اسلامي بين‌الملل حقوق در تطبيق و تامل
بين‌الملل حقوق اصول سازگاري
(پاياني بخش)
اسلامي
فلسفه و تعاليم اصول با
حقوق درجات داراي و است (لبنان) بيروت اهل محمصاني صبحي
لندن دانشگاه از ليسانس و (1932) فرانسه ليون دانشگاه از
قاضي سال 1964 ، از لبنان پارلمان عضو وي.مي‌باشد (1935)
مدرس يك ، پايه وكيل 1929-استيناف 46 دادگاه رئيس و عالي
لبنان دانشگاه سال 1951 ، از فرانسه حقوق دانشكده در حقوق
از آمريكايي دانشگاه و از 1963 عربي دانشگاه و از 1959
عضو بين‌المللي ، داوري ديوان در لبناني هيات عضو 641938
و بوده نيز..و بغداد و دمشق قاهره ، عربي فرهنگستانهاي
.است داشته حضور بين‌المللي مهم كنفرانسهاي و مراكز در
برگزيده لبنان ملي اقتصاد وزير عنوان به در 1966 محمصاني
ابن‌خلدون ، اقتصادي عقايد جمله از متعددي ، آثار وي از.شد
و تعهدات در عمومي قواعد اسلام ، در قانونگذاري فلسفه
به كه بسيار ، مقالات و دموكراسي و اساسي قانون عقود ،
ترجمه ديگري زبانهاي به و تحرير انگليسي و عربي زبانهاي
زبان به وي آثار برخياست استناد و توجه مورد و شده
در منابع بهترين مجموع ، در كه گرديده ترجمه نيز فارسي
و دانشجويان استفاده مورد و مي‌شود محسوب خود نوع
اين كه داشت توجه بايد همه اين با.است بوده صاحبنظران
است سنت اهل فقه با منطبق ديدگاههاي بيانگر نوعا آثار ،
متون و منابع به توجه با شد اشاره قبلا همچنانكه و
استفاده و بازپژوهي مورد مي‌بايد شيعه ، متنوع و گسترده
محقق مصطفي دكتر كه است كاري اين و شود داده قرار مجدد
حقوق مباني" كتاب در اجمالا و نموده اهتمام بدان داماد
و ترجمه با و كرده آغاز "اسلامي ديدگاه از بين‌الملل
.است داده گسترش ،"اسلامي دولت سلوك" مفصل تحقيق‌كتاب
از بين‌الملل حقوق مباني" كتاب بنيادي‌در و اصلي اهداف
بين‌الملل حقوق سازگاري‌اصول دادن نشان "اسلامي ديدگاه
كه گونه‌اي به است اسلامي فلسفه يا تعاليم‌و اصول با
بر علاوه.مي‌شود محسوب آن از بخشي كه گفت بتوان شايد
بيان صرفابراي گفتارها اين كه داشت توجه اين ، بايد
حقوق با موافقت‌آن اسلامي‌و ديدگاههاي و اصول
آن ، متعارف معناي به حتي و نشده وتدوين بين‌الملل‌تحرير
طور بين‌الملل‌به اصول‌حقوق كه نيست تطبيقي‌نيز بحث
بلكه شود ، عرضه اسلامي فقه بر جزء به جزء و تفصيلي
حقوق اساسي مبادي از اعتماد قابل وكلي‌و تحليلي‌عمومي
كه جديد اصول با توافق و مشابهت كه است بين‌الملل‌اسلام
است بشري وحدت حدي تا و اجماع ومبناي دارد جهاني صبغه‌اي
اين كه مي‌آموزد ما به آن ، از فراتر و مي‌دهد نشان را
.است اسلامي سنت محور بلكه و اسلام از جزيي اصول
عميق و ژرف فاصله داشت ، توجه بايد زمينه اين در آنچه
فرمانروايان يا اسلام مدعيان برخي و حكام رفتار ميان
اسلامي حقوق مباني و قواعد با اسلامي بلاد در سلف و سابق
در ومترقي عام اصول فقدان موهم نبايد تفاوت اين و است
انديشه به متكي و پويا همزيستي و حقوق‌بين‌الملل عرصه
