اسلامي فرهنگ غناي و گناباد
مجتبوي حسين سيد دكتر با گفت‌وگو
تحقيق مستلزم منطقه يك تاريخي جغرافياي بررسي :درآمد
و رويدادها نهان زواياي بتوان تا است جامعي و عميق
همه نگرشي با زمان هر در را جغرافيايي منطقه يك تغييرات
در كتابهايي تدوين به اهتمام.نمود روشن حدودي تا جانبه
بازكاوي براي مناسب بسيار راهكارهاي از يكي مورد اين
.است مناطق خاص جغرافيايي و فرهنگي توانمندي‌هاي
مجتبوي ، سيدحسين دكتر مي‌آيد پي از كه گفت‌وگويي در
معرفي بر علاوه "گناباد تاريخي جغرافياي" كتاب نويسنده
نماياندن در مطالعات اين‌گونه نقش گناباد ، شهرستان
.مي‌كند بررسي را زمين ايران كهن مناطق فرهنگي استعدادهاي
مي‌پذيرد ، صورت فرهنگ مقوله در كه فعاليت‌هايي جمله از *
اقوام فرهنگي شاخصه‌هاي بررسي هدف با كتابهايي انتشار
قبيله‌هاي رسوم و آداب مشاهده با ميان اين دراست مختلف
خاص استعدادهاي در آن ريشه‌هاي و دلايل به گوناگون
تاريخي جغرافياي دركتاب عالي حضرت مي‌بريم ، پي منطقه‌اي
و جغرافيايي عوامل نقش بر نظريه اين بازكاوي با گناباد
نموده‌ايد ، تكيه مردمي خصلت‌هاي و خوي چگونگي در طبيعي
اين براي مناسبي آغاز موضوع اين بيشتر بسط مي‌رسد نظر به
.باشد گفت‌وگو
و اجتماعي ساختار پي‌ريزي در فرموديد كه همان‌طور -
به.دارند تاثير مختلفي عوامل جامعه يك اركان شكل‌گيري
از يكي خلدون ابن جمله از جامعه‌شناسان از گروهي زعم
و هوا و آب اجتماعي ، و فرهنگي حركت‌هاي در موثر عوامل
تاثير بشري جامعه و فرهنگ در عامل اين زيرا است ، اقليم
رفتار ميان كه مقايسه‌اي براساس خلدون ابن دارد ، بسزايي
و اقليم است ، معتقد است ، داده انجام مختلف مناطق اجتماعي
نقش فرهنگي و اجتماعي اقتصادي ، ساختار در هوا و آب
كويري مناطق مردم بر تاثيرگذاري اين مشاهده.دارد بسزايي
دارد كه خاصي استعدادهاي با كوير.است نظريه اين گوياي
فعاليت‌هاي و روان و روح برروي بشر زندگي دوران طول در
گرم ، خون مردمان.است گذاشته زيادي تاثير انسان اجتماعي
اتكا با را خودشان معيشت كه هستند كساني و فعال پرتلاش ،
همين و مي‌آورند دست به سالم فعاليت و كار و خداوند به
بايد نسبي رفاه يك به رسيدن براي كه اين و اتكايي خود
مردم رفتار و روحيه در كه شده باعث بكنند ، زيادي تلاش
با همواره مردمان اين.باشد داشته زيادي تاثير منطقه اين
در حتي.كرده‌اند مبارزه كاستي‌ها و كمي‌ها اين همه
توجهي قابل پيشرفت‌هاي كوير مردمان فرهنگي مسائل
به منجر كه است محروميت‌هايي همان آن دليل يك داشته‌اند ،
نسبي رفاه چون است ، شده آنان نزد در اجتماعي بازسازي
نظر بهشود جزم كاستي‌ها رفع بر عزم كمتر مي‌شود باعث
عوامل يعني است ، ديگر عوامل ساخت زير جغرافيايي عامل من
شد ذكر كوير از كه اثراتي.مي‌شود نهاده بنا آن بر ديگر
عوامل واقع در.مي‌گذارد تاثير منطقه آن زندگي شيوه بر
نوع كه است مسلم دارد ، تاثير مردم معيشت در جغرافيايي
هم حكومتگران حتي.مي‌گذارد اثر جامعه فرهنگ در معيشت
