ائلدار محمدزاده صديق
طي هفته هاي گذشته، دهها هزار جوان ۱۸ تا ۳۰ ساله بلاتكليف كه همگي پشت سدي به نام كنكور به دام افتاده اند و اميدوارند روزي با ورود به دانشگاه به آمال و آرزوهاي دست نيافتني خود كه گويا تنها در دانشگاهها يافت مي شود، برسند، با هم به رقابت پرداختند؛ رقابت كه نه، مبارزه اي نابرابر در آزمون حداكثر چهار ساعته. نتايج اوليه كنكور تا يك ماه ديگر اعلام مي شود، ولي به طور قطع تعداد قبول نشدگان خيلي بيشتر از قبول شدگان خواهد بود و عدم قبولي داوطلبان در اين بازي «لاتاري»، باعث بروز مشكلات جدي رواني در برخي از جوانان مي شود كه سبب ايجاد معضلات و ناهنجاري هاي غيرقابل جبران اجتماعي خواهد شد. اين مشكلات به شكل هاي گوناگون از جمله گوشه گيري، سرافكندگي، غيبت از خانه و ... در جوانان ديده مي شود.
در اين گزارش تلاش شده است تا به جامعه و جوانان گفته شود قبولي در دانشگاه راه سعادت آنان نيست و خانواده ها بايد بدانند كه داستان كنكور پيچيده است؛ چنان پيچيده كه به يك «معضل» غيرقابل حل تبديل شده است.
نتايج يك تحقيق اجتماعي از جوانان شركت كننده در كنكور سراسري سال گذشته نشانه هاي قابل تأملي را بيان مي كند. اين تحقيق مي گويد: تنها۱۰ درصد شركت كنندگان در كنكور سراسري توانايي ورود به دانشگاه را پيدا مي كنند و ۹۰ درصد باقيمانده با هزار و يك اميد ، از ادامه راه باز مي مانند. با توجه به اين كه جوانان ، كنكور را تنها راه رسيدن به سعادت و خوشبختي مي دانند ، طيف وسيعي از قبول نشدگان كنكور سراسري دچار معضل روحي و رواني و اجتماعي مي شوند. از طرفي آمارها مي گويند ۲ درصد از۱۰ درصد افراد جذب شده در دانشگاهها، از ادامه تحصيل انصراف مي دهند. آن هم نه به دليل هزينه هاي بالا، بلكه به سبب بي علاقگي آنها نسبت به آن رشته تحصيلي. آنها مي انديشند هزينه اي كه مي كنند، بازگشتي نخواهد داشت. بر اساس آمار ارائه شده در اين تحقيق، كنكور سراسري سالانه ميلياردها تومان هزينه و هزاران ساعت كار تحقيقاتي، آموزشي را به خود اختصاص مي دهد.
به راستي معضل آموزش عالي بويژه كنكور، چه هنگام و چگونه حل خواهد شد؟
***
دكتر غلامرضا جمشيدي ها، عضو هيأت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران، در اين مورد به خبرنگار ما مي گويد: مدرك براي ما ايرانيان به يك مسأله حيثيتي تبديل شده است. دلايل اجتماعي معضلات ناشي از عدم قبولي در دانشگاه و يك سري نابساماني هاي موجود در خانواده ها از يك سو و از سوي ديگر، آن ايده آل هاي خيالي كه جوانان از طريق گروههاي مرجعي كه با آن ارتباط دارند به دست مي آورند، تشديد كننده مقوله مدرك گرايي است. وي در مورد اثرات نامطلوب اين نوع معضلات اجتماعي كه سبب فرار دانش آموزان از خانه هايشان مي شود، مي گويد: بايد در نظر گرفت كه اگر اين مسأله در يك يا دو مورد ديده مي شد، مي توانستيم دليل آن را فردي يا موردي توصيف كنيم، اما گستردگي اين معضل در سطح جامعه، نشان دهنده پيچيدگي مسأله و ارتباط آن با خرده نظام هاي اجتماعي موجود است.