بر هنوز عمومي ، تصور متاسفانه.باشد حاضر عصر در اسلامي
ديني سنت با جهاني متعارف و پذيرفته قواعد و اصول تعارض
يا شرقي نويسندگان سوءتفاهم‌هاي و خطاها اكثرماست
باب در كافي اطلاعات فقدان همين از نيز شرق‌شناسان
;است شده منتج آن مترقي و جدي ومنابع اسلامي انديشه حقايق
چهره‌اي ارائه در وتعمداتي‌نيز پيش‌فرضها گاه كه خاصه
و اسلامي جوامع وهمزيستي‌از صلح با متضاد جنگ‌افروزو
افراطيون برخي اظهارات و رفتارها و شده عرضه مسلمانان
توهم اين به نيز اسلامي كشورهاي دولتمردان يا مسلمان
منابع و متون به رجوع جاي به ديگر عبارت به.مي‌زند دامن
مشاهير برخي رفتار و منش به استناد اسلامي ، تفكر
.هستيم شاهد را اسلامي جوامع برخي در وحكمرانان
از يكي":است معتقد داماد محقق دكتر زمينه دراين
بعضي كه است همان اشتباهات ، گونه اين نمونه بارزترين
حقوق" اسلامي ، بين‌الملل حقوق ماهيت كه كرده‌اند گمان
..زيرا است ، كاملاباطل گماني چنين كه آن حال است ، "جنگ
اسلامي بين‌الملل حقوق...اصلي منابع به استناد با.
".است "صلح حقوق" اوليه ، اصل در برعكس ،
كه اصيلي تعاليم به را خود بحث" است دليل‌لازم همين به
بنابراين و دهيم اختصاص مي‌دهد راستين‌نشان اسلام
و حوادث بر مبتني كه استنباطي‌را و تفسير هرگونه
منطبق مزبور تعاليم با و است حال و گذشته رخدادهاي
بين‌الملل‌از حقوق) "گرفت خواهيم ناديده نمي‌باشد ،
(ص 7 اسلامي ، ديدگاه
در ارائه‌شده دروس دادن قرار مبنا با محقق ، استاد
ذكر از پس آن ، ونقد ترجمه و لاهه بين‌الملل حقوق آكادمي
اسلامي‌كه تفكر كلي و عام مسائل زمينه در ومقدمات كليات
رانشان مسلمانان واعتقادات انديشه مباني اعتقادات‌و
و حقوقي جنبه‌هاي...و اخلاقيات و اصول از مي‌دهد ، اعم
در حقوق منابع سپس و نموده تشريح را اسلام اجتماعي سيستم
مختلف ومذهبهاي مكتبها به توجه با را آن تحول و اسلام
را اسلامي فقه منابع سپساست داده قرار بحث مورد اسلامي
يعني‌حقوق اصلي ، بحث به پيش‌درآمد اين با و نموده بررسي
حقوق ، اين وي نظر به.است شده وارد اسلام ديدگاه از ملل
آغاز ، جامعه همان از" و است داراي‌ويژگي‌جهاني
براساس شد ، زيرا متصور جهاني جامعه يك به‌عنوان اسلامي
همه پيامبربه پيام.بود شده پايه‌گذاري جهاني الزامات
ما و":است آمده كريم قرآن در كه همچنان "بود بشريت
سباء ، سوره) "نذيرا و للناس‌بشيرا الاكافه ارسلناك
(ص 39 منبع ، همان آيه 28 ،
پيامبرو پيام متن در كه جهاني انگاره و خصوصيت اين
نبود غير برابر در تازه موضعي مضمربود ، وي دين رسالت
آيه انبياء سوره در.داشت مهرآفريني و طلب صلح وماهيت
:مي‌فرمايد جهاني رسالت اين ذات باره در سبحان خداي 107 ،
رحلت از پس اما "للعالمين الارحمه ارسلناك وما"
اسلامي ، وتثبيت‌دولت سازماندهي كيفيت ،(ص)پيامبر
ملل ساير درمعيت اسلامي دولت براي را تازه‌اي ضرورتهاي
نمي‌توانستند اسلامي زمامداران‌دولت كه ساخت مطرح ودول
تشكيل مسلمانان و اسلام هدف باشند ، بي‌تفاوت بدان نسبت