فرهنگي خصلت‌هاي جمله از مي‌كنند ، برخورد آن براساس
كه كرد اشاره آنان دورانديشي به مي‌توان كوير مردمان
با همواره آنان كه چرا دارد ، آنجا هواي و آب نوع در ريشه
به را زندگي نوع ناگزير پس هستند ، مواجه آب كمبود مشكل
براساس موجود آب از استفاده كه مي‌كنند هدايت شكلي
شاخصه‌هاي از ديگر يكي.گيرد صورت شده انجام برنامه‌ريزي
سيلوها ، بادگيرها ، .است كويري مناطق معماري فرهنگي ،
فرهنگ محصول خود كويري ابنيه و انبارها آب يخدان‌ها ،
سختي به چون است دفاعي اكثرا كويري ابنيه.است كويري
حفاظت آن از سختي به بايد پس.مي‌آورند دست به را محصول
دراز در تعرض مورد كمتر خراسان جنوب تاريخ ، طول در.كنند
شده تربيت اقوام بر شدن مسلط كه چرا است ، گرفته قرار مدت
توانستند غزنويان دوره در.است مدت كوتاه يا مشكل كوير
.كردند رها را آن زودي به ولي بگيرند را گناباد
معماري رشد در مهمي نقش شد ، گفته كه كوير دفاعي ابنيه
بيش كه مقاوم و محكم مصالح از استفاده.است داشته منطقه
.است آثار اين جمله از دارد قدمت سال چندهزار از
گناباد قناتهاي گذشته‌ها از بجامانده آثار اين ميان در*
با بسيار نقش است كشور قناتهاي قديم‌ترين از كه
نيز را آن است داشته منطقه اين عامه فرهنگ در اهميت‌تري
كنيد؟ بررسي
آب كمبود كويري ، مناطق مشكلات از يكي گفتم كه طور همان -
هستند قنات حفر از ناگزير مشكل اين رفع براي مردم و است
.است گناباد فرهنگي و معماري نمودهاي از يكي قنات اين كه
خشكسالي مشكل رفع براي كويري فرهنگ لازمه ديگر ، به‌عبارت
يك در و است محدود آب منبع وقتي لذا است ، قنات حفر
كشاورزي ، مردم ، استفاده نوع مي‌آيد ، در معيني چهارچوب
فرهنگ همان تاثير تحت آن با مرتبط مسايل و معيشت تنظيم
وجود به كوير در كه هم آب وقف فرهنگ.مي‌گيرد قرار
كوير دل در گرانبهايي در آب كه است اين خاطر به مي‌آيد
بررسي براي.مي‌گنجد آن در بشر حيات نبض يعني است ،
.برگرديم قنات حفر تاريخچه به مقداري بايد گناباد قناتهاي
اكثر.دارد قدمت سال و 500 هزار از 2 بيش قنات اين
هخامنشيان دوره از قنات اين كه النظرند متفق نويسندگان
و بودند جهان در قنات مبتكر ايرانيان.است آمده وجود به
به قنات‌ها گونه اين خراسان جنوب مثل كويري مناطق در باز
ايران قناتهاي بزرگترين جمله از قصبه قنات.مي‌خورد چشم
خاورميانه قنات بزرگترين محققين از بسياري زعم به و است
سه داراي قصبه قنات.مي‌رود شمار به چاه مادر عمق نظر از
درحال كه است نو دولاب و كهنه دولاب قصبه ، :اصلي رشته
دولاب كوره اتصال محل و است آب فاقد كهنه دولاب حاضر
به البته است ، بلندتر قنات كوره بستر سطح از متر يك كهنه
تعيين سرمايه‌اي و تكنولوژيكي و انساني محدوديت‌هاي دليل
مطالعات با اما نيست ، ميسر دقيق طور به چاه مادر عمق
قنات اين كه رسيده‌ايم نتيجه اين به است شده كه فراواني
رشته يك دارد ، عمق (متر تا 340 بين 300)متر از 300 بيش
.است فرعي رشته و 7 اصلي رشته يك شامل كه است كيلومتري 33
است ، شده ايجاد آن درون در ديدني و عجيب فضاهاي
