شدن جهاني عرصه در ما ملي منافع
از بويژه تحولات‌جهان به توجه با امروزه "چيست؟ جهاني امنيت چيست؟ ملي امنيت":اشاره
حادثه‌يازدهم نيز و اقتصاد و فرهنگ شدن جهاني از ناشي پيامدهاي بعد ، به هفتاد دهه
از.است جديدتري نگرشهاي و پژوهشها نيازمند و كرده تغيير بالا پرسش‌هاي پاسخ سپتامبر ،
.هستند حوزه اين در مشابهي مسائل طرح پي در امنيت محققان از بسياري هم‌اكنون رو اين
ايران مسائل به هم نيزنگاهي و شده نگاشته بالا در شده طرح موضوعات به اشاره با زير مطلب
:مي‌خوانيم هم با دارد ،
انديشه و فرهنگ گروه
.است آمريكايي نويسنده و محقق ليپمن والتر است كرده تعريف را ملي امنيت كه كساني از يكي
ارزشهاي بتواند جنگ از اجتناب صورت در كه است امنيت داراي وقتي ملت يك":مي‌گويد وي
هدايت توسعه سمت به تهديد گونه هر از فارغ را خود انساني اجتماع و كند حفظ را خود اساسي
امروزه كه نيست اين در بحثي. "ببرد پيش را آن بتواند جنگ به اقدام صورت در و نمايد
نيز كشوري هر ديدگاه و خورده پيوند هم به جامعه‌اي هر در ملي منافع خارجي و داخلي ابعاد
سرزميني جغرافياي و سياست موقعيت ، به توجه با كشوري هر.است متفاوت ملي امنيت به نسبت
داخلي و محلي برداشتهاي از صرف‌نظر ملي امنيت.مي‌كند تعريف خود براي را ملي امنيت خود ،
تمام در تقريبا شاخصه‌ها اين و است مشترك جامعه‌اي هر براي زير شاخصه درچند معمولا
:مي‌شود اعمال و اجرا -عمل در متفاوت اما -نظري مشابه روشهاي با دنيا كشورهاي
.ارضي تماميت و (نسبي)استقلال حفظ -1
.كشور سياسي ثبات و عمومي رفاه تحقق -2
.دشمنان احتمالي تهديدهاي به نسبت لازم پشتيباني و خاطر فراغت امكانات نمودن فراهم -3
.ملي ارزشهاي اشاعه و حفظ -4
.كشور امور در بيگانگان مداخله از جلوگيري -5
بيگانگان تعرض از را كشور كه است شرايطي تامين معناي به اول درجه در كشور يك ملي امنيت
قطعا نيز ايران در.دارد نگه دور فرهنگي و اجتماعي ارزشهاي و سياسي استقلال به
دخالت برعدم ورزيدن اصرار و است استوار پايه همين بر ملي استراتژي
جنبه‌هاي بعضي بر اصرار و افراط.مي‌گردد واقع نظر مد بسيار نامريي شكلهاي در بيگانگان
باعث داده‌اند ، دست از امنيت جهاني جايگاه و مفهوم در را خود خاصيت امروزه كه ملي امنيت
كه چرااست شده ملي امنيت با برخورد نحوه در تصميم‌گيري در بحران زايش بعضا و نگراني
هنوز ايران حال هر به.داريم قرار شدن جهاني خروشان رودخانه به رسيدن راه ابتداي در ما
.مي‌برد سر به آن عضويت انتظار در و نيست جهاني‌سازي و شدن جهاني تشكيلات و ساختار عضو
به نسبت مسئولان نگرانيهاي از نمي‌توان جريان ، اين به پيوستن براي نسبي پذيرش علي‌رغم
اين در عميق نگراني اولين ملي امنيت بحث كه گفت مي‌توان تقريبا.نمود اغماض جريان اين
مي‌توان را بحث سه شدن جهاني قضيه با مهم اين پيوند و داخلي امنيت ديدگاه ازاست مسير