حقوق و پذيرش‌اعتبار با مساله‌مغاير اين بود ، اما امت
همزيستي‌و بر ودرحقيقت‌اصل نبود جوامع و ملتها ساير
.داشت قرار متقابل حقوق رعايت
بر ناظر كه آن كيفيت بر استدلال مساله‌و اين درك براي
به توجه است ، آن وتضمين‌كننده انسانها همه حقوق رعايت
عليرغم است ، مسلمانان الهي اساسي قانون كه اسلامي فقه
بيانگر مختلف ، درمذاهب آن عرضي تفاوتهاي و شعب
اسلامي ، جنبه اساسي قانون اين در".است عمده چنددستاورد
قوانين در امروزه آن ، اجزاي كه بشر اساسي حقوق اصلي هاي
بشر حقوق جهاني اعلاميه در و شده تضمين كشورها اساسي
اعلاميه.است گرفته قرار تاييد مورد گرديده ، منظور
سال 1948 يونسكو ، در كنفرانس وسيله به بشر حقوق جهاني
سازمان عمومي مجمع وسيله به سرانجام و رسيده تصويب به
واقعيت.است شده پذيرفته ده‌دسامبر 1948 در متحد ، ملل
تصويب را انسانها برابري اسلامي ، اصل حقوق كه است اين
آزادي قبيل آزادي ، از و عمومي حقوق بر همچنين و نموده
مالكيت‌خصوصي و آموزش وحق عقيده و فكر آزادي بيان ،
(ص 41 همان ، )".است نموده تاكيد
ژرف استدلالي نيازمند البته فوق ، صورت به ديدگاه اين طرح
حقوق ماهيت مي‌بايد دليل همين به و است گسترده و
تطبيق و مقارنه مورد اسلامي باحقوق آن قواعد و بين‌الملل
واستدلالها ومباني ديدگاهها مشابهت تا شود داده قرار
استاد و محمصاني استاد نظريات در پژوهشها اين.شود روشن
عنوان اسلامي‌با حقوق به‌طرح‌عنوان منتج داماد ، محقق
.مي‌شود"صلح حقوق"
ومعناي‌مستنبط مفهوم از گسترده‌تر مفهوم ، اين در صلح ،
بسيار اصول‌اسلامي" كه آنجا از و است جنگ يا تقابل از
مفهوم به بين‌الملل حقوق كه است عصري به ومتعلق قديمي‌تر
نظر در با اصول اين بود ، ارزش نشده شناخته آن ، جديد
(ص 47) ".است بوده برجسته و عظيم بسيار آنها زمان گرفتن
متضمن" و صلح بردارنده‌مفهوم در ،"اسلام"اساساواژه
بااشاره الهي خواست و اراده به تسليم از مشابهي مفهوم
(ص 48) ".مي‌باشد خاطر وآرامش رضايت و طمانينه به ضمني
و منابع و نصوص جاي جاي تلويح‌در و صراحت به معنا واين
درجامع مثال براي.است رهيافت اسلامي‌قابل تعاليم
:مي‌شود خوانده مضمون اين با دعايي (ج1 ، 2011) الصغير
ذوالجلال يا تبارك السلام منك و السلام انت اللهم"
جانب از صلح و هستي مسالمت الهي‌توصلح‌و".والاكرام
آيه در جبروت و جلال داراي;وبلندمرتبه‌اي مبارك.توست
آيه ودر صلح صراط يعني "سبل‌السلام" از مائده 16سوره
به"السلام القدوس الملك" صفت با خداوند حشر سوره 23
در نيز مشتقات‌آن و صلح واژه اصل.است گرديده موصوف صلح
كه حالي در شده ذكر كريم قرآن آيه‌در يكصد بر افزون
آمده آيه صرفادر 6 آن ، از مشتق افعال و (حرب) جنگ كلمه
(ص 50).است
آزادي و برابري اصل دو به حصول براي رهنمودي مباني ، اين
ونيز اصالتي هيچ مفهوم ، دو اين بدون صلح زيرا انسانهاست ،
روشني به كريم قرآن در برابري فلسفه.ندارد ضمانتي هيچ