اين استاد دانشگاه معتقد است كه براي جلوگيري از بوجود آمدن چنين معضلات اجتماعي بايد راههاي ديگري را پيش روي جوانان قرار دهيم و اين باور را كه كنكور تنها راه سعادت نيست، به آنان تلقين كنيم. ولي در واقع اين طور نيست و جوان تمام آرزوها و ايده آل هاي خود را در دانشگاه مي بيند و گمان مي كند كه اگر مدرك بگيرد، آينده اش تضمين شده است، وگرنه احساس عقب ماندگي مي كند. جوان، تنها راه سعادت را ورود به دانشگاه مي داند و اين در حالي است كه جامعه نيز راه ديگري را جلوي چشم او قرار نداده است. جواناني هم كه وارد دانشگاه مي شوند، براي علم آموزي درس نمي خوانند، بلكه براي گرفتن مدرك و به دنبال آن استخدام در يك نهاد و سازمان، اين كار را مي كنند.
اين جامعه شناس مي گويد: لازم است كه وضع ايجاد شده دگرگون شود و حقوق و دستمزد افراد تابعي از مدرك آنان نباشد.
وي با انتقاد از وضع عملكرد نظام آموزشي كشور مي گويد: قبولي در دانشگاههاي ايران، تبديل به معضلي شده است كه پول در آن نقش مهمي دارد و هوش و ذكاوت در طول تحصيل و ميزان سواد دانش آموزان در قبولي آنان نقش چنداني ندارد. سيستم آموزشي كشور به قدري دانش آموز را خسته مي كند و به قدري راه رسيدن به دانشگاه را براي او پيچيده مي كند كه وقتي دانش آموز راه پرفراز و نشيب رسيدن به قله اين كوه را مي پيمايد، ولي به آن نمي رسد، دچار افسردگي و پشيماني مي شود.
دكتر جمشيدي ها معتقد است كه براي حل اين معضل، بايد سيستم آموزشي كشور تغيير يابد و علاوه بر آن، خانواده ها نيز توصيه هاي كافي را به فرزندان خود منتقل كنند و به آنها بياموزند كه چگونه با ناملايمات زندگي روبه رو شوند.
وي، با نگاهي به قالب هاي خانواده هاي ايراني مي گويد: اين گونه مشكلات در خانواده هاي فرهنگي و اسلامي ديده نمي شود. مذهب، راه مقاومت در مقابل بلايا را به افراد مي آموزد؛ ولي آن قشر از افراد كه تنها به دنبال امكانات هستند، وقتي شكست مي خورند، افسرده مي شوند. وي، در پايان متذكر مي شود كه بايد به جوانان آموزش دهيم كه كنكور تمام زندگي نيست، علاوه بر آن، لازم است وزارت علوم، شوراي آموزش و برنامه ريزي و وزارت آموزش و پرورش با يك برنامه ريزي كلان اجتماعي، چاره اي براي حل معضل كنكور بيابند.
مجيد ابهري، كارشناس مسائل اجتماعي نيز در اين مورد گفته است: يكي از دلايل مهم ناكارآمدي هر سيستم آموزشي عدم توجه به ابعاد پرورشي خصوصاً براي نسل جوان و نوجوان كشور است. توجه صرف به دروس خشك و بي روح و اجبار دانش آموزان به حفظ محفوظاتي كه در زندگي روزمره هيچ گونه فايده اي براي آنها ندارد، انعطاف پذيري نظام آموزشي در كتب درسي، اختلاف سطح مدارس دولتي و غيرانتفاعي مركز استان و شهرستانها و روستاها از نظر تحصيلي، عدم توزيع عادلانه معلمان و صدها دليل ديگر بيانگر ناكارآمدي سيستم آموزشي ماست.
ابراهيم اصلاني، كارشناس ارشد روانشناسي تربيتي، مؤلف و صاحبنظر مسائل آموزشي در اين باره مي گويد: مسأله اصلي، اين است كه كنكور متولي خاصي ندارد همين مسأله باعث شده كه عواقب و لطمات كنكور بيش از حد مطلوب آن باشد و اين مسأله باعث شده تا در چند سال اخير به وضعيتي برسيم كه خيلي از مؤسسات و آموزشگاهها و مؤسسات غيرانتفاعي، با تبليغات و هياهو و سروصدايي كه راه مي اندازند، دانش آموز را در مسيري قرار دهند كه احساس كند، كنكور مسأله خيلي مهمي است.
