قباله‌نويسي در آن بازتاب و ازدواج
اسلام از پس و پيش ايران در زناشويي پيوند به نگاهي
ملت بويژه جهان موحد ملل اكثر ميان در زناشويي پيوند
به بلكه اجتماعي پديده يك عنوان به تنها نه ايران مسلمان
پيدايش به منجر امر همينميرود بشمار مقدس امري مثابه
كه است شده كشورمان در قباله‌نويسي يا پيمان‌نويسي نوعي
و نامه‌ها پيمان اين محتواي.است بي‌نظير دنيا در
نظر از دارند ، اشتهار "ازدواج قبالجات" به كه عقدنامه‌ها
اقتصادي ، هنري ، عرفاني ، و ادبي معنوي ، و مذهبي
و تاريخي مردمشناسي ، اجتماعي ، روانشناسي جامعه‌شناسي ،
نوشتار ، اين در.است بسيار اهميت و توجه قابل جغرافيايي
پس و پيش ايران در ازدواج چگونگي و اهميت بر گذرا نظري
و ازدواج بركات و آثار نيكو ، همسران صفات اسلام ، از
از پاره‌اي و ازدواج قبالجات هنري و ساختاري ويژگيهاي
نظرتان از كه است شده ازدواج قباله‌هاي ويژگيهاي
.مي‌گذرد
معارف گروه
اسلام از پيش ازدواج
مويد است آمده دست به قديمي مدارك و اوستايي كتب از آنچه
شاخصي مقام باستان ، ايرانيان نظر در زن كه است نظر اين
آمادگي وي ، به راجع اجتماعي آرمان برترين و است داشته
.است بوده شدن مادر و "ازدواج" يعني زندگاني براي
اين.بودند مايل نيرومند شوهران به كياني ، دوره دوشيزگان
.مي‌نمود موثري بسيار كمك نژاد ، اصلاح به آرزو و ميل
.مي‌خواستند زيبا و قهرمان شوهران خود ، دعاهاي در دختران ،
حيات دوره تمام در و باشد برازنده او زيبايي كه شوهري
با باشد شوهري.كند تامين را خانواده معيشت بتواند آنان
پدر شوهر ، يا زن انتخاب در.زبان حاضر و دان نكته و فهم
علاقه و عشق.داشته‌اند دخالت معمولا قيم ، يا مادر و
.مي‌دانسته‌اند پسنديده ازدواج شالوده را شوهر و زن بين
عشق كه مي‌كند تاييد قهرمانان ، روزگار گزارش در شاهنامه
است ، قبيل آن از.است بوده ازدواج شالوده شخصي وعلاقه
بيژن" و "تهمينه و رستم" و "رودابه و زال" ميان مهرورزي
."منيژه و
دوشيزگي و بوده نيك‌نامي و عفت زن ، از شوهر انتظار اولين
سعادتمند خانمان.است داشته ضرورت زن براي ازدواج از قبل
و اهورامزدا جايگاه و است نيكو زن و نيك شوهر اجر
نظر از شوهرداري و كدبانويي و خانه‌داري فن.امشاسپندان
مثابه به كه است داشته اهميت حدي به تا زمان آن ايرانيان
باستان دوران از.است مي‌شده شمرده ديني وظايف انجام
.است مانده برجاي ازدواج قبالجات از اندكي تعداد
اسلام از پس ازدواج
و ازدواج موضوع ايران ، به اسلام مبين دين ورود از پس
قرآن در.گرديد برخوردار والايي اهميت از زناشويي پيمان
سوره در او براي زوج پيدايش فلسفه و بشر خلقت كريم
نفس من خلقكم هوالذي:است اينگونه آيه 189 اعراف مباركه
حملت تغشيها فلما اليها ليسكن زوجها منها جعل و واحده
آتيتنا لئن ربهما دعوالله اثقلت فلما به فمرت خفيفا حملا
.الشاكرين من لنكونن صالحا
زنش تن يك آن از و بيافريد تن يك از را شما همه كه اوست