ما":فرمايد لقمان سوره آيه 28 در كه شده‌آنجا تصريح
بعثت‌همه و خلقت:يعني"واحده الاكنفس لابعثكم و خلقكم
.نمي‌باشد واحد نفس يك مثل جز شما
و است شده تاكيد و تصريح پرشماري آيات در مساله اين و
بر دال نشانه‌اي هيچ نيز احكام و عبادات و شعائر در
اسلام در تشريع فلسفه.ندارد وجود وطبقات اشخاص تمايز
عندالله اكرمكم ان" بر اصل و مي‌آموزد ما به اينگونه
"في‌الدين لااكراه" كنار در اصول اين.بس و است "اتقيكم
انسانيت جهت از -انسانها حقوق ضامن متعددي‌كه اصول و
ودرخشان بزرگ دستاورد -مسلكشان و مذهب طريق نه و ايشان
ماهيت و بنيان‌افكنده را جهاني برادري و ديني تسامحي
و خيرخواهانه و جويانه صلح را اسلامي دعوت
زمينه اين در روايات و آيات.است برابرانگارانه‌ساخته
سوره آيه 46 در نمونه براي صريح‌است ، بسيار و فراوان
شيوه نيكوترين به جز كتاب ، اهل با":مي‌خوانيم عنكبوت
بگوييد و كردند پيشه ستم كه آنها با مگر مكنيد ، مجادله
است ، شده نازل شما بر آنچه و شده نازل ما بر آنچه به
در ما و است يكي شما خداي و ما خداي و آورده‌ايم ايمان
كه بقره سوره آيه 62 ويا ".نهاده‌ايم گردن او برابر
يهودان آيين كه وكساني آوردند ايمان كه كساني":است چنين
روز و خدا به اگر برگزيدند ، را صائبان و وترسايان
خدا آورند ، به‌جا نيك كردار و باشند داشته ايمان بازپسين
.محزون نه و مي‌شوند بيمناك ونه مي‌دهد نيك پاداش آنها به
برادري‌مي‌بندند پيمان يكديگر با مومنان رهگذر ، اين از
برادري‌جهاني سوي‌آرمان به و"اخوه المومنون انما"
تفرقوا جميعاولا الله واعتصموابحبل":مي‌سپرند گام
قلوبكم بين اعداءفالف كنتم عليكم‌اذ واذكروانعمت‌الله
من‌النار حفره شفا علي كنتم اخواناو بنعمه فاصبحتم
و "تهتدون لعلكم آيته يبين‌الله‌لك كذلك منها فانقذكم
از و مشويد پراكنده و زنيد ريسمان‌خدا در دست همگان
كنيد ، آن ياد است ارزاني‌داشته شما بر خدا كه نعمتي
هم به را واودلهايتان يكديگربوديد دشمن كه هنگام
آل آيه 103 ، سوره).شديد برادر او لطف به و ساخت مهربان
سلام صلح‌و و صلح‌بكوشد براي بايد مسلماني هر (عمران
انساني و اجتماعي روابط و جهان‌بيني بنيادهاي اصلي‌ترين
.است داده تشكيل را اسلامي تفكر در
اسلام در اساسي جهت‌گيري‌هاي و كلي اصول اين كه هنگامي
بلادنيز ساير و غيرمسلمانان به نسبت نگرش شود ، درك
موضع اسلام ، شگفت‌انگيزترين‌مسائل از.است كاملامشخص
غزوات‌و به پيامبر عليرغم‌ورود كه است آن ضدجنگ
روابطصلح‌آميزو احسن‌و جدل بر اصل بسيار ، سريه‌هاي
و روايات آيات‌و در امر اين و شده نهاده متقابل احترام
در.كاملامشخص‌است پيامبر عهد در مسلمانان معاهدات
ضرورتهاي دليل جهاد ، به مقدس‌يا جنگ مقابل
زورگويي و ظلم مقابل اسلامي‌در جامعه اجتنابناپذير
قرار خود درحصر را آن متعددي قيود اما شد ، شناخته موجه
وبازدارنده تاديبي دفاعي ، حمايتي ، خصلتي آن به كه داد
مسلمانان براي خداوند سوي از امر اين حتي.است داده
