فريد قادري
مصرف بنزين در كشور رو به افزايش است. مسؤولان هشدار مي دهند و هر كدام از زاويه نگاه و مسؤوليت خود قضيه را بررسي مي كند. آنان كه بازدهي پالايشگاه ها را كم مي دانند و معتقدند كه بايد تركيب و حجم فرآورده ها را تغيير داد، از زاويه اي هشدار مي دهند و آنان كه مصرف بي رويه بنزين را به عوامل مصرف كننده به ويژه خودروها منتسب مي كنند به گونه اي ديگر وضعيت را تحليل مي كنند.
اما در اين ميان تفكيك بين استان ها در بررسي برخي دلايل افزايش مصرف بنزين در كشور مي تواند راهگشا باشد.
صنعت و انرژي
يكي از شاخص هاي مهم تفكيك ميان كشورها به لحاظ توسعه يافتگي يا توسعه نيافتگي ميزان استفاده از انرژي است.
اگرچه در اين ميان پارامتري به نام شدت مصرف انرژي نيز كاملاً اثرگذار و دخيل است، اما ميزان مصرف انرژي همچنان عاملي مؤثر در رشد اقتصادي كشورها به شمار مي رود.
در ميان استان هاي كشور نيز تقريب اين وضعيت حفظ شده و استان هاي صنعتي كشور بيشترين حجم مصرف بنزين را به خود اختصاص داده اند. استان هاي تهران، خراسان، اصفهان و فارس تقريباً نيمي از مصرف بنزين كشور را به خود اختصاص داده اند. خوزستان، مازندران، آذربايجان شرقي، گيلان، كرمان و آذربايجان غربي نيز رده هاي بعدي را از آن خود كرده اند.
آنچه از جدول مقابل برمي آيد حاكي از آن است كه هرچه استان ها از اقتصاد كشاورزي- دامپروري فاصله گرفته و به سمت يك ساختار اقتصادي با غلبه بخش صنعت حركت كرده اند سهم بيشتري از مصرف انرژي و فرآورده هايي مانند بنزين را به خود اختصاص داده اند.
نبايد فراموش كرد كه تنها عاملي مانند صنعتي شدن در افزايش مصرف بنزين استان هاي مختلف ايران دخيل نيست. عواملي كه در زير مي آيد مي تواند بخشي از عوامل مؤثر در اين وضعيت باشد.
نسبت جمعيت شهري به روستايي
ترديدي نيست كه جمعيت روستايي كشور با حدود ۳۸ درصد از كل جمعيت، نسبت به جمعيت شهري به مراتب بنزين كمتري مصرف مي كنند.جدول به وضوح نشان مي دهد كه در استان هايي مانند ايلام و كهگيلويه و بويراحمد مصرف بنزين تا چه اندازه پايين است. از سوي ديگر تركيب جمعيتي استان بزرگي مانند تهران كه غلبه با اكثريت شهرنشين است و بيشترين تعداد خودرو موجود كشور را در خود جاي داده است، حدود ۲۵ درصد بنزين موجود كشور را به مصرف مي رساند.
درعين حال تراكم جمعيتي در استان هايي مانند گيلان و مازندران را نيز به مجموعه فوق مي توان افزود.
قاچاق بنزين و نزديكي به مرز
از مدت ها پيش كه بحث قاچاق بنزين در مرزهاي كشور بالا گرفت و پيامدهاي آن تا واقعي تر شدن قيمت بنزين نيز كشيده شد، زمان زيادي مي گذرد. اگرچه در اين ميان بحث هايي مانند سهميه بندي بنزين تحويلي به خودروهاي موجود در مناطق مرزي و حتي فروش بنزين با قيمت واقعي در بازارچه هاي مرزي به عنوان راه حلي موقت پيش كشيده شده است، اما جدول نشان مي دهد كه در ميان استان هاي مرزي تنها استان آذربايجان غربي به نسبت بقيه از ميزان مصرف بالاتر بنزين برخوردار بوده و عملاً مصرف بنزين در استان هاي مرزي با در نظر گرفتن مجموع مصرف داخلي استان و قاچاق به كشورهاي همجوار رقم قابل توجهي در مقايسه با مصرف ديگر استان هاست.
قرار گرفتن در مسير ترانزيت
استان هايي كه در مسير ترانزيت كالا و خدمات قرار گرفته اند، نيز بهره كافي از مصرف بنزين را برده اند. استان هايي مانند اصفهان و شيراز علي رغم وجود جاذبه هاي زياد گردشگري به دليل قرار گرفتن در مسير ترانزيت كالاي كشور و موقعيت خاص اين دو استان سهم بالايي از مصرف بنزين را به خود اختصاص داده اند. استان هايي مانند قم و قزوين را نيز مي توان در اين راستا دسته بندي كرد. در حالي كه استان قزوين به دليل ماهيت بيشتر صنعتي آن سهم كمتري را از مصرف بنزين در حمل و نقل جاده اي نسبت به استان قم دارد،  اما بي ترديد سهم قابل توجهي از بنزين خود را در بخش حمل و نقل كالا و خدمات به مصرف مي رساند.
منبع: ترازنامه انرژي سال ۱۳۸۰
مصرف بنزين موتور به تفكيك استاني طي سال هاي ۸۰-۱۳۷۵ (هزار ليتر)

۱۳۸۰ ۱۳۷۹ ۱۳۷۸ ۱۳۷۷ ۱۳۷۶ ۱۳۷۵ استان/ سال ۷۰۱۸۲۳ ۶۵۳۶۴۱ ۶۰۵۰۵۲ ۵۶۸۴۷۴ ۵۴۹۶۴۹ ۴۶۰۳۱۵ آذربايجان شرقي ۶۱۶۲۰۶ ۵۵۴۷۵۰ ۵۱۵۳۸۲ ۴۷۱۷۰۹ ۴۰۷۶۹۲ ۳۷۴۰۲۶ آذربايجان غربي ۲۳۲۴۶۰ ۲۱۷۶۹۹ ۱۹۷۰۵۲ ۱۹۴۹۵۵ ۱۷۰۳۷۲ ۱۵۴۹۱۴ اردبيل ۱۲۸۹۷۳۶ ۱۲۱۶۹۸۶ ۱۱۲۹۱۱۴ ۱۰۹۵۵۶۳ ۱۰۴۴۴۶۲ ۹۸۰۹۳۹ اصفهان ۷۸۱۴۹ ۷۰۹۹۶ ۶۳۵۰۹ ۴۴۴۴۷ ۴۰۴۴۹ ۳۸۴۷۴ ايلام ۲۰۷۸۹۹ ۱۸۲۴۸۷ ۱۵۶۴۰۳ ۱۴۸۰۳۵ ۱۳۸۱۰۹ ۱۲۹۸۱۰ بوشهر ۴۰۲۲۹۹۶ ۳۷۴۳۶۷۰ ۳۴۸۶۱۳۵ ۳۴۶۶۱۱۰ ۳۰۸۸۴۹۶ ۳۲۶۳۳۸۰ تهران ۱۴۸۳۰۷ ۱۳۱۶۱۸ ۱۱۲۲۴۳ ۱۱۱۵۱۲ ۱۰۰۹۲۶ ۹۷۴۶۰ چهارمحال و بختياري ۱۳۶۵۸۸۵ ۱۲۷۷۸۸۷ ۱۱۴۷۶۵۱ ۱۰۹۰۱۲۸ ۱۰۰۱۹۳۶ ۸۸۷۴۳۸ خراسان ۸۷۵۵۱۹ ۸۱۹۱۹۶ ۷۵۳۶۳۴ ۷۴۱۷۴۱ ۶۹۱۱۲۷ ۶۴۰۵۳۰ خوزستان ۱۷۳۸۹۲ ۱۶۸۳۵۱ ۱۳۱۴۹۷ ۱۳۴۶۸۱ ۱۲۰۱۱۴ ۱۰۳۴۵۷ زنجان ۱۹۳۹۶۳ ۱۷۱۵۴۰ ۱۵۸۰۱۵ ۱۵۳۸۹۸ ۱۴۰۰۳۹ ۱۳۲۰۴۹ سمنان ۴۸۴۰۳۴ ۴۶۱۳۲۷ ۴۳۳۶۶۲ ۴۰۱۰۷۰ ۳۴۳۵۴۲ ۳۲۹۳۹۰ سيستان و بلوچستان ۱۱۴۳۵۶۴ ۱۰۷۶۰۵۹ ۹۹۰۴۰۲ ۹۴۲۹۴۵ ۷۶۰۰۱۲ ۷۸۹۳۱۳ فارس ۳۰۱۳۸۴ ۲۷۴۰۰۲ ۲۵۳۶۵۰ ۲۳۹۰۹۳ ۲۱۴۷۲۳ ۲۰۲۵۴۳ قزوين ۴۰۶۳۱۷ ۳۷۸۷۱۶ ۳۵۳۱۸۱ ۳۴۵۵۳۸ ۳۳۶۱۴۴ ۲۵۹۰۳۷ قم ۲۲۰۰۲۰ ۱۹۵۱۶۹ ۱۷۵۹۸۸ ۱۶۲۱۵۶ ