علم و علم ورزي در آموزش و پرورش چيست؟
|
|
اشاره: انديشه هاي نوين در آموزش و پرورش بر آن است كه معلم به مثابه پديد آورنده شرايط آموزشي مناسب براي رشد و يادگيري دانش آموزان باشد. اگر معلم توانايي كاملي هم براي اين كار داشته باشد، بدون همياري و روشن انديشي مدير مدرسه كاري از پيش نخواهد برد. پس، الزامي است براي ايجاد شرايط مساعد براي رشد و يادگيري در دانش آموزان، مدير مدرسه با معلم رابطه آموزشي و پرورشي تنگاتنگي داشته باشد تا با همگامي و همراهي دوسويه زمينه لازم براي فعاليت فراهم آيد. نوشته حاضر، كه مربوط به «علم ورزي»sciencing )) است، بر پديد آوري شرايط علمي كار كردن تأكيد مي ورزد. آنچه به عنوان عملكرد آموزش هاي علم ورزي ياد شده است، در حيطه كار مدير مدرسه است.
علم چيست؟
علم ،نظامي از كاوشگري و دانش است. به واقع، علم شامل دو بخش است كه جدايي ناپذيرند: كاوش و دانش. دانش، پاسخ هايي است كه در فرايند كاوشگري به سؤالات داده شده است.
علم ورزي چيست؟
اگر علم، كاوشگري براي كسب دانش است، پس علم ورزي چيست؟ روشن شده است براي كودكان، كاوشگري بيش از دانشي كه از راه كاوشگري حاصل مي شود ،اهميت دارد. براي كمك به مردم بدين منظور كه دريابند كاوش براي كودكان بيش از اطلاعات حاصل از كاوش مهم است، از اصطلاح علم ورزي استفاده مي شود. علم يك محصول است؛ در حالي كه علم ورزي يك كنش است. كودكان بيش از آن كه به واقعيت ها نياز داشته باشند، به علم ورزي نيازمندند. اين بدان معنا نيست كه درك و فهم جهان از سوي كودكان به كلي مورد مسامحه قرار گيرد. اصل سخن آن است كه فراگيري نحوه يافتن پاسخ، بيش از خود پاسخ ها حايز اهميت است. به هر روي، كاوش و دانش عضو يك تيم اند. آنها را به سادگي نمي توان از هم جدا كرد يا نمي توان آنها را به طور كامل از يكديگر جدا كرد. براي تجربه كردن، كودكان نياز دارند به خلاقيت علمي بپردازند و معلمان بايد به درك معناي علم ورزي نايل شوند. معلمان بايد به كودكان ياري كنند تا براي يافتن پاسخ سؤالاتشان درباره خود و جهان اطرافشان دست به كاوشگري بزنند. چگونه معلمان مي توانند به اين مقصود برسند؟
سه راه بر اين كار وجود دارد: علم ورزي رسمي، علم ورزي غيررسمي و علم ورزي اتفاقي.
هر كدام از اين روش ها در ادامه توضيح داده شده اند.
اهميت علم ورزي
به چند دليل علم ورزي براي كودكان حايز اهميت است. نخست، زماني كه كودكان به طور فعال به كاوش جهان مي پردازند، از راه عمل به فراگيري دست مي يازند كه اين خود روش اثرگذاري براي يادگيري آنان است. دوم آن كه، فعاليت علم ورزي به كودكان كمك مي كند تا مهارت هاي خود را در استفاده از حواس پنجگانه شكل دهند. استفاده از اين مهارت ها به علم ورزي محدود نمي شود. مهارت هاي به دست آمده در كاربرد حواس مي تواند در طول زندگي فرد به كار آيد.
متخصصان آموزش و پرورش از عبارت انتقال يادگيري براي توصيف دانش و مهارت هايي كه از موقعيتي حاصل مي شود و در موقعيت هاي ديگر به كار گرفته مي شود،بهره مي گيرند. مهارت هاي علم ورزي بسيار حياتي اند، چون مهارت هاي مورد نظر، درجه انتقال پذيري بسيار بالايي دارند. مهارت هاي ديدن، لامسه و چشيدن به علم ورزي محدود نمي شوند، گرچه از مهارت هاي پايه اي هستند كه بايد آموخته شوند.
سوم آن كه، علم ورزي براي دانش آموزان فرصت مي آفريند تا قابليت هاي خلاقانه خود را به كار گيرند. علم ورزي به كودك اجازه مي دهد تا با ايده ها و مواد به دست ورزي بپردازند، دست ورزي مواد و ايده ها در محيط آزاد صورت مي گيرد. چنين محيطي، شرايط عاري از ترس از شكست براي كودكان ايجاد مي كند.
انواع فعاليت هاي علم ورزي
سه نوع تجربه علمي براي كودكان وجود دارد: رسمي، غيررسمي، اتفاقي.
علم ورزي رسمي
تجارب يا فعاليت هاي علم ورزي رسمي از سوي معلم براي شكل دهي يا پديد آوري مهارت هاي ويژه تدوين مي شود. فعاليت هايي كه معلم در علم ورزي رسمي طراحي و تدوين مي كند در چارچوب استانداردها يا اهداف رسمي نظام آموزش و پرورش صورت مي گيرد. اين فعاليت ها معطوف به مقاصد خاصي اند. براي مثال، شكل دهي مهارت هاي حركتي، ايجاد مهارت مشاهده و...
علم ورزي غيررسمي
بر خلاف علم ورزي رسمي، علم ورزي غيررسمي نيازي به دخالت معلم ندارد، يا نياز اندكي به آن دارد. كودكان در فعاليت علم ورزي غيررسمي، آزادانه كار مي كنند، با سرعت خاص خود پيش مي روند. كودكان در فعاليت به صورت غيررسمي، فعاليت هايي را كه به آنها علاقه دارند انتخاب مي كنند. علم ورزي غيررسمي در محيط هاي سازمان يافته اي چون آزمايشگاه ها و محيط هاي فضاي باز قابل تجربه است. علم ورزي غيررسمي اين امكان را به كودكان مي دهد تا به صورت خود انگيخته به كنجكاوي بپردازند، مسئله حل كنند و دست به كاوش بزنند.
علم ورزي اتفاقي
علم ورزي اتفاقي برنامه ريزي شده نيست. نه معلم و نه كودكان هيچ يك پديدآيي موقعيت علم ورزي اتفاقي را نمي توانند پيش بيني كنند. فقط پس از پديد آيي شرايط است كه مي توان براي بهره گيري از آن برنامه ريخت.
يك شهر يا روستا امكان دارد در اثر توفان شديد تخريب شود. شاخه هاي درختان قطع شوند يا درختان از ريشه كنده شوند و... باران شديدي امكان دارد ببارد و خيابان ها از آب انباشته شوند. ممكن است رعد و برق هول انگيزي اتفاق افتد. در اين شرايط و شرايط مشابهي از اين دست است كه علم ورزي اتفاقي مي تواند شكل بگيرد. كودكان مي توانند پس از فروكش توفان به مطالعه و بررسي ريشه درختان بپردازند و به حلقه هايي كه نشان دهنده رشد درختان است نگاه كنند.
معلم نمي تواند چنين تجربه اي را طرح كند. ولي، معلم خوب مي تواند از اين فرصت پيش آمده ، براي جستجوگري و كاوشگري كودكان بهره بگيرد.
دكتر محرم آقازاده
منبع:
Mayesky,M(1998). Creative activities for young children (6th edition), Bonn:Delmar Publishers,PP.290-292
|