:داد قرار بررسي مورد ايران مورد در
عمومي منافع -الف
كشور مصلحت -ب
ملي قدرت ساختار به توجه با جامعه منافع -ج
حكومت امكان رسيده ، مطلوبي سطح به مردمي آگاهي‌هاي رشد كه امروزي جوامع در:عمومي منافع
بر حكومت اداره براي را لازم تواناييهاي كه مي‌گردد فراهم سياسي نخبگان براي صورتي در
بين تناسب عدم.باشند داشته داخلي سياست عوامل و عناصر درست كاربرد طريق از هم آن مردم ،
زبان به بلكه نيست فوق شرايط تضمين‌كننده تنها نه حكومتي ، هدفهاي و كشور يك تواناييهاي
شد خواهد مواجه حكومتي تاريخ در زوال و توسعه در تاخير با امروزي نوين دنياي در ساده‌تر
(اعتبار يا مقبوليت بحران و مشروعيت بحران -مشاركت بحران) مخرب بحران سه با را جامعه و
يك ملي منافع گستردگي دامنه كه مي‌شود نتيجه چنين كوتاه مقدمه اين با.مي‌سازد مواجه
ژئوپوليتيك ، موقعيت جغرافيايي ، وضعيت عمومي ، رشد و سياسي محيط همچون عواملي به كشور
.دارد بستگي آن قدرت و توانايي و حاكمان و دولت صادقانه اراده و خواست
منافع كه مي‌شود گفته وقتي مثال طور به.بود خواهد تحقق قابل ملي منافع شرايطي چنين در
از بي‌نياز و خودكفا گندم استراتژيك محصول توليد در ايران مثل كشوري مي‌كند ايجاب ملي
نيز تحقق قابل تلاش صورت در و نموده ايجاب را اين داخلي بعد كه معناست بدين شود ، واردات
.بود خواهد
در قدرت.است كشور آن قدرت ميزان كشور هر منافع دامنه تعيين در مهم عوامل از ديگر يكي
مفهوم دوم و داخلي مفهوم اول:دارد مفهوم دو قوي چه و ضعيف چه كشوري هر براي اينجا
به را خود جاي و باخته رنگ رفته رفته سياسي معادلات روش جهاني رقابت‌هاي عرصه در.خارجي
الزام سياسي ، رقابت‌هاي نحوه از جديد استدلال اين.مي‌دهد بيشتر منافع كسب در چانه‌زني
، حال اين با.باشند برخوردار بالايي سياسي قدرت از فوق ويژگيهاي با كشورها تا مي‌نمايد
مي‌شود سبب پارامترها اين بين تناقض نيز گاهي.است نسبي تواناييهاي و قدرت بين تناسب
از بعد فرانسه مانند بكشانند خويش پيرامون به را خود ملي منافع دامنه كوچك كشورهاي تا
ديگر كشورها اين توسط شده اعمال روشهاي البته كه خاورميانه در عراق يا دوم جهاني جنگ
.است شده متروك امروزه
تحليل مورد لحاظ دو به حاكم سياسي ساختار به توجه با مي‌توان را كشور مصلحت:كشور مصلحت
:داد قرار
.كاركردي -ساختاري 2 -1
نظر در بايد اصولي چه مبناي بر و زماني چه در و چيست كشور مصلحت اينكه ساختاري لحاظ به
آيا كرد؟ عمل بايد چگونه گزيني مصلحت در كه معني بدان كاركردي لحاظ به و شود؟ گرفته
متعدد تهديدات به دادن اهميت بدون و امنيت بين‌المللي گزاره‌هاي به توجه بدون مي‌توان
و ايجاد به هستند ، تكنولوژيك و اقتصادي ابزارهاي به متكي بيشتر كه جهاني و منطقه‌اي
و شيوه كه است واقف نقطه اين بر قطعا كشور ملي امنيت شوراي انديشيد؟ ملي امنيت در ثبات
امروزي جهان در امنيت قولي به و كرده تغيير كل به حاضر زمان در تهديدها ماهيت
دگرگوني عللاست نكرده تغيير اهداف اما تغيير تهديد ماهيت يعني است؟ شده تقسيم‌ناپذير
.مي‌باشد كمتر هزينه با بيشتر منافع به دستيابي خاطر به نيز تهديد اشكال
به اعتباربخشي براي جامعه‌اي هر در امنيت:ملي قدرت ساختار به توجه با جامعه منافع
چهار راستا اين در.دارد جامعه آن مردم و نخبگان توسط ذهني درك به نياز ملي قدرت ساختار
:از عبارتند كه دارد وجود امر اين مقبوليت براي فرض
نيروهاي و عوامل براي كشور يك تصميم‌گيرندگان و نخبگان كه اعتباري ميزان (الف
.مي‌شوند قائل امنيتي حريم تهديدكننده
تهديدزا عوامل معمولا و عامل با مي‌توانند تصميم‌گيرندگان كه ارتباطي نوع و ميزان (ب
.كنند برقرار
در دروني عوامل و نيروها (مقدورات و محدوديت‌ها داشتن نظر در با)توانايي ميزان (ج
در اعتباربخشي اساسي عوامل از يكي مرحله اين در عمل دقت و سرعت كه تهديدات با مقابله
.است جامعه يك مردمان نزد
.تهديد مورد منافع و ارزش‌ها مركزيت و فوريت اولويت ، اعتبار ، درجه و ميزان (د
و شده خارج ذهني صرفا مقوله‌اي از امنيت مفهوم امروزه كه است اين نشان‌دهنده عوامل اين
.شده‌اند آن حريم وارد واقعي و عيني عناصر
تعريف چند - ملي امنيت
:مي‌شود اشاره امنيتي علوم معروف انديشمندان از معتبر تعريف چند به اينجا در
كردن بيمه براي دولت يك غيرنظامي عمليات نيز و سنتي دفاعي خطمشي شامل ملي امنيت -
اهداف رساندن انجام به و نفوذ اعمال براي و هستي يك مثابه به بقا جهت خود كامل ظرفيت
.است بين‌المللي و داخلي
و ملي منافع شناخت درك حكومتي ، ثبات سرزميني ، وحدت دربرگيرنده ملت يك امنيت -
طريقي هر به كه است موقعيتي يا و عمل تهديد ، برابر در آن ساكنان حيات حفظ و بين‌المللي
يك توانايي به است ممكن ملي امنيت ديگر بيان بهميسازد وارد لطمه آنان زندگي مسير به
.شود اطلاق مكان و زمان در خود اصيل هويت بر تاكيد و قانوني نظم حفظ و نگهداري در ملت
آن آوردن دست به در سعي ملي امنيت برنامه‌ريزان كه است اهدافي معني به ملي امنيت -
و داخلي محيط ايجاد وسيله به بايد ملي ارزشهاي.باشند امن ملي ارزشهاي آن در تا دارند
.گردند حفظ مناسب خارجي
ذيل فعاليتهاي توانايي در تداوم معني به و كشور امنيت حفظ ملي ، امنيت سياست اصلي هدف
:است
.خارجي قدرتهاي دخالت تهديد يا خارجي دخالت بدون داخل در زندگي توسعه -1
و صلح‌آميز توسعه به بتوان آن ضمن كه جهاني نظم يك ترويج وسيله به مردم رفاه پيشرفت -2
.برد را منفعت حداكثر آنها تواناييهاي و تجربيات از و كرده كمك كشورها ديگر منظم
.است برخوردار آن از كشور آن كه ثباتي مقدار يعني كشور يك امنيت رو اين از
شدن جهاني و ملي امنيت