اين صاحبنظر مسائل آموزشي، معتقد است كه بزرگنمايي موضوع سبب مي شود كه توجه و سرمايه گذاري دانش آموز و والدين او نسبت به مسأله كنكور، صد چندان شود و طبعاً اين مسأله باعث افزايش اضطراب و استرس در وي خواهد شد.
اصلاني مي گويد: كنكور به يك پديده غيرمنطقي تبديل شده است و خيلي از عواقب آن را بايد طبيعي و لازمه آن تلقي كنيم.
به اعتقاد اين كارشناس مسائل تربيتي، عوارض بعد از كنكور به شكلهاي مختلفي كه بارزترين آن، احساس يأس ناشي از شكست است ، مي تواند منجر به ايجاد احساسات منفي نسبت به موفقيتهاي آينده شود. يعني شخص خود را «بازنده» مي داند و در شكل هاي حادتر نيز اقدام به فرار از خانه يا اقدام به خودكشي، درگيري هاي شديد و قطع رابطه والدين و دانش آموز، احساس گناه شديد در بين بچه ها- ناشي از اين كه نتوانسته اند دستمزد والدين خود را بدهند- خواهد شد.
به اعتقاد وي، يكي از معضلات ناشي از عدم موفقيت در كنكور سراسري، گسترش بزهكاري ناشي از شكست هاي تحصيلي است كه هنوز كار كارشناسي و تحقيقي شايسته اي در اين مورد صورت نگرفته كه لازم است متوليان سيستم آموزشي كشور در اين خصوص، اقدامات مناسبي را انجام دهند.
اين كارشناس مسائل آموزشي براي پيشگيري از اين عوارض مي گويد: لازم است آموزش و پرورش دخالت تخصصي و جدي داشته باشد و اوضاع نابسامان آموزش عالي را سروسامان دهد، زيرا كه دانش آموز احتياج به راهنمايي و مشاوره دارد. در ثاني در بحث مشاوره، خيلي از برداشت ها سطحي و ناقص است. لازم است روشهايي براي كنترل اضطراب دانش آموز داشته باشند و علاوه بر آن جلسات مشاوره اي براي آگاهي بيشتر خانواده با معضل «كنكور» تشكيل شود.
به اعتقاد وي، اصلي ترين كاري كه بايد صورت پذيرد، احياي دوباره جايگاه علم و يادگيري در جامعه است. زيرا كليه انحرافات فكري موجود باعث شده تا طرز نگرش مردم نسبت به «داشتن» و «دانايي» تغيير يابد.
دكتر يعقوب موسوي، جامعه شناس و عضو هيأت علمي دانشگاه الزهرا نيز در اين مورد به خبرنگار ما مي گويد: وجود ناكامي، در افراد ايجاد مشكل مي كند. زيرا كه آدمها در برخورد با حوادث، توانايي و ظرفيت يكسان و كامل ندارند و اين پيامدهاي منفي فقدان موفقيت در كنكور، به عنوان عارضه روانشناختي بين دانش آموزان و داوطلبان كنكور ديده مي شود. از طرفي خانواده ها نيز نهادهاي تربيتي در حد انتظار و معقول براي نوجوانان و جوانان ايجاد نمي كنند.
اين عضو هيأت علمي دانشگاه الزهرا معتقد است كه اين مشكل بيشتر در خانواده هايي كه دچار اختلافات درون گروهي و يا دچار فقر اقتصادي هستند، نمايان است.
اين جامعه شناس معتقد است عدم موفقيت تحصيلي در كنار ساير متغيرهاي زمينه ساز و يا فردي ديگر، باعث مي شود نوجوان متوسل به غيبت و خروج از خانه شود و در واقع تسليم شرايط ديگر شده و حتي شايد جذب باندها و گروههاي تبهكار نيز بشود.
به نظر وي، اين موارد محدود است، ولي موارد موجود ايجاب مي كند تا نهادهاي مسئول وارد عمل شده و مسأله را ريشه يابي كنند.
دكتر موسوي با اشاره به افزايش افت تحصيلي در بين پسران مي گويد: اين مسأله باعث خروج طيف وسيعي از دانش آموزان پسر از مدارس و جذب آنها به محيط اجتماع و اشتغال نامساعد و يا كاذب مي شود.
