اشاره:
سيمون دالبي درجات تحصيلي خود را از دانشگاه دوبلين، دانشگاه ويكتوريا و دانشگاه سيمون پاريس اخذ كرده است، هم اكنون او در دانشگاه «كارلتون» استاديار بخش مطالعات جغرافيايي و محيطي مي باشد. همچنين در دانشكده پاترسون نورمن در زمينه امور بين الملل به تدريس مشغول مي باشد. در اوايل دهه ۹۰ و قبل از رهسپار شدن به كارلتون، دالبي دو جايزه بارتون دوستي را از مؤسسه صلح و امنيت بين الملل به خاطر تحقيقات در زمينه سياست امنيتي ANZUS و امنيت محيطي در اقيانوس آرام دريافت كرد.
وي نويسنده كتاب «ايجاد جنگ سرد دوم« (پينتر و گيلفورد، ۱۹۹۰)، يكي از ويراستاران كتاب «دانش ژئوپوليتيك و تفكري درباره ژئوپوليتيك» است، وي اينك نيز بر روي نقدي در قالب كتاب در زمينه امنيت محيطي مشغول به كار است.
مطلب زير به مطالعه و بررسي مفهوم امنيت در عصر حاضر مي پردازد.
تغييرات ژئوپوليتيك و امنيت
همانگونه كه بسياري از مفسران عنوان مي كنند، در اروپا و آمريكاي شمالي ما در دوره ژئوپوليتيك كه به طور ساده تر دوره پس از جنگ سرد ناميده مي شود زندگي مي كنيم. به رغم محبوبيت چشمگير مباحث سياست جهان سازي، در حقيقت هنوز واژه مورد توافق برجسته اي براي اين دوره وجود ندارد و همچنان از ديدگاه دوره گذشته، شرح و توضيح داده مي شود. اين موضوع همچنان درخور توجه مي باشد. از منظر بسياري از مفسران اين دوره، دوره اي است كه در آن همساني هاي ژئوپوليتيك در حال تغيير دائم است و هيچ گونه برداشت سلطه گرايانه اي از نظم جهاني و نقش هايي كه دول خاص ايفا مي كنند وجود ندارد. وقايع اقتصادي اخير در آسيا موجب بروز چالش هاي بيشتر در پيش فرض هاي ساده مبني بر سلطه آتي آسيايي ها در رويدادهاي جهاني يا رقابت هاي ژئواقتصادي به عنوان موضوعي مهم براي تحليلگران امنيتي شده است.
ستيزهاي مداوم و فجايع بشري در بسياري از نقاط جهان همچنان بيانگر دامنه ناامني هاي بشري مي باشد. گزينش هاي ژئوپوليتيك بررسي شده از سوي تحليلگران آمريكاي شمالي در عصر حاضر بسيار فراوان مي باشد. ساموئل هانتينگتون در بسياري از نقل قولهاي بازخواني شده از بدبيني رئاليسم كه در برگيرنده اجتناب ناپذيري از ماهيت عناصر خودكاري از تضادها مي باشد، ادعا مي كند همه تمدنها محكوم به جدال ابدي هستند.
زبيگنو برژينسكي كه تقكر ژئوپوليتيك كلاسيك را به شكل مدرن امروزي بيان كرده توجه خود را بر روي آسياي مركزي به عنوان منطقه كليدي در تخته شطرنج جهاني جديد و امروزي متمركز ساخته است. روبرت كاپلان اعلام كرده كه آشوب و نابساماني هاي آتي ناشي از تعارض قومي و جنايت و نابودي محيط زيست، كاهش مي يابد. بنجامين باربر درباره سرنوشت آتي جهان مدرني مي انديشد كه در آن پراكندگي قومي با اقتصاد جهاني همزيستي دارد. بيشتر نويسندگان به گونه هايي از آشوب اشاره مي كنند و يا حداقل به جهاني كه با صفت لجام گسيختگي بهتر شناخته مي شود .دقيقاً به سبب آن كه راههايي كه موجب تغيير و دگرگوني مي شوند كاملاً مبهم بوده و بي نظمي و آشفتگي بر آن حاكم مي باشد.