درآميخت ، او با چون يابد آرامش او به تا بيافريد نيز را
بار چون و كرد سر آن با مدتي و شد بارور سبك باري به
كه بخوانند را خويش پروردگار الله دو ، آن گرديد ، سنگين
در و بود خواهيم سپاسگزاران از دهي صالح فرزند را ما اگر
من لكم خلق ان آياته من و:است آمده روم مباركه سوره
ان رحمه و موده بينكم جعل و اليها لتسكنوا ازواجا انفسكم
.يتفكرون لقوم لايات ذلك في
خودتان جنس از برايتان كه اوست قدرت نشانه‌هاي از و
دوستي ميانشان و يابيد آرامش ايشان به تا آفريد همسراني
تفكر كه مردمي براي است عبرتهايي اين در.نهاد مهرباني و
.مي‌كنند
آرامش ، و سكون نسل ، بقاي اسلامي فلسفه در اين بنابر
حيات در مشاركت معنوي ، حيات در مشاركت جنسي ، غريزه ارضاي
و ازدواج دلايل اهم از نسل تربيت و اقتصادي و مادي
.مي‌رود بشمار زناشويي
بنا بني ما:مي‌فرمايد اسلام گرامي پيامبر اساس ، براين
.التزويج من عزوجل الله الي احب في‌الاسلام ،
پيشگاه در كه نيافته تشكيل اسلام در سازماني و كانون هيچ
در.باشد ازدواج پيمان از محبوبتر و مطلوبتر بزرگ خداي
.دينه نصف اخذ تزوج ، من:فرمود ديگر بيان
حفظ را خود دين نصف عمل اين با يقين به كند ، ازدواج هركس
.است كرده
آن ، در زن نقش اهميت و اسلام در ازدواج فلسفه به توجه با
با همسر":است شده توصيه زير خصلت‌هاي همسر برگزيدن براي
همسر ، جنسي خواسته‌هاي برآورنده ولود ، ادب ، و عقل و ايمان
".زيباروي و نسب و اصل داراي و كريمه عفيف ،
قرار مدنظر ازدواج قبالجات نگارش در اوصاف اين تمامي
قباله متن در پاكيزه و شايسته واژگاني با و است مي‌گرفته
.است مي‌گرديده درج
طلاق
راه عنوان و عارضي و فرعي جنبه اسلام در طلاق چه اگر
گرفتار چنانچه مرد ، و زن و اصالت نه دارد چاره‌اي
دستور قرآن كه آن‌طور بايد شدند ، سازش عدم و اختلافات
الهي توفيق با تا دهند ، تشكيل "خانوادگي محكمه":مي‌دهد
راههاي تمام اگر حال عين در اما.گردد برقرار آشتي و صلح
راه زناشويي پيمان ادامه براي و شد بسته سازش و صلح
آزاد و جايز مقرراتي و شرايط طي طلاق نداشت ، وجود ديگري
شيرازه پاشيدن به‌هم و طلاق هم باز اين وجود با.مي‌گردد
قهرا كه خانواده ، افراد پريشاني و آوارگي و خانوادگي
شمرده نفرت‌بار و زشت عملا دارد ، دنبال به طرفين براي
شي‌ءابغض من ما:است فرموده اسلام گرامي پيغمبر.است شده
الطلاق يعني بالفرقه في‌الاسلام يخرب بيت من الي‌الله
از زشت‌تر و منفورتر عالم ، پروردگار نزد در چيز هيچ
پاشيده هم از طلاق وسيله به اسلام ، در كه نيست كاشانه‌اي
.باشد شده
عرش طلاق" يهتزالعرش الطلاق:فرمود (ع)صادق جعفر امام و
اقبح‌الاشياء:فرمود نيز و "درمي‌آورد لرزه به را الهي
".است طلاق خداوند ، پيش چيزها زشت‌ترين" الطلاق عندالله ،
مهر محل عقد ، شهود اغلب كه است مي‌شده باعث طلاق ، قباحت
يا مي‌زدند خط ازدواج قبالجات حاشيه در را خود امضاي و
تا مي‌چسباندند را كاغذي آن روي بر يا و مي‌كندند را آن