.است استفاده قابل غير و مسدود قنات نيمي‌از متاسفانه
آب بازده و است خانيك پرآب دره امتداد در قنات اصلي رشته
ليتر تا 150 بين 130 اوقات از بعضي دراست متفاوت آن
بر.است يافته كاهش كمي حاضر حال در كه بوده افزايش قابل
اگر معتقدند ، كارشناسان شده انجام تحقيقات اساس
آب بازده حداقل مي‌توان شود ، اصلاح شده مسدود كانال‌هاي
برآورد.داد افزايش ثانيه در ليتر حدود 350 به را
رقمي شده پيش‌بيني تعميرات اين انجام براي كه هزينه‌اي
.است ريال و 500 ميليارد معادل 2
سال هزار چند به آن قدمت كه است مناطقي جمله از گناباد *
استعدادهاي مي‌باشد ، درخشان تاريخي داراي كه مي‌رسد پيش
.بكاويد را عرصه اين در گناباد نهان
.باشد داشته درخشان گذشته كه است غني فرهنگي هستم معتقد -
رادرنظر سابقه نمي‌توان تمدن به مربوط مباحث مطالعه در
از بعد و اسلام از قبل:دارد فرهنگ دو گناباد نگرفت ،
در كاوش به وقتي.است داشته درخشش دو هر در كه اسلام
مي‌كنيم مشاهده مي‌پردازيم ، گناباد اسلام از پيش تاريخ
سابقه منطقه اين در مهرپرستي و زردشتي كهن آئين‌هاي
از يكي عنوان به گناباد اسطوره‌اي مباحث در.دارد ديرينه
.است مطرح مهم خاستگاههاي
داشته گفت‌وگو اين ادامه در را بحث اين بدهيد ، اجازه *
.باشيم
اين در اسلام از پس تاريخي بعد در كنكاش با حتما ، -
دست به دوران آن توانمندي‌هاي از نشانه‌هايي نيز منطقه
مردمان شد ، مطرح اقليمي مسايل طرح در چنانچه.مي‌آوريم
معضلات و مصائب تمامي مقابل در سرسختانه گناباد منطقه
روحيه ، اين غناي در موثر عوامل از يكي.كرده‌اند ايستادگي
.است منظقه اين غني اسلامي اعتقادات
ثقل مركز عنوان به منطقه آن در عابد محمد امامزاده وجود
امامزاده آن شهادت.مي‌كند نقش ايفاي اجتماعي فعاليت‌هاي
شكل را منطقه مردم روان و روح (ع)رضا امام شهادت از پس
تشيع مذهب ويژه به و اسلام دين گسترش در كه طوري به داد ،
.است داشته مهمي نقش
اين دشت و كوه كرديد ، اشاره هم شما كه طور همان *
مورد در فردوسي شاهنامه حماسي روايات حكايتگر شهرستان
بررسي با است ، منطقه درآن تورانيان و ايرانيان جنگ‌هاي
عامه فرهنگ بر را آن نقش گناباد خطه در واقعه اين تاريخي
.كنيد بيان شهرستان اين مردم
بر علاوه پارسي ادبيات بي‌بديل و سترگ اثر شاهنامه -
افسانه‌هاو دربرداشتن خاطر به خود ادبي اعتبار و ارزش
مرجع مي‌تواند كه است آثاري از يكي اساطيري داستان‌هاي
و جنگ‌ها برخي وقوع.باشد تحقيق اهل براي مناسبي بسيار
ديار برآن سازنده نقشي مسلما آن در كه حماسه‌هايي
در جنگ سه اتفاق محل شاهنامه در مجموعا.است گذاشته
نوذر توس با سياوش پسر فرود جنگ نخست ، .است آمده گناباد
اين.شدند كشته جريره مادرش و فرود جنگ اين نتيجه در كه
و كلات (دوكوه بين دره) تنگل شرق در كلات منطقه در جنگ
هنوز.است پيوسته وقوع به فردوس -گناباد جاده نزديك
ديگر.مي‌خورد چشم به منطقه اين در فرود ارگ خرابه‌هاي
شمال كيلومتري در 24 كه است محلي نام پشن است ، پشن جنگ
