اقتصادي توسعه و اجتماعي همبستگي
اقتصادي تحولات درباره ابن‌خلدون ديدگاههاي
برنامه‌هاي دادن قرار بهانه با مقاله اين نويسنده :اشاره
بوده ، اجرا حال در عربي كشورهاي برخي در كه اقتصادي تعديل
-اقتصادي تحولات پيرامون ابن‌خلدون ديدگاه بررسي به
از برداشتي عمدتا كه مقاله اين.است پرداخته اجتماعي
از كه كليدي نكات بر مي‌باشد ابن‌خلدون مقدمه كتاب
توسعه و (اعم طور به)اقتصادي تحولات باعث وي ديدگاه
يا عصبيت.است يافته تمركز مي‌شود ، (اخص طور به) اقتصادي
مفاهيم شاخص‌ترين از يكي اجتماعي همبستگي و جمعي احساس
مقدمه‌و كتاب در كه است جامعه يك اقتصادي توسعه بر موثر
همچون مباحثي.است بوده ابن‌خلدون توجه مورد مقاله اين
اشرافي‌گري و تجمل‌گرايي نيز و شهري تراكم و جمعيت رشد
سلسله‌هاي افول و ظهور بر آن تاثير و سلاطين بين در
ديگر از تغييرات اين بر موثر عوامل همچنين و حكومتي
.است گرفته قرار بررسي مورد مقاله اين در كه است مواردي
عبارتند بوده‌اند توجه مورد مقاله اين در كه ديگري مباحث
و عرضه همچون اقتصاد كلان مباحث آن ، نقش و ماليات:از
نهايت در و غذايي مواد قيمت مالي ، سياست‌هاي تقاضا ،
نشان مقاله اين مطالعه حال هر به.ساختاري اصلاحات
توسعه پيرامون ابن‌خلدون نظرات از بسياري كه مي‌دهد
از بسياري در اجرا و پيگيري قابل هنوز اصلاحات و اقتصادي
.مي‌باشد كنوني نيافته توسعه جوامع
انديشه و فرهنگ گروه
تعديل و اصلاح برنامه‌هاي به عرب كشورهاي از تعدادي
موسسه و جهاني بانك هدايت تحت.آورده‌اند روي ساختاري
رژيم‌هاي تبديل هدف با برنامه‌ها اين پول ، بين‌المللي
با كشورهايي به مختلط ، اقتصاد با يا و سوسياليست عرب
كه سياستي شده‌اند ، انجام "بازار به متمايل بيشتر" نظام
تونس ، الجزاير ، نظير كشورهايي در و 60 دهه‌هاي 50 از
اجتماعي تنش‌هاي افزايش عليرغم.گرديد آغاز مصر و سوريه
ساده‌لوحي بيكاري ، و شهرنشيني تراكم جمعيت ، رشد از ناشي
داشته را "تاريخ پايان" انتظار -فوكوياما همچون -كه است
رژيم كارگيري به دنبال به كشورها از بسياري زيرا باشيم ،
.مي‌باشند پارلماني دموكراسي و مدني جامعه تقويت بازار ،
داد ، تشخيص خوبي به ((14061332م ابن‌خلدون همچنانكه
پايان‌ناپذيري فرآيندهايي اجتماعي و اقتصادي تحولات
.مي‌باشند
تفكرات بررسي بادوام ، و اتكا قابل استراتژيهاي يافتن جهت
طرح پيش سال حدود 600 كه عرب ، جهان از بزرگي محقق چنين
.باشد مفيد مي‌تواند است ، نموده
ابن‌خلدون اجتماعي سيستم‌هاي تئوري
جنوب اعراب از نفوذ با قبيله يك در و تونس در خلدون ابن
سرنگوني از بعد و اسلامي اسپانياي در نفوذشان دامنه كه
.آمد دنيا به بود ، گسترده آفريقا غرب شمال در ، Seville
مسئوليت اولين.بود همزمان دوره آن آشوبهاي با او زندگي
تونس دادگاه در سالگي سن 20 در و سال 1352م به ابن‌خلدون
و ديپلماتيك اداري ، سياسي ، عالي مدارج به كه بوده
در متعدد سياسي حاكمين دوره در قضايي مسئوليت‌هاي
تا از 1375م.يافت ارتقاء مصر و اسپانيا مغرب ، كشورهاي
ابن‌خلدون اجتماعي ، زندگي مشكلات و سياست از خسته 1378م ،
تحرير رشته به را خود (العبر كتاب) "جهان تاريخ" كتاب
.رسيد اتمام به سال 1377 در آن معروف "مقدمه" كه درآورد
كند تلاش تا آورد فراهم زمينه‌اي ابن‌خلدون ، زندگي دوره
تدوين را علمي قوانين سيستم خود ، تاريخي تجارب اساس بر
اجتماعي سيستم‌هاي نشيب و فراز دليل اساس آن بر تا كند
او هدف.دهد توضيح را تاريخي تحولات روند نموده تعيين را
نشان را فرهنگها افول و ظهور كه است جديدي علم ارائه
علم اين كه داشت عقيده ابن‌خلدون.(العمران علم)دهد
-خود خاص مسائل با -بشري جامعه -مستقل موضوعي داراي
در ابن‌خلدون امروزي ، زبان به.مي‌باشد -اجتماعي تحولات
در ادواري صورت به كه مي‌كند بررسي را فرآيندهايي واقع
دچار زماني فواصل به ولي مي‌شوند تكرار معمول دوره يك
منجر سيستم‌ها در اساسي تحولات به و شده شديد گسيختگي
جمله از تحولات اين از نمونه چند شاهد خود او.مي‌شوند
سياسي رشد و مغول حمله ،( تونس در طاعون شيوع)سياه مرگ
.بود اروپا اقتصادي
احساس) عصبيه بر ابن‌خلدون اجتماعي تئوري اصلي تمركز
وي عقيده به كه است (اجتماعي همدردي و همبستگي گروهي ،
(عصبيه)مفهوم اين.مي‌باشد تمدن يك بروز و ظهور اصلي عامل
به.شود گرفته كار به اقتصادي توسعه در مي‌تواند امروزه
] رهبران تقيد از تركيبي به مي‌توان را عصبيه ديگر عبارت
هدف اين به دستيابي به مردم قوي انگيزه و توسعه به[جامعه
موفقيت اصلي دليل فوق عامل دو [نبود] واقع در.كرد تفسير
نه است بوده اخير دهه چهار در توسعه استراتژيهاي شكست و
سرمايه ، همچون شده‌اي شناخته اقتصادي عوامل [كمبود]
ابن‌خلدون نظر از.غيرماهر كار نيروي و طبيعي منابع
.مي‌شود ظاهر قبايل و خويشان بين در ذاتي طور به عصبيه
حمايت يكديگر از كه است افرادي بين رابطه عصبيه واقع در
باشد ، داشته وجود دوطرفه و مشترك علايق كه وقتي.مي‌كنند
.داد تعميم نيز متحدين و وابستگان به مي‌توان را عصبيه
عامل استحكام ، و يكپارچگي جمعي ، احساس اجتماعي ، همبستگي
تنها سياسي رهبري يك.مي‌باشند جامعه يك در همكاري ايجاد
تعصب وسيله به موثر طور به و كافي اندازه به كه هنگامي
جديد خاندان يك تاسيس مي‌تواند شود ، حمايت (عصبيه)جمعي
سازمان يك ايجاد براي اساسي ركن همكاري ، .دهد تداوم را
دولت ، گسترش با همزمان اين بنابر.مي‌باشد كارا اجتماعي
تمدن ، يك كيفيت و اندازه.مي‌شود مهمتر و مهم امر اين
رسيدن از بعد.مي‌باشد عصبيه كيفيت و ميزان از متاثر خود
كه نمود خواهد رشد كمتري شدت با عصبيه خود ، اوج نقطه به
اجتماعي ، روانشناختي ، عوامل از مجموعه‌اي دليل به اين
قهقرايي ، سير و تباهي اين در.مي‌باشد سياسي و اقتصادي
را عمده و اصلي نقش خوشگذراني و اشرافي‌گري لوكس‌گرايي ،
ظهور براي را زمينه گاه آن موجود تمدن سقوط.مي‌كند ايفا
.مي‌كند فراهم تازه تمدن يك
چهار تجربه.است مدرن و جديد كاملا ابن‌خلدون ديدگاه
روشن را مساله اين جهان ، كشور در 150 اقتصادي توسعه دهه
توافق يك از ناشي كه اجتماعي همبستگي كه است كرده
نيازهاي تامين از مردم رضايت و فرهنگي -اجتماعي
عوامل ديگر.است بوده موفقيت قطعي عامل باشد ، اساسي‌شان
جامعه بر حاكم متنفذين و نخبگان تقيد:از عبارتند موثر
.كلان اقتصادي مناسب چهارچوب يك وجود و اقتصادي توسعه به
و ساختاري تعديل برنامه‌هاي انجام به مشروط عامل دو هر
ساختارهاي از متاثر انساني و فرهنگي قابليت يك وجود
اعتقاد نيز و كاربردي آموزشي برنامه‌هاي و سنتي آموزشي
.مي‌باشند موفقيت‌گرا ارزشهاي به
اقتصادي توسعه پيرامون ابن‌خلدون ملاحظات
پيرامون تحقيق" عنوان تحت خود كتاب اسميت آدام در 1776م
