اشاره: زمين لرزه يك حادثه طبيعي ناشي از رفتار قانونمند طبيعت است. اما بيشترين خسارت را در نواحي مسكوني، به ويژه شهرهاي پرجمعيت به بار مي آورد. به همين دليل، در بسياري از مناطق زلزله خيز جهان برنامه هاي جامعي براساس مهندسي زلزله به منظور پيشگيري از خسارات زلزله به اجرا سپرده شده است. در بخش نخست اين مطلب با بررسي تاريخچه و چگونگي شكل گيري مهندسي زلزله، از ضرورت ساماندهي شريان هاي حياتي شهر، سخن به ميان آمد. در بخش پاياني اين نوشتار، به طور فشرده برنامه هايي كه براي حفظ شريان هاي شهري تهران تدارك شد، معرفي گرديده است.
در ادامه فعاليت ها به منظور پيشگيري از خطرات احتمالي زلزله از۴ سال قبل، تلاش هايي براي هماهنگ كردن بخش هاي كليدي شهر يعني «آب، مخابرات، برق، گاز و فاضلاب» آغاز شد،كه در بخش نخست اين گزارش از آنها تحت عنوان شريانهاي حياتي life line ياد كرديم.
به اين ترتيب ۲۲ كميته زير نظر شهرداري تهران كار خود را آغاز كردند. در عرض همين فعاليت در مراكز مطالعات زيست محيطي تهران و زيست محيطي زلزله حركت هاي چشمگيري با همكاري آژانس بين المللي ژاپن آغاز شد، به گونه اي كه پس از مدتي گزارش جامعي از ميزان آسيب پذيري تهران در هنگام بروز حادثه تهيه شد.
بخش اول كه شناسايي وضعيت موجود بود انجام شده است و بخش دوم با حضور نمايندگان همان شريانهاي حياتي مراحل اجرايي خود را پشت سر مي گذارد، به گونه اي كه در دل مديريت بحران تهران هر بخش به طور مجزا برنامه  خود را براي تدوين ارائه مي كند. براساس گفته دكتر حسني، يكي از فعالان اين امر، اين بخش از برنامه نيز به اتمام رسيده است و جاي اميدواري است كه با توجه به پيروي كليه مجريان بخش هاي مختلف از يك نقشه GIS هرگز با تداخل برنامه هاي قسمت مختلف روبه رو نشويم.
در همين حال جرايد همچنان سخن از زلزله قريب الوقوع تهران مي گويند، اما آنچه كه در نهايت بدست مي آيد نامه نگاري ها و هشدارهايي است كه در داخل سازمانها مبادله مي شود و يا از سوي مسئولين به گوش مردم مي رسد.
دكتر محمود حسيني، سرپرست پژوهشكده سازه مدير گروه شريانهاي حياتي، از تلاشهايي مي گويد كه از ابتداي تأسيس اين مركز (سال ۷۰) براي مشاوره دادن به مديران ارشد آغاز شدند اما ثمره آن تلاشها در بند هزار توي نامه نگاري ها چيزي جز تأخير هشت ساله نبوده است. او مي گويد: «وقتي براي اولين بار در سال ۷۷ سعي كرديم در يك حركت منسجم اطلاعات موجود در سازمانهاي مختلف را گردآوريم و تحت عنوان اولين همايش ملي زلزله و شريانهاي حياتي، شناخت عمومي از وضعيت خود در اين مقوله داشته باشيم اما با نگاهي به مقالات ارائه شده به اين نكته تلخ پي برديم كه سازمانها نه تنها شناخت درستي از وضعيت عمومي خود در برخورد با زلزله ندارند بلكه بحث شريانهاي حياتي نيزبراي آنها موضوعيت چنداني نداشته است.»
اواخر سال ۸۰
سازمان مديريت و برنامه ريزي مصوبه لزوم مقاوم سازي و ايمن سازي را به سازمانهاي مختلف ابلاغ كرد و به دنبال آن در سال ۱۳۸۱ اعتبار لازم نيز براي مقاوم سازي سازه هاي مهم دولتي تخصيص داده  شد.