طلاق منجربه كه قباله‌اي پاي در آنها مشخصات اينكه
آنها نام ناپسند عمل اين كنار در و شود پاك است ، مي‌شده
طلاق منجربه كه است موجود قباله‌اي نمونه).نشود برده
.كرده‌اند محو را خود امضاي و مهر مشخصات شهود ، و است شده
ازدواج قبالجات ساختاري ويژگيهاي
به متعال ، خداوند نام و ياد قباله‌ها ، اين تمامي تارك بر
.بين‌القلوب هوالمولف.مي‌درخشد دلها پيونددهنده عنوان
و احاديث و قرآن آيات ذكر با قباله‌ها نگارش آن ، از پس
و ازدواج هدف درباره مناسب اشعاري هم گاهي و روايات
كه متون تمامي در.مي‌شود آغاز آن بر مترتب آثار و فوايد
به توجه است ، شده نوشته دلپسند و زيبا نسبتا نثري با
از هدف و دارد قرار اولويت در زيبايي‌ها و هستي خالق
ديني فريضه انجام و نسل بقاي همان كه را ازدواج و وصلت
اين در.است گرديده درج مشهود و بارز طرز به است
نحو به تذهيب و نقاشي خطاطي ، نويسندگي ، هنر قباله‌ها
تركيب ايران مردم ديني باورهاي و اعتقاد با چشمگيري
حدود تا قباله‌نويسي در ازدواج تقدس واقع در.شده‌اند
هنري لحاظ از را ازدواج قبالجات.است يافته بازتاب زيادي
- قباله ابعاد:كرد گروه‌بندي گوناگون عناصر به مي‌توان
- مهرها - طغراها - تذهيب - خطاطي سبك - خط نوع
مرغ‌ها و پرنده‌ها - نقش‌ها و گل‌ها - سبك‌نگارش
آنها تذهيب ، و نقاشي‌ها در رفته كار به طبيعي رنگهاي نوع
مي‌نمايد ممتاز و توجه قابل فوق‌العاده هنري لحاظ به را
و نشاطآور رنگ و نقاشي خط ، نوشته ، تركيب و هماهنگي و
پيوند و ازدواج مراسم خور كه‌در آنگونه است ، شادي‌بخش
.است زندگي
و سياسي اجتماعي ، مسائل زمينه در را گروه‌بندي اين
كلي به‌طور.داد انجام مي‌توان نيز فرهنگي و اقتصادي
:است نموده پيروي زير الگوي از قباله‌نويسي چگونگي
تحميديه -1
زيبايي‌ها خالق ثناي و حمد عقدنامه‌ها ، نگارش سرآغاز در
كار به مقصود اين براي واژه‌ها ، زيباترين.دارد قرار
همانا كه ازدواج قبالجات نگارش از غرض سپس و مي‌رود
يكي در جمله از.مي‌شود مطرح است ، زندگي پيمان و پيوند
كه حمدي عرايس":است آمده قاجار دوره ازدواج قبالجات از
بيان اطراف‌النهار و الليل في‌اناء ملاءاعلي پرده‌نشينان
و يولد ولم يلد لم الذي احد خداوند پاك ذات مخصوص نمايند
."است احد كفوا له يكن لم
نوشتار پيش -2
متن به تا مي‌كند آماده را خواننده آرام‌آرام كه مطالبي
نوشته‌اند عقدنامه‌ها از بسياري در.برسد عقدنامه
.ننوشته‌اند نوشتار پيش و بعدالعنوان
در است شده تركيب به تحميديه با كه نوشتار پيش يك نمونه
:است اينگونه است شده نوشته ق تاريخ 1286 در كه قباله يك
اين چهره‌آرايي و دلگشا صحيفه اين صورت‌نگاري از غرض"
صفحه اين عذراي غدار حليه‌بندي و ميمنت‌افزا دلكش ديباچه
نيت فردا آنكه مهرلقا ، عروس اين مشاطه‌گري و فرح‌بخشا
سزاوار و شايسته وحدانيت و ذوالجلال قديم حضرت ذات مختص
ساحت كه عظمه جلت است لايزال و يزل لم واجبالوجود وجود
