Hamshahri Newspaper

روح الله باقرآبادي
بورس بازان آمريكايي، ضرب المثلي دارند كه مي گويد؛ هيچ گاه در جهت مخالف بازار اقدام نكن، اگر قيمت ها بالا رفت، نفروش و اگر هم پايين آمد نخر. اما ايراني ها در شرايط مشابه به يك قاعده پايبند هستند آنها فقط مي خرند.
اين روزها رقص حباب هاي مالي در بورس تهران، بازار را از گذشته داغ تر كرده است. عده اي دست مي زنند، عده اي تماشا مي كنند، عده اي مي خرند اما «حباب ها» فقط مي رقصند. ترس از تركيدن حباب ها به آنجا رسيده كه دبيركل بورس اوراق بهادار، حداقل ۴۵ بار در مورد آن اخطار داده است.
حسين عبده تبريزي، اين روزها آرام و قرار ندارد پيوستن او به بورس اوراق بهادار با افزايش حضور سرمايه گذاران در بازار سهام مواجه شده است، سيل نقدينگي، تالار شيشه اي را در معرض شكسته شدن قرار داده و دبير كل بورس حق دارد از رشد «آكرومگالي» شاخص ها نگران باشد.
تنها بازار متمركز اوراق بهادار و سهام در ايران، از ابتداي امسال، رشد وحشتناكي را در پيش گرفته است، به طوري كه آمارها مي گويند؛ ارزش جاري بازار در چهار ماه ابتدايي سال، حداقل ۷ ميليارد دلار رشد كرده است. اين افزايش بي سابقه قبل از اين كه دست اندركاران بازار سرمايه را خوشحال كند، آنها را نگران كرده است.
بازار سهام در پايتخت ايران حالتي شبيه «يويو» پيدا كرده است و هر لحظه اخباري داغ از آن شنيده مي شود.
كارشناسان مي گويند: «سطح مقاومت قيمت ها در اين بازار» به طور كامل شكسته شده است. به عقيده آنها در حالي كه بيم سقوط برخي از سهام وجود دارد، «جنون سرمايه گذاري» نمي گذارد فعاليت ها متوقف شود.
بورس بازان، سفته بازان و حتي معامله گران كوتاه مدت، در «رالي بازار سرمايه» پا را از روي پدال گاز بر نمي دارند، آنها در جاده پرپيچ وخم بورس تهران همچنان رو به جلو حركت مي كنند.
آيا انتهاي اين مسابقه پرريسك به سقوط بهترين بورس اوراق بهادار خاورميانه منجر خواهد شد؟
اوايل امسال بود كه مطبوعات اقتصادي خبر احراز مقام چهارمي بورس تهران در ميان بورس هاي دنيا را به طور گسترده اي منتشر كردند.
همزمان اعلام شد كه دولت قصد دارد نرخ بهره اوراق مشاركت و سود بانكي را كاهش دهد.
قيمت نفت در اثر ناآرامي هاي سياسي در مناطق غربي ايران، رشد قابل توجهي پيدا كرد، رشد اقتصادي كشورهاي منطقه مقبول اعلام شد و در نهايت ميليارد ها تومان پول سرگردان از كوچه پس كوچه هاي مخوف ساخت و ساز و بازار مافيايي خودرو و موبايل به سمت بازار سرمايه سرازير شد.
در همين حال طهماسب مظاهري كه در غياب رئيس كل فقيد بانك مركزي، حاكم بي چون و چراي اقتصادي ايران شده بود در يك اقدام ناگهاني، مهدي علي اكبر، مدير جنجالي سازمان خصوصي سازي را بركنار و احمد ميرمطهري را به جاي او بر مسند خصوصي سازي ايران نشاند.
حسين عبده تبريزي نيز در همين شرايط به جاي احمد ميرمطهري، دبير كلي بورس را برعهده گرفت.
همه چيز بر وفق مراد بود و طهماسب مظاهري، در معارفه مردان جابه جا شده، آينده اقتصاد ايران را اميدواركننده اعلام كرد.
در همين شرايط عبده تبريزي در مراسم معارفه خود اعلام كرد، قصد ندارد تا اواسط تابستان سياست هاي تثبيت شده ميرمطهري را تغيير دهد.
احمد ميرمطهري به طور كامل به موضوع نظارت بر روند معاملات اعتقاد داشت.
او در تمام مدت فعاليت خود بر مكانيزم «فيلترينگ قيمت سهام» اعتقاد كامل داشت و هرگز اجازه نمي داد، قيمت ها فراتر از محدوده اي خاص نوسان پيدا كند. اجراي همين سياست ها بود كه او را به محافظه كارترين مدير اقتصاد ايران معروف كرده بود.