اين اول فصل.كرد منتشر را "ملل ثروتمندي علل و ماهيت
را كاركنان كار ، نيروي تقسيم چگونه كه مي‌كند بيان كتاب ،
.دهند افزايش را خود بهره‌وري و تخصص تا كرد خواهد قادر
نموده بيان ابن‌خلدون آن از قبل سال حدود 400 را بحث اين
.بود
زندگي نيازمندي‌هاي تمام كسب به قادر بشر افراد تك‌تك
جامعه در هدف اين به دستيابي براي افراد همه.نيستند خود
طريق از كه آنچه امانمايند مشاركت و همكاري بايد خود
بيشتر مراتب به مي‌شود ، توليد افراد از گروه يك همكاري
.مي‌كنند توليد جداگانه طور به افراد كه است مقداري از
گندم تامين به قادر تنهايي به فردي هيچ مثال ، عنوان به
ده يا شش گروه يك گاه هر ولي بود نخواهد خود نياز مورد
و مي‌سازند را وسايل كه نجار يك و آهنگر يك شامل نفري
ساير و محصولات كردن درو زمين ، زدن شخم مسئول كه ديگراني
تامين را خود غذاي بخواهند هستند ، كشاورزي فعاليت‌هاي
انفرادي يا گروهي همكاري به شروع آن تحصيل جهت در و كنند
دست غذا از مقداري به خود كار نيروي طريق از ، كنند
در كه بود خواهد كساني نياز از بيشتر بسيار كه مي‌يابند
كارگران ، از مجموعه‌اي.نموده‌اند مشاركت فرآيند اين
توليد فرآيند آن در شاغل افراد نياز از بيشتر توليداتي
.مي‌كنند
عصبيه نتيجه در و همكاري به نياز شبكه ، شدن پيچيده‌تر با
توسعه براي مشاركت و همكاري.مي‌شود افزون‌تر نيز
رشد ، حال در بازارهاي و بالاتر سازماني مراحل در اقتصادي
براي تقاضا ثروت ، افزايش با.مي‌شود مهمتر بسيار
كه شد خواهد بيشتر متنوع بازارهاي در پيشرفته‌تر محصولات
جهت در شدن تخصصي‌تر براي تازه‌تري فرصتهاي خود نوبه به
همزمان افزايش شامل توسعه ، .مي‌نمايد فراهم بهره‌وري
.است تكنولوژي و علم رشد از ناشي خود كه تقاضاست و عرضه
قيمت و مقدار تعيين در تقاضا و عرضه نقش به ابن‌خلدون
تاكيد بازار نيروهاي بين ارتباط بر او.است واقف كالاها
در و مي‌كند فراهم سود براي را زمينه تقاضا:مي‌كند
شده تبديل تقاضا به خريد قدرت مي‌شود ، تحريك عرضه نتيجه
.شد خواهد جانبه همه توسعه موجب و
نيز كار نيروي يابد ، افزايش [جمعيت] شهرنشيني وقتي
سود ، افزايش با خود نوبه به كه مي‌يابد افزايش
به نياز و گرايش يافته ، گسترش اشرافي زندگي و تجمل‌گرايي
و نياز اين به پاسخگويي جهت.مي‌يابد افزايش نيز تجملات
ميزان.مي‌شوند تاسيس كارخانه‌ها تجملي ، كالاهاي توليد
آن از ناشي سود نتيجه در و يافته افزايش كالاها اين فروش
از بيشتر هم باز حالت اين در توليدشد خواهد برابر چند
.مي‌يابند تداوم متوالي افزايشهايمييابد بهبود گذشته
تجملات و ثروت تامين و تهيه در كار جديد نيروهاي تمامي
توليد به قبلي كارگران كه حالي مي‌شوند ، در گرفته كار به
.هستند مشغول ضروري كالاهاي
ارزش ايجاد منبع عنوان به كار نيروي نقش بر خلدون ابن
توسط كه است ارزشي از ناشي سود ، ":مي‌كند تاكيد افزوده
نيز نكته اين بر او. "مي‌شود تحصيل انساني كار نيروي
.مي‌دهند افزايش را بهره‌وري تكنولوژي ، و علم كه است واقف
باشند ، موجود و فراهم تكنيكي ظرفيت‌هاي كه وقتي
افزايش تكنولوژيكي توان نتيجه در و شده جذب استعدادها
شهر در معمولا تكنولوژي كه است دليل اين به.مي‌يابد
بوده بالا درآمدها و تقاضا سطح كه جايي مي‌يابد ، استقرار
.زيادند پيشرفته كالاهاي خريداران و
توسعه شرط پيش عنوان به سياسي ثبات وجود بر ابن‌خلدون