خبرآن جريره و فرود شدن كشته از پس.است شده واقع گناباد
بين نهايتا.مي‌رسد او سردار پيران ، و افراسياب به
در.آمد به‌وجود جنگ منطقه اين در نوذر طوس و ويسه پيران
به خبر انجاميد ايرانيان شكست به كه جنگ اين تعاقب
در تغييراتي و فرستاد را بسياري قشون او و رسيد كيخسرو
پيوست وقوع به زيادي گريزهاي و جنگ و داد قشون فرماندهي
نبرد اين.شد فراهم ديگري سهمگين نبرد زمينه نتيجه در و
جنگ سومين كه است معروف شاهنامه در رخ دوازده جنگ نام به
.است گناباد منطقه در افتاده اتفاق
و سياحان دارد كه تاريخي جاذبه‌هاي دليل به منطقه اين *
كشيده خود سوي به دنيا مختلف نقاط از را زيادي گردشگران
نوع اين نقش آنان از مانده جاي به آثار در كاوش ضمن.است
.كنيد بررسي فرهنگي تبادل در را مراودات
گستره لحاظ به خراسان تمدن و فرهنگ مختلف جلوه‌هاي -
خصوصيت گاه هجوم‌ها ، و حمله‌ها هوا ، و آب دگرگوني مرزها ،
.است متفاوت ايران نقاط ديگر با كه مي‌كند پيدا ويژه‌اي
اين خاص موقعيت دهنده نشان گناباد در مانده جاي به آثار
مطلب اين گواه باستاني ابنيه و آثار اين كه چرا است ، شهر
موقعيت با متناسب منطقه ، كويري و دفاعي ابنيه كه هستند
ويژگي‌هايي داراي و شده‌اند ساخته جغرافيايي و سياسي
همه متداول و معمول عمارات و ابنيه رديف در كه هستند
نكته.پرداخت آنها توصيف به نمي‌توان روستاها و شهرها
كه است اين گناباد باستاني آثار مورد در توجه قابل و مهم
اين مويد.است ايران شهرهاي قديمي‌ترين از يكي گناباد
باستاني آثار گناباد ، اسطوره‌اي تاريخ بر علاوه نكته
چنان.است مانده جاي به گذشته دوران از كه است فراواني
را گناباد تاريخي آثار شد ، اشاره نيز اين از پيش كه
كه كرد تقسيم اسلام از بعد و قبل عمده بخش دو به مي‌توان
متاسفانه البته.دارد را خود خاص فرهنگي جاذبه‌هاي هريك
آثار اين به صدماتي زمان گذر در طبيعي مختلف عوامل براثر
.برجاست پا هنوز آنها از تعدادي ولي است ، شده وارد
تعداد مي‌آيد دست به اخير پژوهش‌هاي از كه آماري براساس
از.كرده‌اند نقل اثر از 50 بيش گناباد در را آثار اين
كشور برنامه‌ريزان بر كه شيوه‌هايي مناسبترين جمله
در.است ملي سرمايه‌هاي اين از صحيح استفاده است ، بايسته
هم كه مي‌شود معرفي صنعتي عنوان به توريسم معاصر جهان
در بااهميتي بسيار نقش هم و دارد مناسبي اقتصادي منافع
مبادله مثال عنوان به.مي‌كند ايفا فرهنگ‌ها ميان تبادل
آسياي كشورهاي با ما كشور صاحبنظران ميان پژوهشي و فكري
موثر بسيار فرهنگي نهان آثار احياي و بالندگي در ميانه
كتابخانه‌هاي در كه گنجينه‌هايي و كتابها بسا چه.است
نقاط آنها ، بازكاوي با كه است موجود كشورها اين از هريك
فرهنگي مباحث من نظر به.شد خواهد عيان بسياري نامكشوف
بلكه يافت موجود جغرافيايي حوزه در نمي‌توان را خراسان
ناخواسته يا خواسته جايي در غني فرهنگ اين از تكه‌اي هر
صاحبان والاي همت آن كردن همگون و جمع‌آوري كه است محبوس
.مي‌طلبد را انديشه