او با ادامه اين روند به «ديكتاتوري مالي» متهم شد، اما همواره بر پيگيري و اجراي سياست هاي محدودسازي قيمت سهام تأكيد مي كرد.
بررسي ها نشان مي دهد نسبت P/E كل بازار در طول ۶ سال دبير كلي ميرمطهري از معيارهاي پذيرفته شده انحراف خاصي پيدا نكرده است.
او همواره تلاش كرد تا سطح قيمت ها را در محدوده اي خاص، ثابت نگه دارد و هر سال اجازه رشد غيرمجاز به سهام شركت ها نمي داد.
كارشناسان، دوران تصدي گري احمد ميرمطهري بر بورس اوراق بهادار تهران را بعد از دوره ركود سال هاي ۷۴ و ۷۵ دوران رشد ناميدند و خود او در بررسي اين دوران گفت: سال هاي ۷۶ تا ۷۹ دوره تثبيت و سال هاي بعد از آن دوره رشد بورس بوده است.
او در اين سال ها موفق شد فرهنگ سهامداري را از گذشته بيشتر گسترش دهد.
اقدامات آرام اما اميدواركننده او اطمينان از دست رفته را به سرمايه گذاران باز گرداند و به مرور زمان تعداد سهامداران بورس تهران را به مرز سه ميليون نفر نزديك كرد.
شرايط خاصي كه در طول آن سال ها بر اقتصاد ايران حاكم بود و بحران هاي سياسي متعددي كه يك روز درميان كشور را در معرض آسيب قرار مي داد، روند اصلاحات بازار سرمايه را كند كرده بود اما با اين حال، بورس تهران در مسيري قرار گرفت كه مي شد به آينده آن اميدوار بود.
بيماري مزمن
شايد اكنون بتوان ادعا كرد كه بورس تهران تاحدودي به اخبار اقتصادي و سياسي كلان، داخلي و خارجي حساسيت نشان مي دهد، اما روند معاملات در طول دهه ۷۰ به هيچ عنوان شرايط عادي نداشت.
«جيمز ميور» خبرنگار معروف شبكه تلويزيوني BBC درست در اوج درگيري هاي كوي دانشگاه تهران در سال ۷۸، در گزارشي از روند روبه افزايش شاخص هاي بورسي تهران ابراز تعجب كرد.
او در حالي كه روبه روي ساختمان ۱۹ طبقه بورس اوراق بهادار تهران ايستاده بود، گفت: در اوج ناامني خيابان هاي تهران كه از ابتداي انقلاب تاكنون بي سابقه بوده است، شاخص هاي بورس تهران، روندي روبه رشد را آغاز كرده اند.
انعكاس اين گزارش در محافل اقتصادي دنيا هر بازتابي كه داشت مهم نبود، اما چيزي كه مي توانست مهم باشد، اشاره او به مريضي مزمني بود كه بازار سهام ايران را گرفتار كرده بود.
آمار در آن زمان نشان مي داد بيشتر از ۷۰ درصد سهام منتشر شده در بورس تهران جزو دارايي هاي دولت و نهادهاي دولتي است.
كارشناسان معتقد بودند سايه اي كه دلالان و شركت هاي سرمايه گذاري بانكي بر معاملات بورس تهران انداخته اند، دليل محكمي براي نامتعادل بودن دادوستدهاي اين بازار است.
بررسي ها نشان مي دهد: سرمايه گذاران ايراني ذائقه اي خاص دارند، آنها علاقه وافري به شنيدن شايعات دارند و جالب اينجاست كه مبناي دادوستد آنها همواره بر همين تكنيك استوار مانده است.
در تالار معاملات بورس تهران و در حالي كه حرفه تحليلگري مالي هيچ مقبوليتي در ميان سهامداران ندارد، نگاه ها به دست ۱۰ تا ۱۵ «بورس باز» قهار است.
اين افراد همه كاره اين بازار هستند و در شرايطي كه وانمود مي كنند كاري به عكس العمل هاي اطراف ندارند، سهام مي خرند و يا يكباره مي فروشند. به طور كاملاً طبيعي اقدام سريع آنها، آن هم در شرايطي كه وانمود مي كنند محرمانه است، ده ها بورس باز ديگر را در دام آنها مي اندازد.
شايد چند ساعت بعد معلوم شود كه قيمت يك سهم در شرايطي كه اطلاعات رسمي آن منتشر نشده مثلاً ۵۰ درصد رشد كرده است.