ريچارد بارنت و جان كاوانا خبر از آينده اي مي دهند كه در آن بنگاههاي جهاني حكومت مي كنند و در تصميم گيري در مورد چگونگي زندگي افراد جهان، دولتها از اهميت كمتري برخوردار خواهند بود.
مي توان گفت كه بارنت و كاوانا با تمركز بر بعد يكپارچگي در دگرگوني هاي رتبه اي به فرضيات غالب نخبگان سياسي جهان بيشتر نزديك شده اند. جهاني سازي واژه اي است كه امروزه غالباً بيشتر در مورد نظم جهاني نئوليبرال مورد استفاده قرار مي گيرد كه در آن بهبود تجارت جهاني و بازسازي دولتها و رژيم هاي بين المللي موجب افزايش و توسعه جهاني سرمايه بين المللي براساس خواسته هاي سياسي اوليه است. يافته هاي اخير اتل سالينگن با اين عنوان كه دولتهايي كه استراتژي بلند مدت قراردادهاي سازنده چند جانبه اقتصادي را اتخاذ مي كنند، بازده هاي امنيتي بهتري در دراز مدت خواهند داشت، حمايت تجربي را براي تئوري مدرنيزه امروزي فراهم آورده است.
ابهام موجود در اين مسأله كه واقعاً  ساختار ژئوپوليتيك يكپارچه چيست، مستقيماً با مباحث رايج در جريان مطالعات امنيتي كه به موضوع امنيت و معناي اين واژه در سياست جديد مي پردازد، در ارتباط مي باشد. در حالي كه در طول دوران جنگ سرد، امنيت بين الملل با تعاريف ژئوپوليتيك محوري حداقل براي متحدان غربي آشكارا شناخته شده و قابل درك بود، امروزه، امنيت بين الملل (جهاني) كمتر قابل درك مي باشد. مناظرات علمي و سياسي وسيع در دوران پس از جنگ سرد حداقل برخي از ارزيابي هاي قدرتمندانه سياستهاي دوران جنگ سرد و فرضيه سازي هاي امنيت ملي را در برمي گيرد. تمامي اينها بيانگر عدم اطمينان و ثبات درباره آينده و احتمالاً  شكل خطرات موجود در آينده خواهد بود. اين حس بي ثباتي بخشي از حس ناامني موجود در نگراني هاي سياسي امروزي را شامل مي شود كه جيمز روزنيو آن را جهان آشوبگر مي نامد.
رئاليسم مسلط بر دانش روابط بين الملل با تحليل هاي مرتبط با تأكيد بر تواناييهاي محدود دولتها در محدوده هاي وسيعي از فعاليت ها و خطرات توصيف موفقيت وابسته به يك دولت به عنوان مهمترين خصيصه سياسي تجربه كنندگان امنيت ملي مي باشد. اين نكته، بخش مهم و اساسي مناظرات فلسفي و شيوه شناسي رايج در علم سياست و زمينه هاي مرتبط با روابط بين الملل است. محدوديت  رويكردهاي سنتي جنگ سرد امروزه بار ديگر با تمركز بر روي فرهنگ و هويت به انضمام مطالعات انتقادي امنيت مورد تأكيد قرار مي گيرد. در نهايت، اين مناظرات آكادميك راهي را به سوي بحثهاي فكري تأثيرگذار بر آينده ژئوپوليتيك يافته است.
مشكل عدم توافق ژئوپوليتيك به انضمام مناظرات وسيع درباره مفهوم امنيت همچنان پابرجاست. به نظر مي رسد كه براي مباحث امنيتي و اينكه چگونه بايد توصيف و بازسازي ذهني بشود و بسط و گسترش يابد و يا اين كه چگونه بايد به طور همزمان هر سه روش را مورد لحاظ قرارداد، پاياني وجود ندارد. بسياري از منتقدان امنيت ملي در جنگ سرد به طور آشكارا تنها در حاشيه خطرات عصر معاصر انديشيده اند. عقايد آنها به شكلي جديد در مناظراتي آشكار مي شود كه امروزه بيشتر به طور نامتناسبي «جامعه مدني جهاني» ناميده مي شود. اين مباحث بدون تأثير نيستند همانگونه كه برخي از تأثير پيكارهاي بين المللي اخير عليه مين هاي زميني خبر مي دهند.