دامن و مبراست و منزه مناسلت و مناكحت علايق از جبروتش
و يلد لم الذي.مبراست توليد و ترويج لوث آلايش از تقدسش
به هستي سلسله قوام چون و احد كفوا له يكن لم و يولد لم
داشته ، مربوط مزاوجت به بقاء سلك انعقاد و منوط مناكحت
حيطه به ازدواج عقد حصول در را ازدواج اوست كامله صنعت
صور ثباح و داده احتياج معلول و علت قبول و ايجاب ملمغه
محتاج قابله ماده و ماده بقائله تولد در را مواليد
".گردانيد
متن -3
اشاره حالات نيكويي و زمان سعد به نخست عقدنامه ، متن در
نام سپس او ، خانواده مشخصات و داماد نام سپس و مي‌شد
رشيده ، جمله از عروس صفات و وويژگي‌ها او پدر نام و عروس
.است شده درج عفيفه و باكره بالغه ،
نوشته ق سال 1278 در كه ازدواج قباله متن يك نمونه به"
:است قرار اين از است ، شده
دائمه ومزاوجه شرعيه صريحه صحيحه مبارك مناكحه عقد
واقع كتابالله طبق علي اسلاميه امليه ميمونه لازمه
و مجدت جايگاه والا عاليجاه الزوج بين فيما شد ومحقق
عاليجاه خلف مجده زيده دستگاه فخامت و عظمت همراه نجدت
و والاعيان الاشراف عمده جايگاه رفعت دستگاه وجلالت ابهت
مقرب والاركان الاعاظم نتيجه و الاقران و الامثال قدوه
عظمت جاه عليا الزوجه و العالي اقباله دام...الخاقان
ومعالي عوالي دستگاه ونبالت جلالت همراه وفخامت عظمت جاه
بلقيس طينت ، مريم حواسيرت ، اكتناه عفت و عصمت جايگاه
المستورات ، نخبه و المخدرات اسوه خديجه‌الزمان ، مكان ،
"...و الكامله الباكره ، العاقله ، البالغه ،
ليكن آميزند ، مبالغه و اغراق‌آميز چند هر صفات و القاب
آغاز در زوجين براي صفات و القاب اين ماهيت به توجه
متعالي و عزت‌آور و بخش كرامت شخصيت‌ساز ، زندگي ،
.مي‌باشند
حاشيه در -4
پيمان ونوشته مهر براي فضاهايي عقدنامه‌ها ، حاشيه در
اين.است شده منظور وگواهان شاهدان وتاييد (عاقدان) بندان
هندسي اشكال قالب ودر قباله‌ها راست سمت در بيشتر فضاها
درج ضمن شاهدان و است شده تعبيه ضلعي وچند مربع مستطيل ،
را خود مهر پيمان ، تاريخ و شادباش و خانوادگي ونام نام
.مي‌كنند درج مشخص درمحل
نوشتار شيوه -5
دو از تركيبي يا و فارسي زبان به بيشترنوشته‌ها خط
ساير با قباله‌هايي نادر درموارد.است عربي -فارسي زبان
حساب نگارش در سياق‌نيز خط از و دارد وجود هم زبان‌ها
نسخ ثلث ، نستعليق ، شكسته ، نيز خطها سبك.است شده استفاده
.مي‌باشد خط نوع چند از تركيبي يا و
كاغذ نوع -6
كرماني ، يزدي ، اصفهاني ، پيمان‌نامه‌ها ، و قبالجات كاغذ
.است اروپايي و روسي خانبالغ ، سمرقندي ، پارچه‌اي ،
سرلوحه يا پيشاني -7
متن نصف كه است گوش معمولاچهار عقدنامه‌ها پيشاني
واسليمي‌و ترنج و شمسه يك آن در.مي‌دهد تشكيل را قباله
هوالمولف) شمسه بالايي لنگر در كه است شده نقش خطايي
درباره مجيد كلام‌الله از آياتي.مي‌نويسند (بين‌القلوب
روايات و احاديث زناو وحرمت ازدواج به مسلمان‌ها تشويق
