Hamshahri Newspaper

پيش درآمد: باغ هاي زيبا و چشم اندازهاي فريباي كرج در كتاب نزهت القلوب حمدالله مستوفي بارها توصيف شده اند.
هنوز در اينجا و آنجا، از كاروانسراهاي شاه عباسي و كاخ سليمانيه - از بناهاي معروف عصر صفويه - مي توان نشاني يافت و در گذشته اي نه چندان دور، آب كرج و باغ هاي كرج هر جمعه، ساكنان پايتخت را براي گردشي دلپذير به اين شهر مي كشاند. اما امروز كرج، تبديل به يك شهر بزرگ و بي قواره شده است، شهري كه بساز بفروش ها و نه معماران با تدبير در توسعه ناهمگون آن بيشترين سهم را داشته و دارند. تبديل شدن زمين در كشور ما به كالاي سرمايه اي با سودهاي هنگفت، وسوسه تصرف باغ هاي كرج را در جان كساني ريخت كه توانسته اند در طول كمتر از دو دهه، ۹۰ درصد باغ هاي وسيع اين شهر از جمله باغ معروف جهان شهر را قطعه قطعه و زير ساخت و ساز ببرند. نبود كنترل لازم براي مهار توسعه ناموزون شهر به رشد غول آساي كرج تداوم بخشيد، كه همچنان ادامه دارد. مهاجرت بسيار وسيع و روزافزون به كرج از پيامدهاي حتمي اين توسعه بي رويه بوده است. بايد مشكلات كرج را شناخت و به درمان آن پرداخت. آنچه مي خوانيد، مروري بر روند تحولات شهري و مشكلات كنوني و همچنين راه حل هاي ممكن براي حل مسائل كنوني كرج است.
ديروز كاروانسراهاي شاه عباسي و كاخ سليمانيه از بناهاي معروف دوره صفويه و قاجار در اين شهر خودنمايي مي كرد و امروز آپارتمانها و ساخت و سازهاي عمودي در سرتاسر شهر بيش از هر چيز جلوه مي نماياند. كرج! زماني شهري كوچك با آب و هوايي مطلوب بود كه شهروندان تهراني را در ايام تعطيلات به تفرجگاهي باصفا فرا مي خواند. شهري ويلايي كه باغات و اراضي مزروعي آن اكثريت مساحت اين منطقه را در برگرفته بود و منازل قديمي كه با صفايي بسيار پذيراي ميهمانان خسته شهري بودند.
و اما امروز! از آن باغ شهر جز نوار سبز محدودي كه دور شهر را فرا گرفته چيزي باقي نمانده است. امروز كرج، مكاني براي پذيرش سيل مهاجراني شده است كه هر روز به بهانه هايي مختلف راهي تهران مي شوند و كرج و شهركهاي اقماري آن به دروازه هايي تبديل شده اند تا مهاجراني را از سرتاسر ايران، در خود جاي دهند، به گونه اي كه اكنون كرج به شهري از گويش ها، لهجه ها و اقوام گوناگون تبديل شده است.
در چند سال اخير، اين شهر به مكاني براي سكونت مهاجراني كه به هر دليل قدرت سكونت در تهران را نداشته و به ناچار به كرج روي آورده اند تبديل شده است. اين شهر همچنين پذيراي افرادي است كه به دليل عدم تحمل آب و هواي پايتخت، اين شهر را به عنوان منطقه مسكوني خود و تهران را به عنوان محل كار انتخاب كرده اند.
ايجاد و تأسيس كارخانه و شركتهاي صنعتي در جاده تهران - كرج خود يكي از عوامل مؤثري است كه باعث شده جمعيت زيادي جذب اين شهر شود. كرج با جمعيتي بالغ بر ۵/۱ ميليون نفر با پراكندگي جغرافيايي و توزيع نامناسب جمعيتي و روند روبه رشد مهاجر پذيري با كمبودهايي گوناگون روبه رو است. امروز كرج به دليل داشتن زمينهاي فراوان به محلي مناسب براي ساخت و سازهاي جديد و مساعد كننده شرايط بهتر براي افزايش جذب مهاجر تبريل گرديده است. جمعيتي با فرهنگهايي مختلف و هويتهايي گوناگون كه به ناچار در يك مكان واحد به گرد هم آمده اند و كرج امكانات لازم براي پذيرش اين سيل مهاجران را ندارد و به همين دليل لطمه اي جبران ناپذير به اين شهر وارد كرده است. اين عدم تعادل بين افزايش جمعيت مهاجر و امكانات درون شهري، بحراني اساسي در اين شهر به وجود آورده است.