در اين شرايط كارشناسان مي گويند: جو رواني بازار را گرفته است. اما سرمنشأ اين بيماري رواني تنها تعدادي خريدار عمده سهامند.
حاكميت اين روند خاص بر روند معاملات سهام، بورس تهران را در معرض آسيب جدي قرار داده است و اگر به اين فهرست، رقص اشباح دارنده اطلاعات نهاني را هم اضافه كنيم، آن وقت شكي باقي نمي ماند كه معاملات بورس تهران، آن قدرها هم عادلانه پيگيري نمي شود.
احمد ميرمطهري دبيركل سابق بورس اوراق بهادار، چند ماه قبل از عزيمت به سازمان خصوصي سازي درجمع مديران فني بورس گفت: «بازار سهام در ذات خود ماهيتي نوسان پذير دارد، اما اين نگراني عمده همه دست اندركاران بازار است كه چه مقدار از نوسان ها، از راه دستكاري قيمت ها و ساير اقدامات فريبكارانه مثل تباني، اطلاعات نهاني و حتي معاملات صوري ايجاد مي شود. بايد ريشه اين فريبكاري ها شناخته شود».
از ديدگاه او، وظيفه بورس در تنظيم سازوكارهاي نظارتي و تدوين راهكارهاي لازم براي تسهيل بيشتر معاملات خلاصه مي شود. طرفداران نظريه او كه از سوي شركت هاي سرمايه گذاري به «ديكتاتورهاي مالي» معروف شده اند، مي گويند: با وجود فعاليت گسترده دارندگان اطلاعات نهاني و نبود شرايط لازم براي از بين بردن راه هاي دستكاري قيمت ها، نظارت و محدود كردن دامنه نوسان سهام، تنها ابزار موجود براي كنترل غيرمكانيزه بازار به شمار مي رود.
«ديكتاتورهاي مالي» مي گويند: «بايد توجه داشت كه بورس تهران عمق ندارد و بي بهره بودن سرمايه گذاران از قدرت تحليلگري مالي، دامنه نوسان ها را چند برابر كرده است. با اين وجود نمي شود بازار را در شرايطي «دموكراتيك» اداره كرد.
در مقابل، «ليبرال هاي» بازار سرمايه مي گويند: كار بورسي فقط تسهيل معاملات است و هيچ كس حق ندارد دامنه نوسان ها را محدود كند».
معروف ترين طرفدار اين نظريه كسي جز حسين عبده تبريزي نيست. او در شرايطي به بورس تهران پيوست كه غائله جنگ عراق به پايان رسيده بود و جو سياسي منطقه كم كم داشت بهبود مي يافت.
دبيركل جديد بورس در حالي كه سعي مي كرد در تريبون هاي رسمي از اقدامات انقلابي خود در روزهاي آينده سخني به زبان نراند، در محافل اقتصادي خصوصي، با قاطعيت از تحولات آينده خبر داد.
او با اين حال در نخستين اقدام، فيلتر قيمت سهام را حذف كرد و به قولي اجازه داد «بازار نفس بكشد».
برخي مطبوعات اقتصادي و سايت هاي خبري هر روز اخبار جديدي از برنامه هاي آينده دبيركل جديد بورس را پوشش مي دادند و در حالي كه نگاه ها به سمت افق هاي نامعلومي كشيده مي شد، سيل نقدينگي به طرز بي سابقه اي به تالارهاي بورسي سرازير شد.

نخستين اخطارها
درست از زماني كه اعلام شد عبده تبريزي قصد دارد محدوديت دامنه نوسان سهام را حذف كند، شاخص كل رشدي جنون آميز را آغاز كرد.
آمار عملكرد امسال بورس، به هيچ عنوان قابليت مقايسه با مدت مشابه سال گذشته را ندارد. در اين مدت شاخص ها حداقل ۸۰ درصد نسبت به سال گذشته افزايش پيدا كرده اند.
نسبت قيمت به درآمد (P/E) برخي از سهام حتي از ۲۰ هم فراتر رفته است. اين رشد هرچند غرورآفرين است اما نگراني هاي زيادي در بين فعالان بازار سرمايه ايجاد كرده است.
برخي منتقدان مي گويند، آنچه از عملكرد بازار سهام در دو ماه اخير برمي آيد، مؤيد شكل گيري روند نامعقولي است كه با رفتار قابل انتظار از بازار سهام و واقعيت هاي اقتصادي كشور همخواني ندارد.