به نظر اين استاد دانشگاه، در بين جواناني كه به هر علت نتوانسته اند وارد دانشگاه بشوند، عارضه هاي مختلفي ديده مي شود كه اين عارضه ها به صورت حالات رواني، رفتاري، شخصيتي و فروپاشي شخصيت، پيدا شدن احساس يأس و نااميدي و سرخوردگي عميق، ناسازگاري فرد با خودش و محيط خود و خانواده و اجتماع مي با شد.
به اعتقاد وي، اين مسأله باعث ايجاد عارضه هاي شخصيتي از نوع پارانوئيد مي شود كه نوعي توهم و پناه بردن به خيال پردازي طول و دراز است. اين نوع تخيل گرايي و انزواي اجتماعي، باعث فرار شخص از واقعيت ها و تن دادن به شرايط انفرادي مي شود و اين، باعث ايجاد پديده گريز از همه نوع كانون جمعي و خانوادگي و در نتيجه غيبت و فرار از حضور در محيط هاي جمعي و خانوادگي خواهد شد.
به اعتقاد اين استاد دانشگاه، فرد به ظاهر شكست خورده و سرافكنده، تمايل حضور و ظاهر شدن در گروههاي جمعي را ندارد و ريشه اين مسأله را در شكست خوردن احساسات و غرور خود مي داند.
دكتر موسوي مي گويد: تيرگي بوجود آمده در جوانان خطرناك است و باعث غايب شدن آنها از كانون هاي خانوادگي خواهد شد.
عضو هيأت علمي دانشگاه الزهرا معتقد است: پدر و مادرها بايد واقعيت را بپذيرند و عدم موفقيت جوانان در كنكور را امري اجتماعي بدانند كه از كمبود امكانات دسترسي به آموزش عالي ناشي مي شود.
دكتر يعقوب موسوي خطاب به خانواده ها مي گويد كه براي پيشگيري از چنين ناهنجاري هايي، بايد آگاهي هاي اجتماعي خود را افزايش دهند، مسأله را به عنوان يك پديده اجتماعي ببينند و بدانند كه عدم موفقيت فرزندانشان به هوش و توانمندي و لزوماً پشتكار فرد محدود نمي شود. بلكه يك مشكل اجتماعي در جامعه است و بدين ترتيب مانع ايجاد يك معضل رفتاري كه از عدم موفقيت ها و نبود فرهنگ توسعه يافته ناشي مي شود، جلوگيري مي كنند.
دكتر يعقوب موسوي، با انتقاد از نحوه عملكرد سيستم آموزشي كشور مي گويد: سيستم آموزشي كشور، عملاً اميدهاي جوانان را به مسلخ مي برد و به جاي اين كه آنها را به آرزوهايشان برساند، سبب بروز انواع معضلات اجتماعي در آنها مي شود و در اين زمينه لازم است تا فكر عاجلي شود، زيرا كه همه ساله شاهد سيلي از جمعيت جوانان هستيم كه به طور خواسته و ناخواسته در بحراني ترين شرايط سني دچار تخريب رواني مي شوند و اين جمعيت بيمار اجتماعي، سازگاري مثبت با جامعه و خانواده ندارند به طوري كه سبب افزايش جمعيت ناسالم و بيمار در جامعه خواهند شد.
دكتر يعقوب موسوي در پايان به جوانان توصيه مي كند تا آگاه باشند كه رمز موفقيت در زندگي لزوماً ورود به دانشگاه نيست.
***
در پايان مي توان نتيجه گرفت كه اگر سيستم آموزشي كشور عملكرد مناسبي نداشته باشد و نتواند امكانات و شرايط يكسان و قابل قبولي را فراهم كند، منجر به افت تحصيلي ، يكسان نبودن سطح آموزش و تربيت انسانهايي نالايق براي جامعه خواهد شد و اين مسأله باعث افزايش آمار ناهنجاري ها و آسيب هاي اجتماعي خواهد شد.
براي جبران و يا كاهش آسيب هاي فوق نيز بايد مبالغ گزافي توسط سازمانهاي مختلف هزينه شود ، تا هر يك به بهبود يكي از معضلات ايجاد شده بپردازد. ولي از آنجا كه پيشگيري، همواره آسان تر و ارزان تر از درمان است، شايسته است تا سيستم آموزشي كشور عملكرد مناسب تري داشته باشد و با اختصاص بودجه كافي به آن راه را براي شكوفايي و رشد جامعه هموار كرد.