ورود همچنين و امنيتي مطالعات از موج اولين شكل‌گيري با دوم ، جهاني جنگ آستانه در
نويني عناصر كه مي‌رفت انتظار امنيتي ، مباحثات و منازعات عرصه و صحنه به غيرنظاميان
موشكهاي و هسته‌اي -اتمي اختراعات سنگين سايه اما گردند ، ملي امنيت تعاريف مجموع وارد
جديد تكنولوژيهاي به مربوط مسائل و نداد را محتوايي -مفهومي گسست چنين اجازه قاره‌پيما
از بعد.كرد محبوس خود تنگ حصار در را امنيتي راهبردهاي و رهيافت‌ها كماكان تسليحاتي
كه اساسي سوال هسته‌اي ، سلاحهاي توسط دولتها امنيت افتادن مخاطره به و دوم جهاني جنگ
هسته‌اي ، هولناك خطرات به توجه با كه بود اين گرفت قرار اول موج نظريه‌پردازان فراروي
چند اختيار در تنها كه جمعي و گسترده تخريب سلاحهاي كنار در توانست خواهند چگونه دولتها
براي تاكنون دهه 1950 از كه هستيم شاهد لذا شوند؟ متوسل سياست ابزار به مي‌باشد ، قدرت
قانوني -حقوقي گستره با زيادي فعاليتهاي و تلاشها سوال ، اين براي پاسخي به رسيدن
و گرفته انجام جهاني تهديدات قبال در ملي امنيت زمينه در گوناگون راهبردهاي پيرامون
صورت فزاينده تحريكات و "اجبار" ،"تهديد" ،"بازدارندگي" زمينه در بنياديني مطالعات
امنيت زمينه در متفاوت نظريات طرح به زيادي انديشمندان مسير اين در.است گرفته
.پرداخته‌اند
بر بين‌المللي ، محيط در بي‌بديل متغيرهاي ظهور براثر و بعد به ميلادي دهه 60 اواسط از
يا تجربي علمي ، نظامي ، اقتصادي ، تمايلات با متعددي رويكردهاي نخست ، موج ويرانه‌هاي
در يافته استقلال تازه كشور يكصد از بيش ورود بي‌ترديد.برآوردند سر تاريخي و سازماني
بين تشنج‌زدايي رشد به رو روند دوم ، جهاني جنگ از بعد اقتصادي ركود و بين‌المللي عرصه
در عقلاني بازدارندگي رهيافت ماندن عقيم چين ، و هند در آمريكا شكست دوابرقدرت ،
پيدايي و رويش بستر آوردن فراهم در بسزايي نقش...و زمانه امنيتي مسائل تحليل و تبيين
.كردند ايفا مزبور جريانات
ناشي واقعيت اين بر تاكيد با (بعد به هفتاد دهه از)جديد نسل نظريه‌پردازان از پاره‌اي
ثقل مركز در ملت يك ملي منافع و اقتصادي منافع صنعتي ، ظرفيت و پتانسيل كه جهاني جنگ از
يا و ديگر ملتي حمله يا و تهديدات مقابل در دفاع يا جنگ برپايي جهت ملت آن تواناييهاي
گرايش خويش تحقيقات و مباحث در اقتصادي روشهاي كردن لحاظ به است ، نهفته آن از پرهيز
تهديدات هولناك سايه در كه رسيدند نتيجه اين به آنان از برخي نهايت در و كردند پيدا
نظر از كامل طور به كشوري هيچ ديگر مي‌باشد ، بزرگ قدرت چند چنبره در تنها كه اتمي
مستقل كامل طور به اساس اين بر نيز كشوري هيچ و نيست بيمه (بيروني امنيت خصوص به)امنيتي
.نمي‌باشد
داشتن محفوظ و مصون و فيزيكي حمله از ملت يك حمايت" را ملي امنيت هافمن استانلي
اين به همچنين وي.مي‌كند تعريف "بيروني كننده ويران جريانات از آن اقتصادي فعاليتهاي
