9 درجه شرقي 58 طول در تون.است محدود نمك
.است شده واقع درجه جغرافيايي 34
دكتر.مي‌رسد اسلام از قبل دوران به تون شهر بناهاي قدمت
يك هيچ در بالصراحه امروز تا را تون نام":مي‌گويد ياحقي
و نديده‌ايم اسلام از پيش ايران تاريخ به مربوط مدارك از
اسلام از پيش توني كه باشد اين معني به كه آن از بيش اين
مثل آدم‌هايي جهل كثرت و مدارك كمي از است ، نداشته وجود
امروز كه اندكي دانش با نتوانيم اگر.برمي‌دارد پرده ما
بدهيم خبر اسلام از پيش آن وجود از داريم شهر اين درباره
باستان‌شناسي ، قوانين و نام‌ها پاره‌اي روي از كم دست
عصر از دورتر گذشته‌هاي در حتي را منطقه تاريخي اهميت
".كرد انكار نمي‌توان هم ساماني
اشاره تون تاريخي قدمت به خود كتاب در نيز پيرنيا حسن
شده واقع آن در تون كه منطقه‌اي از":ومي‌گويد مي‌كند
كه شده ياد "يه اساگارتي" عنوان با كتيبه‌داريوش در است
منطقه اينكردهاند ضبط"يا ساكارتي" قديم نويسندگان
از هم سلوكيان عصر از پس و بوده مادها نفوذ زير ابتدا
قسمت جز و مي‌كرده‌است محدود را "پارت" سرزمين جنوب ، طرف
.است بوده علف و بي‌آب و كويرخشك آن نواحي بقيه طبس و تون
از طايفه‌اي را "ساگارتها" يا ناحيه اين مردمان هرودت
سخن پارسي زبان به كه ومي‌گويد مي‌داند پارسي‌ها
".مي‌گذاشتند روزگار غزال و گورخر شكار راه از و مي‌گفتند
(2)
بپردازيم شهر اين تاريخي سرگذشت در كاوش به بخواهيم اگر
آنها جمله از.كنيم مراجعه موجود سفرنامه‌هاي به بايستي
كرده ديدن شهر اين از ش_ه سال 444 حوالي در كه ناصرخسرو
دكتر.مي‌كند معرفي (3)"خراب اغلب" شهري را وآن است
خسرو ناصر عصر در آن خرابي":مي‌گويد مورد اين در ياحقي
باشد بوده تاريخي حوادث معلول كه مي‌آيد نظر به هم‌بيشتر
وي "..زلزله و خشكسالي نوع از طبيعي حادثه‌اي مثلا تا
غضب" نتيجه را تون تاريخي سرگذشت از موثق خبر نخستين
هميشگي خشم موازات به كه مي‌داند گردنكشاني و شاهان
از يكي.است مي‌شده وارد تون مردمان به "زمين و آسمان
روز در است كرده اشاره بدان نيز بيهقي كه تعارضات اين
اتفاق قمري هجري سال 425 شوال پنجم و بيست پنجشنبه
احمدعلي اتفاق از...":مي‌گويد چنانكه است ، افتاده
نيشابور به (4)"هزيمت به تون راه به كرمان از نوشتگين
و طغيان از ديگري موارد به بيهقي قياس همين بر.بود آمده
و بيست پنجشنبه روز در مثلا مي‌دهد ، خبر تون در غارت
كه خراسان از رسيد نامه‌ها" سال 428 ربيع‌الاول دوم
".كردند غارت تون شهر و بپراكندند حدودممالك در تركمانان
(5)
نام آن از بيهقي كه سال اين":مي‌گويد ياحقي دكتر
ناصرخسرو كه است تاريخي از پيش سال شانزده تنها مي‌برد
از بخشي شايد مي‌داند ، چه كسي است ، ديده خراب را آن اغلب
".است بوده تركمانان غارت همين رهگذر از هم خرابي آن
و عقيدتي فكري ، فعاليت‌هاي براي مركزيتي شهر اين
با آباد و بزرگ شهري را تون ناصرخسرو ، .است بوده اجتماعي
(6).مي‌كند توصيف فراوان تاريخي ومراكز ميوه باغ‌هاي
هسته عضو و خراسان‌شناسي مركز كارشناس آرام حسن
:مي‌گويد شهر اين باستاني آثار مورد در فردوس‌شناسي
آثار وجود تون ديرينگي به شهري در است مسلم آنچه"
فرهنگ انتقال در بسزايي نقش تاريخي كهن وبناهاي باستاني
هوايي و آب و اقليمي موقعيت چند هر.دارد ايراني غني