يافته‌هاي از نيز امر اين كه مي‌كند تاكيد اقتصادي
متمركز و ساده بايد اداري ساختار.مي‌باشد اخير دوره‌هاي
ماليه و خارجي روابط دفاع ، مثل اساسي فعاليت چند بر
معاملات تقويت بازارها ، بر نظارت(762)باشد عمومي
استحكام از اطمينان براي ساختمانها بازرسي و منظم مالي
وظايف جمله از بايد آنها ساكنين محافظت براي و آنها
.باشد اداري ساختار اساسي
:مي‌كند توصيف چنين را خوب حاكم يك ويژگي‌هاي خلدون ابن
در بخشايندگي داراي جامعه ، خوشبختي مشتاق و خير بسيار
پشتيباني و حمايت نوازي ، ميهمان ضعف‌ها ، در تحمل خطاها ،
و صبر فقرا ، نگهداري و مراقبت حمايت ، تحت افراد از
مقررات ، اجراي به تقيد ،(بحراني)نامناسب شرايط در شكيبايي
به احترام عزت ، حفظ براي كردن هزينه در دلبازي و دست
به نسبت قلبي اعتقاد...و محققان به و مذهبي قوانين
افراد به نسبت زياد احترام ،..(مذهبي افراد) روحانيون
طلب را آن كه كساني به پاسخ در حق پذيرش معلمين ، و مسن
قادر كه كساني و ضعفا از مراقبت و عدالت رعايت مي‌كنند ،
نسبت توجه فقرا ، به نسبت تواضع نيستند ، خود از مراقبت به
عبادات و ديني وظايف انجام به نسبت تقيد خاضع ، افراد به
و خدعه كلاهبرداري ، از پرهيز آن ، ي اجزا همه در شرعي
اينها.مشابه موارد و مقررات انجام به تقيد و حيله‌گري
.مي‌باشند رهبريت ويژگي‌هاي
متوازن بايد اجرا قابل سيستم يك خلدون ، ابن عقيده به
با بايد عاقلانه و منطقي رهبري و عمومي كنترل.باشد
از بيش تسلط با و باشد هماهنگ افراد براي اقتصادي آزادي
محدود حاكم ، توسط تجاري سيستم انحصار يا و عمومي بخش حد
كه سنگين ماليات‌هاي تحميل با همچنين.باشد نشده
را كارا و سودمند فعاليت‌هاي براي اقتصادي انگيزه‌هاي
بايد بازارها.نزند صدمه اقتصادي آزادي به كند ، مي نابود
خلدون ابنباشند مصون دولتها مستبدانه دخالت‌هاي از
براي خريد نازل قيمت‌هاي تحميل كه مي‌دانست همچنين
را تجاري انحصارات كه حاكميني طريق از كشاورزي محصولات
برنامه‌هاي معرض در مداوم طور به و دارند اختيار در
نابود را كشاورزان انگيزه‌هاي هستند ، ساختاري تعديل
حذف باعث سود كاهش و مالي مشكلات و موانع":نمود خواهند
انهدام به منجر اين بنابر و شده كشاورزان از تلاش انگيزه
ممكن حاكمين ، توسط تجارت انجام.شد خواهد مالي ساختار
دهه طي"گردد شهرنشيني و تمدن نابودي به منجر است
تامين بر اساسي و عمده تاثير پديده‌اي ، چنين وجود گذشته
.است داشته عرب كشورهاي در غذا
و طلا بايد آن واحدهاي.است مذهبي موسسه يك ضرابخانه
حاكم مهركنند محافظت ارزش كاهش مقابل در را رايج نقره
مردم.مي‌كند تضمين را آنها كيفيت و خلوص سكه‌ها بر
يا بخش يك ساكنين وقتي.هستند پول ارزش ثبات خواهان
نمايند تعيين (را سكه يك)خلوص يا استاندارد خاص منطقه
"راهنما" را آن و ماند خواهند وفادار و مقيد آن به نسبت
معتقد ابن‌خلدون.مي‌نامند (عيار) "استاندارد" يا (امام)
اينكه به اعتقادي و بوده ثابت نقره و طلا ارزش كه بود
از غير")نداشت باشد ، تقاضا و عرضه تابع فلزات اين ارزش
.مي‌باشند بازار نوسانات از متاثر چيز همه نقره ، و طلا
ابن‌خلدون;"مي‌باشند ثروت و مال سود ، مبناي نقره و طلا
و مبادله وسيله ارزش ، معيار يعني پول اصلي وظيفه سه به
.داشت اعتقاد نيز ارزش حفظ
وايس ديتر:نويسنده
افقه مرتضي سيد دكتر:ترجمه
دارد ادامه
|