جنب و جوش خاصي مراكز دولتي را فرا  گرفت. اين مشغله ذهني كه مبلغي تعيين شده است و بايد براي آن فكري كرد برنامه ريزان ارشد سازمانها را به خود مشغول  كرد. در اين ميان شركت گاز كه به جهت جديدتر بودن تأسيساتش قبل از ابلاغ اين آيين نامه فعاليت هاي خود را در اين زمينه شروع كرده بود قراردادهايي را با دانشكده  صنعت آب و برق عباسپور و شركت گاز اوزاكا منعقد كرد و به اين ترتيب از مهر ماه سال ۸۱ پروژه گاز تهران بزرگ در سه فاز طراحي شد. در فاز اول، اقدامات اضطراري كه بايد هنگام بروز حادثه صورت گيرد، از قبيل هماهنگي ها و برقراري ارتباط، مورد بررسي قرار گرفت كه نتايج اين بخش از برنامه نيز تا پايان سال ۸۲ كاملاً مشخص خواهد شد.
دكتر صنعتي استاد دانشگاه آب و برق شهيد عباسپور در همين زمينه مي گويد: «در عرض فعاليت هاي مطالعاتي،  فاز سوم  كه مربوط به طرح مديريت بحران و كنترل شبكه گاز براساس وضعيت جديد است، اعم از ساخت اتاق كنترل، هوشمندسازي شبكه، تعويض هاي ضروري و ساير اقدامات آغاز شده است و همچنان ادامه دارد.»
در كنار حركت هاي اين شركت سازمانهاي ديگر نيز در همين مقوله فعاليت  هاي خود را آغاز كردند كه به دليل فقدان اطلاعات و اسناد مورد نياز در مراحل ابتدايي مدت زيادي را صرف گردآوري و شناخت مسأله كرده اند كه البته بسياري از اين موارد هنوز ادامه دارد.
نكته مهم ديگر اين است كه وجود چنين تأخيري در كنار زمان بري دروني برخي تغييرات در بخشهاي خاص مانند آب و فاضلاب، كه چيزي حدود ۱۰ سال وقت مي برد، مطمئناً آسيب  هاي جبران ناپذيري بر جاي خواهد گذاشت.
كمي آنسوتر
درست در همين زمان و درحالي كه ما كاسه چه  كنم را در دست گرفته ايم، زلزله   اي به قدرت هفت ريشتر كشور هميشه لرزان ژاپن را مي لرزاند، بي آن كه خسارتي محسوس و يا آسيب جاني بر جاي گذارد.
بد نيست بيشتر تعمق كنيد؛ كه اين همه فاصله ديدگاه، ريشه در چه عواملي دارد؟!
مطمئناً هيچ اصلي به اندازه فرهنگ، اين ميزان اختلاف را منجر نمي شود.
وقتي تأثير فرهنگ را در ابعاد مختلف فردي، مديريتي،  اجتماعي و غيره بسنجيم در مي يابيم تمام سياستگذاريها و هر آنچه گريبان ملتي را مي گيرد ريشه در هيچ اصل ديگري جز فرهنگ نمي تواند داشته باشد.
به همين خاطر است كه كارشناسان بر اين باورند كه در كنار هر حركت مديريتي بايد يك آموزش دنباله دار و پويا نيز صورت گيرد، آموزشي كه در نهايت با حضور مديريت خلاق به يك اعتماد و خواست جمعي بدل شود، يعني همان چيزي كه در ژاپن و كشورهايي از اين دست رخ داده است.
مخابرات
پيش از اين گفتيم كه اهميت خطوط ارتباطي در هنگام بروز بحران بسيار حياتي و تأثيرگذار است. شايد به همين علت باشد كه شركت مخابرات ايران پيش از ابلاغيه سازمان مديريت و برنامه ريزي فعاليت هايي را با بودجه داخلي در همين زمينه با مركز تحقيقات وزارت مسكن و شهرسازي آغاز كرد و مطالعات مربوط به ساختمان شماره ۵ و امام خميني را به پايان رساند كه براساس اين مطالعات ساختمان امام نيازي به مقاوم سازي ندارد اما ساختمان شماره ۵ بايد مطالعات تكميلي خود را در همين مقوله ادامه دهد.
به گفته مهندس متقي مدير كل طرح و مهندسي ساختمان و تأسيسات، اعتبارات در نظر گرفته شده از سوي سازمان برنامه بالغ بر ۲۴۰ ميليون تومان براي برنامه پنج ساله سوم بوده كه دو سال از آن هنوز باقي است.