در واقع روند مهاجر پذيري اين شهر از لحاظ تأمين احتياجات و نيازهاي شهري و فرهنگي و اجتماعي جمعيت كنوني همخواني ندارد. اين مسأله در كليه عرصه ها مشهود است و به هويت فرهنگي و تعادل زيستي كرج آسيب زيادي رسانده است.
كوتاهترين راه براي كاستن از بحران كنوني در كرج ضرورت برنامه ريزي صحيح مديريتي و اجرايي مورد نياز اين شهر است. در چنين شرايطي تداوم زندگي شهر به سياست هاي نظام مديريتي و به كارگيري برنامه هاي اساسي نياز دارد.
چنانچه در منطقه مهاجر پذيري چون كرج بدون تحقق امكانات لازم و اجراي قواعدي مناسب سرنوشتي چون لجام گسيختگي شهري بدون هيچ حد و مرزي، در انتظار اين شهر خواهد بود.
بنابراين بايد برنامه هايي براي حل هدفمند و مؤثر مجموعه اي از معضلات كرج تهيه و تدوين گردد. البته اولويت بندي در مشكلات شهري شايد تا حدودي مشكل باشد ولي در كل مي توان مهمترين نارسايي هاي اين شهر را به ترتيب زير بررسي كرد:
* تخريب و فرسايش شهري، از بين بردن فضاي سبز شهر به واسطه فروش بي سابقه تراكم و جايگزيني انبوهي از سيمان و سنگ به جاي آن، شايد بزرگترين زخم و جراحت بر تنه اين شهر قديمي است. هر چند ساخت و سازهاي افقي و عمودي پاسخگوي سيل عظيم مهاجران نمي باشد و چهره شهر روز به روز دگرگون و كم توجهي به ساختارهاي زيربنايي افزايش مي يابد.
* در كنار اين مسأله روبه رشد مي توان معضل پايين بودن سطح كيفي زندگي ساكنان اين شهر و ناديده گرفتن امكانات لازم براي زندگي شهروندان را عنوان نمود. عدم بهره گيري همه جانبه از حداقل امكانات شهري چون برق، گاز و تلفن در بعضي از نقاط شهري، همواره از عمده مشكلات زيربنايي منطقه كرج است.
* از آنجا كه بسياري از زيرساخت هاي حمل و نقل و بزرگراهي در كرج همگام با پيشروي جمعيت رشد نكرده است، از هم اكنون مي توان بحران روبه رشد در سامانه حمل و نقل شهري را در كرج نظاره گر بود.
* روزبه روز به علت رشد انفجاري جمعيت و بيكاري حاكم بر اين شهر (با توجه به جوان بودن اكثريت نيروي آن) آسيب هاي اجتماعي و بزه كاري روبه افزايش مي باشد. بنابر اين لازم است مطالعات و پژوهش هاي لازم براي شناسايي معضلات اجتماعي و فرهنگي اين كلان شهر انجام شود.
* در كنار تمامي اين معضلات، فاصله طبقاتي بسيار به چشم مي خورد. حاشيه نشين هاي شهري مهاجراني هستند كه با فقر و پايين ترين سطح زندگي، دست و پنجه نرم مي كنند و در كنارعدم بهره گيري از شرايط مطلوب گرايش به سوي خلاف و بزهكاري پيدا مي كنند.
با اشاره به گوشه اي از معضلات شهري به خوبي مي توان دريافت كه اين شهر نيازمند مديريتي واحد و تفكري جامع است تا بتوان برنامه ريزي جامع و پيگيري را به منظور رفع مشكلات شهري به اجرا در آورد.