اشاره نگريست ، جهاني نظم خطمشي ابعاد از بعدي مثابه به را ملي امنيت بايد كه نياز
.مي‌كند
حال در جامعه يك در" كه دارد اشاره باور اين بر "امنيت جوهره" كتاب در مك‌نامارا رابرت
نظامي نيروي امنيت برگيرد ، در را آن است ممكن اگرچه نيست ، سخت‌افزار امنيت شدن مدرن
را آن است ممكن گرچه نيست ، سنتي فعاليت امنيت و شود شامل را آن است ممكن اگرچه نيست ،
باقي امن نمي‌تواند ندارد ، توسعه واقع در كه توسعه‌اي حال در كشور.باشد دربرداشته
انساني طبيعت گذاشتن كنار به قادر آن كنش‌گران و شهروندان كه مهم دليل اين به.بماند
شورشهاي" را آن مي‌توان كه مي‌زنند ناملايماتي به دست اوقات از بسياري در و نيستند خود
ملي ، اعتماد تنها نه كه است اعتقاد اين بر مك‌نامارا ديگر بيان به.ناميد "ناشناخته
در وي دارند ، امنيت به اشاره و دلالت همه آينده ، بهبودموقعيت و توسعه براي آزادي بلكه
نيست ، بلكه‌به نظامي نيروهاي دست در كشورها امنيت ديگر اكنون:مي‌نويسد ديگر جايي
نقشي كشورها ساير در و كشور يك در سياسي رشد و اقتصادي الگوهاي نظامي ، نيروهاي موازات
در بلكه نيست ، نظامي بازوي و زور و سلاح سايه در صرفا امروزه امنيت تامين.دارند برابر
وجود امنيت توسعه بدون و است توسعه همان امنيتاست توسعه سايه در و انسان فكر گرو
.ندارد
قدرت ، ابر دو بين تشنج‌زدايي روند فروپاشي و سو يك از فوق محدوديت‌هاي و نارسايي‌ها
آن ، عواقب و (ويتنام جنگ)چين و هند در آمريكا شكست نيكاراگوئه ، و ايران انقلابهاي وقوع
انحطاط برلين ، ديوار ريختن فرو سرد ، جنگ تشديد افغانستان ، و آفريقا در شوروي مداخله
و ملي امنيت رسمي موسسات از خارج در شاغل پژوهشگران ازجانب اطلاعات به دسترسي كمونيسم ،
ابعاد ميلادي دهه 70 اواخر در فراگير و سويه‌نگر چند رويكرد يك به نياز ديگر سوي از
ماهيتي امنيت به و داد قرار ملي امنيت نظريه‌پردازان و دانشمندان فراروي نويني كاملا
.بخشيد پيچيده
ندارد وجود مطلق امنيت كه كرد اعلام متحده ايالات دكترين در هفتاد دهه در كيسينجر هنري
يكم و بيست قرن در اينكه لذا است ، وابسته جهاني تحولات به مستقيما كشورها ملي امنيت و
مفهوم اين با قرن 21 و است مسلم واقعيت يك ندارد ، وجود ملي مقياس در استقلال و امنيت
بيستم قرن مانند نمي‌تواند نيز كشوري هيچ فرض اين كنار در و كند پيدا استمرار مي‌خواهد
دوران ديگر و درآورد خود استعمار و سلطه تحت را ديگر كشورهاي دور چندان نه گذشته‌هاي يا
به نمي‌توانند دولتها نيز ملي سطح درندارد معنا هژموني و سلطه و شده تمام ابرقدرتي
هدفهاي در اينكه مطلب فرجام و نمايند تحميل تهديد و زور مردم بر امنيت ايجاد بهانه
.داد خواهد رخ اساسي تحولات قرن 21 در تهديد از جلوگيري و امنيت ايجاد
درو يزدان‌پناه كيومرث
|