آنها ودر دارد تناسب گلي و خشت بناهاي با ديار اين كويري
اما است شده استفاده سازها و ساخت در سنگ و آجر از كمتر
كلي به شهر اين از زيادي بسيار باستاني آثار متاسفانه
وقوع نتيجه در شهرستان اين سال 1347 در ".است شده ويران
آن جاي به نو شهري آن از پس و شد ويران كلي به زلزله يك
باستاني آثار از بخش‌هايي تنها حال اين با.گرديد احداث
عنوان به وفرازها نشيب اين تمامي از گذر از پس كهن تون
.است مانده جاي بر امروزيان براي تاريخي يادگارهايي
:كرد اشاره موارد اين به مي‌توان باستاني آثار اين ازجمله
كوشك مسجد
و صحن و شبستان و ايوان با مسجد اين آرام حسن گفته به
.است ديگر مساجد از متفاوت اندكي دارد كه محرابي
مقداري به مزين است كتيبه‌اي آن محراب قوس برپيشاني
است تاريخي كهن‌ترين كتيبه اين رهاورد بوته و گل گچ‌بري ،
به متعلق را آن و مي‌خورد چشم به مسجد اين بناي از كه
ميان در خاصي تقدس از مسجد اينميدانند هجري سال 554
.است برخوردار مردم
به متعلق وكتيبه‌هاي بنا كيفيت از":مي‌گويد ياحقي دكتر
پيداست چنان محراب پيشاني بر شده حك آيه بويژه و دراويش
در و خانقاه يك شايد بلكه مسجد يك نه اساسا بنا اين كه
".است بوده آتشكده يك شايد دورتر دوره‌هاي
سيدي حوض
:است آمده شده ، قيد آن در حوض اين مشخصات كه كتيبه‌اي در
در سال 890 رجب ماه درتاريخ پاك حوض اين افتاد اتفاق"
طاهربن سيدبن سعي به خان بهادر سلطان اسلام شاه زمان
بلده اين كاريز از آب فنجان پنج مقدار.گرديد وقف يحيي
(7)".الخيرات غفران اغفر اللهم.تون
اين نص":مي‌گويد كتيبه اين به استناد با ياحقي دكتر
وآب حياض براي بلده آب وقف سنت كه مي‌دهد نشان كتيبه
".است بوده مرسوم صفويان عصر از بيش تون انبارهاي
امامزاده بقعه
گذاشته‌اندو امامزاده اين بر را "مزار" نام مردم عامه
سلطان به موسوم امامزاده دو آرامگاه اين در كه معتقدند
در (ع)جعفر موسي‌بن نوادگان از ابراهيم سلطان و محمد
بر تاريخي سندي":مي‌گويد ياحقي دكتر.هستند مدفون آنجا
دو اين درباره سرگذشتي تاريخچه‌و اساسا يا مدعا اين صحت
".نيافتيم امامزاده
چوبي در روي بر:مي‌گويد بقعه اين قدمت مورد در آرام حسن
وتاريخ سازنده نام كه است ابياتي آن شده كاري منبت و
:مي‌كند راروشن ساخت
ساخت صنعت چوبه در اين كاشي علي حاجي
جنت اسناددر اتمام دار كه گفتند
جستم خرد پير از داعي اسب روي از
"جنت بگشاددر":گفت برايش تاريخ
دريافت را 984 در ساختن تاريخ ابجد حروف براساس كه
.مي‌كنيم
جامع مسجد
كم ودست مغول هولاكوخان از پيش سال‌هاي تا بنا اين قدمت
ايواني داراي مسجد اين.مي‌شود پيش‌بيني هجري ششم سده تا
متر بر 18 افزون كه آن دوطرف در گردخانه دو با است
.دارد ارتفاع
:است كرده ياد شكل اين به مسجد اين از احسن‌التقاسيم صاحب
(8)".بافندگانند آن اهل بيشتر داردو نيكو مسجدي و قلعه"
و رجال داراي بايستي تون ديرينگي به شهري كه است پرواضح
به مي‌توان بزرگان اين جمله از باشد ارزشمندي مفاخر
شاه ومعاصر هجري دهم سده مذهب شيعه شاعر توني ، نثاري
مشتمل ديواني توني نثاري از.كرد اشاره صفوي اول تهماسب
با معروفي ومثنوي ياحقي محمدباقر تصحيح با بيت هزار بر 5
دكتر تصحيح با است بيت شامل 2385 كه "سروتذرو" نام