اجراي سريع پروژه هاي عمراني، فرهنگي در زمينه هاي مختلف شايد بتواند حداقل كمكي در رفع نيازهاي شهري كند. البته با توجه به اينكه به اتمام نرسيدن بسياري از اين پروژه هاي شهري به علت محدوديت منابع اعتباري بوده است، لذا جذب سرمايه بخش خصوصي در اين طرحها، علاوه بر كمك به اجراي آنها، نقش مؤثري را در افزايش اشتغالزايي، كاهش محروميت و توسعه امكانات شهري خواهد داشت.
در كنار اين تلاش براي بهبود اوضاع كنوني كرج بايد در نظر داشت كه استفاده از استعدادهاي موجود اين شهر به نحو احسن، به كمك روش هاي نوين، از جمله اقدامات كارا و مناسب خواهد بود. منظور از اجراي روش هاي نوين در كرج، احداث و ايجاد پروژه هاي جديد نيست، بلكه استفاده صحيح و بهينه از ظرفيت هاي موجود اين شهر مي باشد.
براي كرج نمي توان نسخه اي همانند ساير شهرها نوشت. رشد و توسعه در كرج بايد براساس شناخت امكانات و استعدادهاي اين شهر انجام شود.
اين شهر از نظر ساختاري و بسياري از زمينه ها داراي ظرفيت درآمدي بسيار بالا مي باشد. چنانچه در زمينه كشاورزي كرج تا چند سال پيش به عنوان پايتخت كشاورزي مطرح بود. اما به دليل خرد شدن زمين ها، ايجاد مالكيت هاي خرد و مسكوني شدن باغات و اراضي مزروعي، بخش اعظم توان كشاورزي از دست رفته است. البته مي توان با استفاده از راهكارهاي نوين كشاورزي اين بخش را دوباره فعال نمود. ازجمله ايجاد مركز توليد بذر و نهال در سطح گسترده يكي از اين روش هاست.
* در بخش صادرات و حمل و نقل، كرج شاهرگ ارتباطي تهران با غرب كشور است و به عنوان يك كريدور اقتصادي مطرح مي باشد و به دليل مشكلات گوناگون متأسفانه اين شهر بيشتر بار منفي اين موقعيت را بر دوش كشيده است.
* از طرفي ديگر، فرودگاه پيام به عنوان يك پايانه اقتصادي قوي در دل كرج قرار گرفته كه به متأسفانه تا كنون استفاده شاياني از آن صورت نگرفته است كه اگر بتوان با يك سري سازوكارهاي جديد اين مركز را به طور بهينه فعال كنيم، هم از نظر اقتصادي و هم در زمينه توسعه امكانات شهري و افزايش زمينه اشتغال كمك بسزايي خواهد كرد.
با عنايت به مسائلي كه پيشتر به آنها اشاره شد، امروز كرج نيازمند توجه اساسي و كلان نگر است. شهري كه اين چنين در سراشيبي توسعه بي رويه گرفتار آمده است نيازمند، يك رويكرد صحيح مي باشد. اگر چه طرح آمايش سرزمين هنوز در كشور ما از مرحله بحث فراتر نرفته است، اما كرج از ابتدا بايد، در چارچوب چنين طرحي در مدار توسعه قرار مي گرفت. نه آن كه، شهري با آن موقعيت بكر طبيعي، همچون گوشت قرباني به دست شبكه هاي بساز بفروش(از هر قماش) سپرده شود. امروز اگر چه دامنه خسارات ناشي از توسعه بي رويه در كرج بسيار سنگين مي باشد، اما هنوز مي توان با استفاده از سازوكاررهاي مناسب، در وهله نخست از ادامه ساخت و سازهاي نابهنجار از جمله در حاشيه و يا بستر رودخانه كرج و قلع و قمع باغها و زمينهاي كشاورزي اين شهر جلوگيري كرد و به موازات آن با توجه به استعدادهاي شهر، نسبت به ايجاد جاذبه هاي شغلي براي جذب جمعيت جوان شهر اقدام نمود. مسائل شهر كرج به دليل همجواري با تهران و موقعيت حساس آن در گذرگاه ارتباطي شرق به غرب كشور، منحصر و محدود به اين شهر نخواهد شد و خواه ناخواه پايتخت را تحت تأثير قرار خواهد داد. از اين رو حل مشكلات اين شهر و توجه بيشتر به توسعه پايدار آن بايد در اولويت قرار گيرد.
تهيه و تنظيم: صبا آذرپيك