به عقيده آنها، فروپاشي قيمت سهام، ديگر اجزاي اقتصاد ايران را تهديد مي كند. از كجا معلوم كه استمرار اين شرايط، سياست هاي ارزي و فشارهاي تورمي را تشديد نكند؟
شايد نگراني از همين «انفجارهاي مالي» است كه حسين عبده تبريزي را به اخطارهاي متعدد وادار كرده است.
او لااقل در طول دو ماه گذشته ۴۵ بار به كارگزاران اخطار داده است. اما بازار همچنان رشد «جنون آميز» خود را ادامه مي دهد.
با اين حال به نظر نمي رسد در سطوح تصميم گيري هاي كلان اقتصاد كشور، هماهنگي خاص ديده شود.
در حالي كه مهدي كرباسيان معتقد است حضور سرمايه گذاري هاي بانك ها و تأمين اجتماعي به مشكلات بازار سرمايه ايران دامن زده است، عبده تبريزي قصد دارد پاي بنياد مستضعفان و سرمايه گذاري تأمين اجتماعي را هم به بورس باز كند.
عبده تقريباً هر يك روز در ميان سازمان خصوصي سازي را به كم كاري در عرضه سهام متهم كرده است.
به عقيده او اگر سازمان خصوصي سازي به روند واگذاري سهام شركت هاي دولتي، سرعت بيشتري دهد، مكانيزم عرضه و تقاضاي بورس متعادل خواهد شد.
سازمان خصوصي سازي نيز در همين حال اعلام كرده است، قصد دارد تا پايان امسال ۵۰۰ ميليارد تومان از سهام شركت هاي دولتي را از طريق بورس و مزايده واگذار كند.
اما كارشناسان معتقدند، عرضه سهام دولت هم نمي تواند، فشار تقاضا را در مقابل سيل نقدينگي كاهش دهد.
در اين شرايط، خطر دستكاري قيمت ها بيشتر از هر زمان ديگري احساس مي شود و مسؤولان اقتصادي كشور به شدت نگران آينده بازار هستند.
منابع خبري مي گويند، احمد ميرمطهري در نامه اي خطاب به وزير امور اقتصادي و دارايي، درپاسخ به انتقادات علني دبيركل بورس اوراق بهادار، افزايش عرضه سهام دولت را به صلاح اقتصاد كشور ندانسته و حتي آن را عاملي براي دامن زدن به روند كنوني بازار اعلام كرده است.
ميرمطهري معتقد است از آنجا كه بخش عمده سهام قابل واگذاري توسط سازمان خصوصي سازي به صورت بلوك هاي درصدي ارائه مي شود، اين احتمال وجود دارد كه قيمت بالاتر ارائه شده براي عرضه بلوكي سهام به دليل تحليل نادرست سهامداران خرده پا خطر تشديد هيجان هاي كاذب و افزايش غيرواقعي فشار تقاضا براي سهام شركت ها را به همراه داشته باشد.
البته او چندان بي راه هم نمي گويد، در طول دو سال گذشته هر زمان سازمان خصوصي سازي سهامي را عرضه كرده قيمت آن دو برابر و حتي بيشتر هم شده است.
به عقيده احمد ميرمطهري، در صورتي كه سازمان خصوصي سازي افزايش عرضه را در دستور كار قرار دهد، روند افزايش شاخص ها باز هم تشديد خواهد شد.
با اين حال او ۶ برابر سال گذشته سهام دولت را به فروش رسانده است يعني رقمي حدود ۵۰ ميليارد تومان.
اما كارشناسان به نكته ديگري هم اشاره مي كنند، «سازمان خصوصي سازي، اگر با تمام توان ظرف سه ماه آينده ۵۰۰ و حتي ۶۰۰ ميليارد تومان سهم دولتي را به فروش برساند، باز هم نمي تواند پاسخگوي سيل نقدينگي سرازير شده به بورس كه خيلي ها آن را حدود دو هزار ميليارد تومان برآورد مي كنند، باشد.
عبده تبريزي به خوبي اين نكته را مي داند و شايد به همين دليل است كه در جايگاه دبيركل بورس اوراق بهادار، خواستار خصوصي سازي ايران خودرو و سايپا شده است.
او در نامه اي كه چندي پيش براي وزير امور اقتصادي و دارايي ارسال كرد، از او خواست شرايط خصوصي سازي سايپا، ايران خودرو، بانك رفاه كارگران و شركت سرمايه گذاري تأمين اجتماعي را فراهم كند.
آن گونه كه دبيركل بورس تخمين زده است، ارزش سهام قابل واگذاري بانك رفاه و سرمايه گذاري تأمين اجتماعي حداقل دو هزار ميليارد تومان است و مي تواند عطش تقاضا را در بورس تهران فرو بنشاند.