او تأكيد مي كند: «در شرايطي كه برآورد و هزينه اي كه صرف كرده ايم تا به حال بيش از ۲۳۰ ميليون بوده نشانه هايي از غيركارشناسي بودن معيارهاي تخصيص اين اعتبارات وجود دارد. به همين دليل بسياري از برنامه هاي ما مسكوت مانده است».
چند توصيه مهم
دكتر عشقي، ديگر كارشناس اين پژوهشكده، نكاتي را در قالب توصيه هايي به شركت مخابرات ايران متذكر مي شود كه يادآوري آنها در اينجا مناسب به نظر مي رسد:
- شركت بايد ارزيابي از ميزان خطرپذيري واحدهاي خود داشته باشد، هم از جهت نيروي انساني و هم سازه اي.
- نكته مهم ديگر اتكاي واحدها به ژنراتورهاي اضطراري است، در حالي كه قابليت اين دستگاه فقط تا ۵ يا ۶ ساعت مي باشد. بنابراين براي اين موضوع نيز بايد چاره اي انديشيده شود.
- چگونگي نصب پانل ها به هيچ وجه اصولي نيست و باعث ايجاد فشار مضاعف در هنگام بروز زلزله مي شود.
- متأسفانه با وجود اهميت و غيرقابل جبران بودن نيروي انساني، سازمان صرفاً توجه خود را به حفاظت مراكز تأسيساتي و فني خود معطوف مي دارد، نه بخش هاي اداري.
-مخابرات بايد طرحي را پياده كند تا در صورت قطعي يك بخش، بخش ديگر سريعاً نقطه مذكور را پوشش دهد.
- در توسعه مخابرات حتماً  به اصل عدم تداخل توجه شود چرا كه بعضاً آسيب هايي از خطوط آب، گاز و برق شبكه هاي ارتباطي را تهديد مي كند.
نكته پاياني و بسيار مهمي كه بايد به آن اشاره كرد بيمه نبودن مخابرات است كه جاي بسي تعجب دارد و بايد سريعاً براي اين مسأله نيز چاره اي انديشه شود.
سخن آخر
در چهار قسمت، از حادثه اي قريب الوقوع و حركت سريعي كه دنياي مدرن در مقابل اين طبيعت غيرقابل پيش بيني صورت داده است گفتيم ولي در گوشه اي ديگر هنوز حركت كند است.اين كاستي حتما بايستي جبران شود
پژوهش: توران فرجلو

كميسيون اروپايي، جمعه پيش ۱۱۲ فروند كشتي نفتكش و غيره را در فهرست سياه قرار داد و در صورت شكستن مقررات ايمني براي يكبار ديگر، از پهلوگرفتن در تمام بنادر اروپا محروم ساخت.
به گزارش خبرگزاري فرانسه از بروكسل، اين كميسيون نيز گفت: تعقيب قضايي را بر ضد ۱۰ كشور اتحاديه اروپا كه اقدامات لازم را به عمل نياوردند اعمال خواهد نمود.
اين اقدامات پس از به گل نشستن نفتكش آمريكا در دسامبر (آذر) ۱۹۹۹ در سواحل فرانسه صورت گرفت. در آن حادثه كه منجر به نشت نفت كوره سنگين به دريا و آلودگي شديد گرديد اعتراضات بسياري را برانگيخت.
به نظر اين كميسيون تنها دانمارك، فرانسه، آلمان، اسپانيا و انگليس مهلت ۲۲ جولاي (۳۱ تير) را براي اجراي مقررات جديد رعايت كرده و به بازرسي بيشتر كشتي ها و بنادر پرداخته اند.
يكي از اين قوانين، بازرسي يك چهارم تمام كشتيهايي است كه وارد بنادر اتحاديه اروپا مي شوند.
لويولا دوپالاسيو كميسيونر حمل و نقل اتحاديه اروپا از اينكه اجراي مقررات جديد مدتي به طول كشيده است، ابراز تاسف كرده و خاطرنشان كرد: در صورتي ما مي توانستيم از نشت نفت نفتكش پرستيژ جلوگيري كنيم، كه اقدامات كليدي كميسيون به اجرا درمي آمد.
نفتكش پرستيژ، كشتي قديمي تك بدنه، نوامبر (آبان) سال پيش نزديك ساحل اسپانيا دو نيم شد و بدترين نشت نفت را در تاريخ اسپانيا به وجود آورد.
دوپالاسيو گفت: اين مقررات بايد كاملا رعايت شود. اين كميسيون به عنوان نگهبان پيمانهاي اتحاديه اروپا، آخرين تلاشهاي خود را به كار برده است تا اطمينان يابد يك فاجعه ديگر زيست محيطي مانند واقعه به گل نشستن كشتي پرستيژ در آبهاي اتحاديه اروپا و سواحل اين قاره رخ نخواهد داد.
اين كميسيون مي خواهد نفتكش هاي غيرايمن را شناسايي و آنها را از كشتيراني در آبهاي اروپا محروم سازد.
يك فهرست سياه كه در اين زمينه انتشار يافته كشتي ها را در درجات گوناگون خطر تقسيم بندي كرده است.
تمامي كشتيهايي كه در سال گذشته يكبار يا دو بار به خاطر تخلفات ايمني بازرسي شده اند نيز در فهرست سياه قرار دارند.
اين فهرست سياه شامل نفتكش هاي فرسوده و حاملهاي بار فله اي نيز مي شود. از ۱۱۲ فروند كشتي فهرست شده، ۳۶ فروند در تركيه ثبت شده، ۱۴ فروند در سنت وينسنت و گرانادا و ۱۰ كشتي هم در پاناما به ثبت رسيده اند.
يك كارشناس محيط زيست در بروكسل گفت: اگر ما بخواهيم از درياهاي خود حفاظت كنيم، لازم است تمام بندرها و تمام كشورها قوانين مشابه را همزمان رعايت كنند.
ترجمه: سعيد علوي نائيني

در شهر بزرگي چون تهران كه بسياري از مسايل و مشكلات آن ابعاد ملي دارند، حمل ونقل شهري بايد تابع مديريت يكپارچه و استراتژيك باشد. از اين منظر، وجود چند پارگي در سامانه حمل ونقل شهري، مفيد به نظر نمي رسد. نمونه هاي بسياري را مي توان ذكر كرد كه در نبود مديريت يكپارچه و ساماندهي منسجم حمل ونقل كلان شهر تهران به صورت يك معضل مهم اجتماعي درآمده است. درصدر اين مسايل تردد شمار خودروهاي افزون بر ظرفيت شهر در خيابان هاي تهران است.
از يك سو سياست هاي اقتصادي صنايع خودروسازي ايجاب مي كند كه هر سال توليد خودرو رشد داشته باشد. چنين نگرشي در يك بنگاه بزرگ اقتصادي قابل توجيه و دفاع است، اما از آنجا كه بخش اعظم توليدات صنايع خودروسازي داخل كشور و همچنين واردات، به پايتخت تزريق مي شود به صورت فزاينده گره ترافيك تهران را كورتر مي كند و برشدت آلودگي هوا و مشكلات ناشي از آن مي افزايد. اعلام آمارهاي تكان دهنده از افزايش بيماران تنفسي به ويژه مبتلايان به آسم در ميان مردم تهران بخصوص كودكان، تنها گوشه اي از مشكلات پيش گفته را آشكار مي كند.
اگر حمل ونقل شهري تهران بر مبناي آمارهاي دقيق و بر پايه ظرفيت حال و آينده شهر و ملاحظات زيست محيطي، سامان  نيابد و بخشي نگري همچنان ادامه پيدا كند، هر سازماني، به اعتبار صلاحديد و سود خود، بر وضعيت كلي پايتخت تاثيرگذار خواهد بود، به همان مثال اول مراجعه مي كنيم، صنايع خودروسازي كاميابي و منحني موفقيت خود را در افزايش هر چه بيشتر خودرو (گيريم بر پايه استانداردهاي قابل قبول) جست وجومي كند او ديگر مسئول پيوستن بخش اعظم اين توليدات به شبكه بيمارحمل ونقل شهري تهران نيست.
به همين ترتيب دهها كارخانه كوچك و بزرگ مونتاژ موتورسيكلت انواع محصولات خود اعم از آلاينده، غيراستاندارد و يا استاندارد را به خيابان هاي تهران سرازير مي كنند، مزاحمت هاي روبه  رشد در ترافيك، آلودگي صوتي و مشكلات ناشي از آن نصيب مردم تهران مي شود. كدام دستگاه و چگونه بايد نظارت لازم بر ورود و جذب اين قبيل توليدات را عملي سازد؟ در آينده باز هم در اين باره، سخن خواهيم گفت.
يحيي دشتبان