"سروتذرو" داستان موضوعاست دست در ياحقي محمدجعفر
غلام "سرو" به است "تذرو" نام به جواني دلباختگي حكايت
چشم به عرفاني رگه‌هاي آن لابه‌لاي در كه يمن شاه
زده گريز حقيقي عشق به مجازي عشق از" حقيقت در مي‌خورد
رياضيات ، شعر ، بر علاوه توني نثاري گفته‌اند ".است
.است مي‌دانسته نيز طب حدودي تا و نجوم موسيقي ،
نام است خطه اين ديگر مشاهير جمله از نيز توني حيرتي
صفوي اول تهماسب عصرشاه شعراي از محمد اوتقي‌الدين اصلي
تذكره‌نويسان زادگاه‌حيرتي باب در البته.است
را او گاه كه كرده‌اند ، به‌گونه‌اي ارائه را نظرات‌مختلفي
.خوانده‌اند... و كاشاني ماوراءالنهري ، مروي ، بخارايي ،
تون به حيرتي نسبت در..":مي‌كند تصريح دكترياحقي اما
در مي‌رسد نظر به منتها نيست ، ترديدي هيچ جاي تقريبا
.باشد پرداخته كمالات و علم تحصيل به شده ذكر شهرهاي
يا حيرتي شاهنامه ومنظومه اشعار ديوان داراي توني حيرتي
."است "معجزات كتيب"
عليزاده مهدي:گزارش
:پي‌نوشت‌ها
-تون /فردوس -بوذرجمهري خديجه ياحقي ، محمدجعفر دكتر -1
رضوي1374 قدس آستان انتشارات
-تون /فردوس -بوذرجمهري خديجه ياحقي ، محمدجعفر دكتر -1
رضوي1374 قدس آستان انتشارات
كتابهاي -باستان ايران -(مشيرالدوله)پيرنيا حسن -2
1342-تهران -سوم جلد -حبيبي
-وزين‌پور نادر كوشش به - سفرنامه -ناصرخسروقبادياني -3
1370-تهران
علي دكتر تصحيح به -بيهقي تاريخ -بيهقي ابوالفضل -4
صفحه 550 -1356-مشهد دانشگاه انتشارات -اكبرفياض
صفحه 679 -همان -5
همان -ناصرخسرو -6
-جيبي كتابهاي سازمان -كوير زيرآسمان -مهاجر اصغر علي -7
صفحه 204 -1340-تهران
.م 1906- ليدن -معرفه‌الاقاليم في التقاسيم احسن مقدسي -8
صفحه 327
نيست ميان در وصيتي
ثبت دبيرخانه در كه شماره 5207 به مورخ 28/6/79 پيرونامه
صفحه در شده چاپ مقاله به پاسخ در احترام با است شده
شماره در ماه 1379 شهريور دوم و بيست سه‌شنبه روز پنجم
كه مردم فرهنگ مركز كارنامه عنوان با روزنامه آن 2216
شادروان آنرا بنيانگذار (وكيليان احمد سيد آقاي) نويسنده
مقاله انتهاي در و كرده معرفي شيرازي انجوي ابوالقاسم
به خانه‌اش اختصاص يعني وي وصيت هنوز" كه گرديده متذكر
برسانم اطلاع به بايد "نپوشيده عمل جامه مردم فرهنگ مركز
طرف از وصيتي چنين بر دال مدركي يا و سندي هيچ تاكنون كه
وصيتي چنين اصولا و نگرديده ارائه آشنايان يا و بستگان
مطرح دادگاه در مرحوم آن تركه تقسيم موضوع.نيست كار در
راه‌اندازي.است مانده متوقف ادعاها برخي علت به ولي
ستايش شايان و نيكو بسيار مردم فرهنگ گسترش براي مكاني
در.نشود پايمال كسي قانوني و حق بر منافع آنكه بشرط است
مالي بد بسيار وضع در وراث از تن دو يكي حاضر حال
سروساماني مي‌توانند ماترك از خويش حصه با و قراردارند
رايگان واگذاري به حاضر هيچ‌وجه به و بدهند خود زندگي به
.نيستند قانونيشان سهم
فوق مطالب همشهري روزنامه مطبوعات قانون طبق است متمني
قبال در عمومي اذهان شدن روشن براي صفحه همان در را
از وصيتنامه‌اي اگر تا بنمايند چاپ وكيليان آقاي ادعاي
در ارائه قضايي مقامات يا و وراث به است ميان در متوفي
انجوي مرحوم وصيت خصوص در نويسنده ادعاي صورت اين غير
.مي‌گردد تكذيب شيرازي
10/7/79
پورفاضل گيتي
انجوي مرحوم وراث برخي وكيل
|