امروزه شايد بيشتر از دوران جنگ سرد تمايز ميان تحليل انديشمندانه و فعاليت قانوني در مباحث امنيتي در هاله اي از ابهام وجود دارد. امنيت عموماً  پيش از آن كه در مقوله تحليلي لحاظ شود، يك مطلوب سياسي به شمار مي رود. انواع رئاليسم سياسي كه نقش اساسي در قانوني سازي سياستهاي امنيتي حاضر بازي مي كند بيشتر مبين اين نكته است كه چيزها بايد چگونه باشند تا اين كه چگونه هستند!  بحث هاي مرتبط با بسط و توسعه امنيت در دوران پس از جنگ سرد اين نكته را كاملاً آشكار مي سازد هر چند كه در اين فرآيند بسياري از معضلات امنيتي جنگ سرد در مباحث مورد توجه و تأكيد قرار مي گيرد.اطلاق پذيري بيشتر اين تئوريهاي آكادميك در «جنوب» جايي كه بيشتر خشونتهاي امروزي در آنجا رخ مي دهد باعث پيچيده تر شدن اين بحث و برجسته تر شدن بسياري از معضلات مهم مي شود.
بحث عنوان شده در اين مقاله حاكي از آن است كه در تعمق درباره يافته هاي امنيتي چه در مرحله تحقيقات آكادميك و چه در مرحله تجربه آزمايشي، تمامي موضوعات بايد مورد توجه قرار گيرد.در حالي كه بررسي هاي موسسات آكادميك و منازعات بر سر مفهوم امنيت در مقوله هاي سياسي وسيع تر و تغييرات ژئوپوليتيك موجود مي  گنجد اما اين امكان را به ما مي دهد كه موقعيت فعلي اين رشته و جايگاه آن را در آكادمي بهتر بشناسيم و پيشنهادهايي در زمينه چگونگي تحقيق و تدريس و همچنين صلاحديدهاي سياسي مربوط به ثروت و قدرت را ارائه  نماييم.
توسعه قلمرو امنيت (افزايش حوزه امنيت) 
از اواخر دهه ۱۹۴۰ تا اواخر دهه ۱۹۸۰ در ميان بسياري از قدرتهاي جهاني امنيت ملي بر روي ابعاد نظامي مقابله با جنگ سرد متمركز بود. اما در بيشتر ديگر كشورهاي جهان پنداشت مشابهي بر طرز تلقي دولتها از آزادي وجود داشت. برادلي كلين به طور مجاب كننده اي عنوان مي دارد كه اين تجارب در زمينه امنيت بخشي از فرآيندهاي پيوستگي سياسي بوده كه به وسيله آن تسلط و چيرگي سياست آمريكايي قابل اجرا گرديد. در دوران پس از جنگ سرد بحث هاي زيادي در مورد بسط كاستي  هاي امنيتي كه فرضيات جنگ سرد را به چالش گذارده است، وجود دارد اما آنها غالباً با پذيرش مفاهيم سلطه جويانه دوران گذشته شكل مي گيرند.
مطالعات امنيتي جنگ سرد به سبب درگيري فكري با موضوعات استراتژي نظامي و توانايي تكنيكي سعي كردند باتكيه بر عوامل بازدارنده جنگ هسته اي، مطمئن سازند كه حوادث سال ۱۹۳۹ تكرار نخواهد شد. در مسكو متصديان امنيت نگرانند كه مبادا بحران ديگري در نظام سرمايه داري بين المللي، جنگ جهاني ديگري را موجب شود چون آنها همواره معتقد بودند كه جنگهاي سالهاي ۱۹۱۴ و ۱۹۳۹ آخرين نيستند. با بديهي دانستن كدهاي ژئوپوليتيك و اهميت ندادن به تقسيم جهان به بلوك ها و خطر موجود در تحرك سيستم هاي اجتماعي مخالف، امنيت همانند مسأله بيرون راندن شخص خرابكار با اعمال زور مي باشد. سنگيني حركت امنيت در اين دوراهي به اهميت ايده فرضيه ها مي افزايد و با مطرح كردن مسأله و فرضيه بي چون و چراي ماهيت سياسي مخالفان جنگ سرد، توجه بيشتر بر روي مسائل تكنيكي معطوف شد.