آيه 216 ، بقره ، سوره در چنانكه شد مكروه‌عنوان و ناگوار
جهاد حكم"لكم كره هو و القتال عليكم كتب":است آمده
مكروه و ناگوار شما بر كه آن حال و گرديد مقرر شما براي
آيات به آن ارجاع با نيز شيعه فقهاي نظرات بررسي.است
نظريه‌يافت‌كه ترجيح‌اين در مي‌توان را قرآن كريمه
مبناي ملل ، بر ديگر اسلامي‌با روابط در اصلي" حالت
با (ص 106)"جنگ پايه بر نه است استوار ومسالمت تفاهم
شيعه فقه در آن منابع و فقهي مختلف نظريات همه اين
مجدد وتحقيق توجه مورد براساس‌ضرورتهاي‌عصري مي‌بايد
بشر ، حقوق ارتباطبا در آن مختلف جنبه‌هاي و گيرد قرار
.گردد روشن مسائل ساير بين‌الملل‌و جهاني ، روابط صلح
الزامات و اطلاعات پرتو در نوين ، فقه سرفصل‌هاي واقع در
متعالي هدف اگر.گيرد توجه‌قرار مي‌بايدمورد جديدي
حفظ بي‌عدالتي ، و ظلم از وجلوگيري انسانها اسلام ، رشد
به بسياري نكته‌هاي باشد ، آنگاه مردم تمشيت‌امور و نظم
.گيرد قرار توجه مورد مي‌تواند روشني
به‌عنوان صلح حقوق به اتكا و جنگ حقوق و اصول در دقت
موجود قوانين در دقت با اسلامي ، همراه حقوق مبناي
خشونت بازدارندگي در اسلام دقيق و صريح موضع بين‌المللي ،
مي‌تواند را جهاني همزيستي و اجتماعي نظم كيفيت بهبود و
از حمايت در دقيقه‌اي قواعد اسلامي فقه.سازد روشن
و دارد اسلامي حكومت انتظام تحت شهروندان خاصه انسانها ،
را خاص امت يك و جامعه يك از فراتر صبغه‌اي قواعد ، اين
كه كساني و اسيران احوال رعايت است ، نهفته خود در
پيران و زنان و كودكان يا نبوده‌اند جنگ درگير مستقيما
در صلح حقوق انساني قواعد از بخشي...و صدمه‌ديدگان و
ويران‌سازي و تخريب از امتناع همچنين.است اسلامي فقه
خاص ، موارد در به‌جز منازعات ، در مزارع و امكانات و مناطق
دقيق قوانين وضع جنگها ، در قتل در افراط و غارت از نهي
ما فقهي مباحث غني و جالب مجموعه..و مصادره‌ها و غنائم
و دقيق و روزآمد تدويني در مي‌تواند كه مي‌دهد تشكيل را
رعايت در را اسلامي بين‌الملل حقوق تقدم ارائه ، قابل
روشن كاملا معاصر بشر حقوق قواعد و انسانها اساسي حقوق
و مناقشات برخي با مسئله اين طبعا.سازد آشكار و
در و روبه‌روست نيز فقها برخي سوي از متفاوت استدلالهاي
و متغاير نظرات بحث ، اين موضوعات از عنوان هر يا فصل هر
و شاذ گاهي كه شده ابراز ديگر فقهاي سوي از هم متضاد حتي
كه نيست ترديدي اما است ، پذيرفته‌تر و عامتر گاهي و نادر
تفوق آن بخش تعالي و انساني صلح‌آميز ، ماهيت نهايتا
بشري تجربه و عقل آنچه ميان حيرت‌انگيز انطباقي و دارد
رحمان خداوند و فرموده حكم بدان شرع آنچه با رسيده بدان
كه شد خواهد ملاحظه ساخته وارد بشر ابناء هدايت مسير در
حقوق مباني"."الشرع به العقل ، حكم به حكم ما"
اين در توجه درخور گامي "اسلامي ديدگاه از بين‌المللي
قواعد ميان وامروزين بابي‌تطبيقي گشايش و است مسير
دولتها و جوامع و انسانها حقوق بين‌الملل ، حقوق متعارف
.شيعه فقهاي نظرات با آنها تطبيق اهل‌سنت‌و فقه در
رضوي مسعود
|