آن به رسيدن و است ايده‌آل شيوه يك روش اين دكتر آقاي *
عرصه در كه آن حال.نباشد ميسر زودي‌ها اين به شايد
.است شده آغاز مبادلاتي فرهنگ‌ها
مي‌فرماييد كه اين اما.بيفتد بايد اتفاق اين هرحال به -
بنده عرض با مغاير است ، شده آغاز فرهنگي مبادله عرصه
ايراني تمدن و فرهنگ از كه اطلاعاتي معتقدم بلكه نيست ،
كه مي‌گيرد بر در را وسيعي گستره يك خود است دست در
مسلم.آيد كار به ايران فرهنگي فعال حضور براي مي‌تواند
.بود خواهد آمدتر كار اطلاعات اين افزايش كه است
كهن بسيار گويش‌هاي جمله از منطقه اين ادبيات و زبان *
و عاميانه اشعار گويش ، نحوه مورد در مختصري پارسي‌است ،
.دهيد توضيح منطقه اين مردم ضربالمثل‌هاي
است فارسي كهن زبان نمونه‌هاي از گنابادي لهجه و گويش -
هنوز و است گرفته قرار اساسي تغييرات دستخوش كمتر كه
و مي‌شوند تلفظ اصيل فارسي صورت به كلمات از بسياري
نگاشته محاوره به نزديك كه آثاري با آن اصالت و كهنگي
گويش اين به هنوز گناباد مردمميزند پهلو است ، شده
كلمات به كمتر آنها واژگان ميان در و مي‌كنند تكلم
نقاط در گناباد محلي لهجه‌هاي.مي‌كنيم برخورد بيگانه
مختصات يك هر و داشته تفاوت اندكي شهر محلات حتي و مختلف
و تخفيف‌ها نوع يك لهجه اين دردارند را خود به مربوط
.مشتركند آن در آبادي‌ها همه كه دارد وجود ايصالي و حذف
در و مضموم تخفيف ، از پس مفرد اول‌شخص ميم ، مثلا
داده تخفيف را "مي‌گوييم" مانند است ، مكسور جمع اول‌شخص
كلمه و مي‌نمايند تلفظ گاف ، ضم و ميم كسر با "مگم"
يا.مي‌كنند تلفظ "مگم" گاف و ميم كسر با را "مي‌گوييم"
جمله آخر در را (چه كه) كلمه تعجب ، در مبالغه موقع در
يعني "چه كه يم تشن‌ه چني":مي‌گويند مثلا مي‌آورند
.بگويم چه كه تشنه‌ام قدري به
زمزمه خطه اين در كه محلي ترانه‌هاي و عاميانه اشعار
آنها از بعضي و كهن افسانه‌هاي به مربوط نيز مي‌شود
يكي كه اشعار اين جمله از است ، مجازي عشق‌هاي با مرتبط
عباس از اشعاري است گنابادي محلي معروف ترانه‌هاي از
بيدخت حوالي در شوراب آبادي حدود از چوپاني قربان ، حاجي
شخص با دختر مي‌سپارد ، كولي دختركي عشق به دل وي.است
و ناليدن.مي‌زند عباس جان به آتش و مي‌كند ازدواج ديگري
:بسرايد گونه اين كه مي‌كند وادارش او هجران غم
است كباب دل كه مزن دل بر نمك
است قصاب دست در كه گوسفندي چو
قيمه‌قيمه ساتر زير در گهي
است كباب سوزان آتش در گهي
***
آيه‌آيه مجيد قرآن به
مايه تو ديدار لحظه هر دلم
برايت از حسرت اشك بريزم
پايه‌پايه جاله‌هاي مثال
مي‌رود ، كار به بيشتر گناباد در ضربالمثل‌ها برخي
پوشاك دخوارد سرمار خدا":مثال به‌عنوان
مي‌دهد ، فرد پوشاك اندازه به را سرما خداوند يعني ، "وامده
تحميل دارد توانايي اندازه هر هركس به ديگر ، عبارت به
در يعني ، "مكنه نگاه لنجه از و شده دبريق":يا مي‌شود
مي‌كند ، نگاه آن لوله از و شده مخفي (آفتابه) ابريق
دور دورا و اختيار را بي‌طرفي موضوعي در كه كسي به اشاره
.است ديگران اعمال ناظر
عليزاده مهدي:از گفت‌وگو
|