ارتباط همين در معصومين اسلام‌وائمه گرامي رسول از
اين شاهكار.ازدواج‌است قباله‌هاي سرلوحه زينت‌بخش
واوج ندارند شباهت هم با هيچيك كه است دراين پيشاني‌ها
.مي‌آيد شمار به آرايشگري هنر
واسليمي‌ها نقش و زراندازي نوع-8
قرار طلايي جدول‌هاي و زراندازي نوشته‌ها لابه‌لاي در
و خطايي اسليمي‌و آرايه‌هاي آنها لابه‌لاي در گاه.دارد
جاذبه‌هاي داراي كدام هر كه مي‌شود ديده ديگر نقش‌هاي
.باشند خود خاص هنري
آنها سجع و مهر -9
هر.است مي‌شده استفاده مهر از امضا جاي به گذشته در
و است بوده شخص آن خود مخصوص كه است داشته سجعي مهري
مي‌شكستند را او مهر مي‌رفت دنيا از مهر صاحب كه زماني
.ببندند را مهر از استفاده سوء راه تا
ومهر كابين -10
مرد است ، مي‌آمده در مردي همسري به كه بانويي هر براي
گفته هم صداق يا كابين مهر ، آن به كه مي‌كرد پرداخت پولي
بوده رايج پول يا و طلا پول نقره ، پول گاه كابينميشد
مرد و مي‌شد داده زن به آن از بخشي يا آن همه.است
و بپردازد مضاربه يا بازرگاني به زن آن پول با مي‌توانست
.مي‌ماند باقي داماد عهده بر آن بقيه
با متناسب ايران وعشاير روستايي شهري ، جوامع در كابين
.است مي‌شده گرفته نظر در آنان اقتصادي وضعيت و معيشت نوع
باغ چمن ، نهر ، گردوزار ، توتستان ، بوستان ، كشاورزي ، زمين
و بيد اشجار فرش ، گوسفند ، گاو ، ابريشم ، خانه ، بوستان ، و
.است مي‌آمده حساب به مهر يا كابين جزو آن نظاير و صنوبر
يا سفيد يا سياه غلام يك يا كنيز يك خانه در كار براي
برخي در.است مي‌داده زنش به داماد كه مي‌شده منظور گرجي
.مي‌شود ديده كنيز و غلام چهار تا عقدنامه‌ها از
اجرا طرز -11
اجراي.دارد برعهده را زناشويي پيمان عقد وظيفه"عاقد"
وديگري عروس طرف از يكي كه وكيل نفر دو دست به پيمان
ودامادنيز عروس چند است ، هر مي‌شده واگذار است بوده داماد
قباله‌ها كنار در.دهند انجام را كار اين خودمي‌توانستند
.مي‌شود ديده مهرشهود نيز وي‌و مهر و عاقد معمولانام
جامعه ترغيب در وروايات آيات از استفاده مي‌رسد ، نظر به
قباله‌نويسي ، نحوه مقدس ، امري به‌عنوان ازدواج امر به
از بيشتر چه هر استفاده پرمحتوي ، و شيوا سنجيده ، متون
از ايراني هنري عناصر تمامي از گواهان ، استفاده و شهود
و رنگ‌آميزي‌ها انواع تذهيبو نقاشي ، شعر ، خط ، قبيل
واستواري وتحكيم همدلي و مودت ايجاد در آداب ، ديگر رعايت
.است داشته واساسي مهم نقش خانواده ، اركان
قباله‌نويسي ، در آن بازتاب تا است شده ازدواج ، موجب تقدس
ارتقاء هنري ادبي ، شاهكار يك حد تا را ازدواج قباله‌هاي
احياي با دقيق برنامه‌ريزي با بتوان هم امروزه شايد.دهد
ازدواج ارزش‌هاي و حرمت حفظ به نسبت هم پسنديده ، سنت اين
براي اشتغال ايجاد به نسبت نمودوهم اقدام پيش از بيش
فضاهاي‌جديد هنرمندان بويژه و گوناگون حرفه‌هاي صاحبان
را هنري جديد شاهكارهاي آتي نسل‌هاي براي هم و كرد خلق
.نمود خلق
كياني كيانوش دكتر
|