منتقدان سياستهاي جنگ سرد وجود اين فرضيه ها در مورد امنيت و بخصوص از لحاظ خطرات مبرهن ناشي از اقدامات نظامي در جنگ تسليحات هسته اي را بي جهت مي دانند. به نظر مي رسيد كه ايالات متحده دقيقاً مردمي را به مخاطره مي انداخت كه تصور مي شود سياست امنيت ملي در حال حمايت از آنها مي باشد. اگر به اين دو راهي ها از زير ذره بين فمنيستي نگاهي بيندازيم و مشاهده كنيم كه زنان در برابر حضور نظامي همواره آسيب پذير بوده اند، ميزان وخامت اوضاع و آسيب پذيري آنها مشخص مي شود.
هنگامي كه تنش هاي جنگ سرد فروكش كرد و زماني كه سياست هاي ابداعي گورباچف در سالهاي دهه ۱۹۸۰ مؤثر واقع شد، انتقاد از امنيت ملي بار ديگر مسايل و به ويژه نگراني هاي محيطي را تحت لواي خود قرارداد.اين نخستين باري نبود كه چنين مسايلي تحت سيطره امنيت قرار مي گرفت. در اواخر دهه ۱۹۴۰ مسايلي همچون جمعيت و ذخاير در دستورالعمل مطرح بودند و در دهه ۱۹۷۰ نيز مسايلي چون محيط زيست، ذخاير طبيعي و بخصوص نفت در مباحث رايج در آمريكا جايگاه والايي داشتند. اما بايد پذيرفت كه امروزه خيلي در جريان مباحثات اصلي شركت ندارند.
موارد متعددي در دستورالعمل امنيت پس از جنگ سرد مطرح شد. امروزه و در سطح جهاني اين دستورالعمل براي تمامي افراد بشر به كار مي رود اين در حالي است كه اكثر نويسندگان كتب و مقالات در زمينه امنيت، آمريكايي تبار هستند. به عنوان نمونه مي توان به سخنراني ديويد باب رو در مجمع مطالعات بين المللي در سال ۱۹۹۵ اشاره كرد. در اين سخنراني «باب رو» عنوان كرد كه به علت تفاوت هاي فاحش موجود در مقالات، بايد درباره مفهوم و هويت امنيت تأمل بيشتري كرد و بايد با استفاده از روش ها و اصطلاحات پزشكي آن را تعريف كرد تا روش هاي درماني متعددي براي علايمي كه سلامت پيكره سياسي را تهديد مي كند، يافت. فهرست مطالب نسخه ويرايش شده كتاب امنيت در سال ۱۹۹۸ نيز طبيعت فراگير چنين نگراني هايي را مطرح كرده است. اين كتاب به بخش هايي در زمينه منافع جهاني، تحركات جهاني، ابرقدرتها و مباحثي در زمينه تسليحات قراردادي به بخش هايي در زمينه بي حرمتي به زنان، سازمان هاي جنايي تفاوت هاي كلي اقتصاد اجتماعي، نظام هاي تجارت جهاني، محدوديت هاي محيطي، دموگرافي و همچنين نياز به مؤسسه هاي جديد جهاني پرداخته است. بحث مهمي كه در بخش اول كتاب سيوم براون با قوت مطرح شده اين است كه درك ديرينه از سياست هاي واقع گرايانه و اين كه ايالات مهمترين مشغله و نگراني افراد آن ايالت محسوب مي شد، ديگر در روابط جهاني مطرح نيست.
ادامه دارد
نويسنده: سيمون دالبي
ترجمه از: كيومرث يزدان پناه درو