آنچه از اين اقدامات مي شود برداشت كرد آنقدرها مثبت نيست. تجربه نشان داده است كه سازمان گسترش و نوسازي صنايع به هيچ عنوان مايل به خصوصي سازي ايران خودرو و سايپا حتي تا سقف ۱۰ درصد كل سهام نيست.
سرمايه گذاري تأمين اجتماعي و بانك رفاه كارگران نيز به اين زودي ها نمي توانند وارد بورس شوند.
بنابراين راه حلي كه مي تواند در شرايط فعلي سازوكار عرضه و تقاضا در مقابل سيل خروشان نقدينگي را تنظيم كند، خصوصي سازي بانك ها و بيمه هاي دولتي است.
كارشناسان پيشنهاد مي كنند دولت هرچه سريع تر و در قالب يك طرح كاملاً ضربتي، راهكارهاي عرضه سهام سه شركت بيمه و پنج بانك دولتي را فراهم كند.
هرچند سقوط بورس در شرايط كنوني كاملاً دور از انتظار است اما اين نگراني وجود دارد كه اين بازار نوپا از تلاطم فعلي نقدينگي دچار آسيب هاي جدي شود.
بازار سرمايه ايران به قدري نوپاست كه هرگونه آسيبي مي تواند فرصت توسعه آن در اقتصاد ملي ايران را تا سال ها به تعويق اندازد.

درمان
از روي كارآمدن عبده تبريزي هنوز دو ماه بيشتر نمي گذرد.
او نشان داده است كه بنيه علمي اداره بهترين بورس اوراق بهادار خاورميانه را دارد.
حتي اگر در بدبينانه ترين حالت فكر كنيم او بتواند ۲۰ درصد اهداف خود را به سرانجام برساند، باز هم فضاي آينده اميدواركننده است. هرچند اجراي برخي از برنامه هاي او حالتي شبيه آزمون و خطا دارد اما به نظر مي رسد او مي تواند بازار را به نحو شايسته اي اداره كند.
نزديكترين دوستان او، همواره بر اين نكته پافشاري مي كنند كه هرگونه اقدام و اجراي هرگونه سياست هاي جديد، نبايد شوك به بازار وارد كند.
با اين حال او در جديدترين اطلاعيه خود آزادسازي قيمت ها را در دستور كار قرارداده است.
براساس اين اطلاعيه، اگر ظرف سه روز فعاليت بورس، شرايط عادي نشد، فيلتر صفر درصدي در روزهاي آينده بر سهام كل شركت ها قفل خواهد زد. اين اقدام احتمالاً بازار را با شوك مواجه خواهد كرد بنابراين جاي اين نگراني وجود دارد كه آيا دبيركل بورس عواقب اين اقدام را پيش بيني كرده است؟
قدرمسلم اين كه با جايگاهي كه بورس در طول سال هاي گذشته پيدا كرده است، نبايد از متن مهمترين تصميم گيري هاي دولت دور بماند. شايد اگر طهماسب مظاهري «شواليه كم تحرك» اين روزهاي اقتصاد ايران، فضاي همدلي را بر كابينه اقتصادي دولت حاكم كند، نيمي ازمشكلات حل شود.
خيلي ها به اين نكته گلايه دارند كه به هيچ عنوان فضايي براي نقد باقي نمانده است. اتفاقاتي كه شايد در طول چند سال گذشته در حوزه هاي سياسي ايران غيرقابل اجتناب بود، اكنون در فضاي پول و سرمايه كشور حاكم شده است. روزنامه ها به نقد عادلانه سياست هاي اقتصادي نمي پردازند و فضا براي اطلاع رساني صحيح مهيا نيست.
برگزيدگان طهماسب مظاهري در شرايطي در كشمكش هاي فردي و يا گروهي گرفتار شده اند كه هر گونه اظهارنظر را دشمني مي پندارند.
شركت هاي سرمايه گذاري، تراست هاي در سايه، بنيادها و حتي سرمايه گذاران حقيقي، ساز مخالف با سياست هاي دبيركل كوك كرده اند.
طهماسب مظاهري بايد در اين شرايط با همياري ديگر معاونان خود به ياري دبيركل بورس اوراق بهادار بشتابد.
آيا اين فضاي همدلي كه طهماسب مظاهري چندي پيش آن را وعده داده بود بالاخره بر اقتصاد سرمايه ايران حاكم خواهد شد؟ رندان اقتصادي اكنون با خرده گرفتن از منتقدان سرسخت محسن نوربخش، جاي خالي او را بر اقتصاد در هم ريخته ايران منت مي گذارند.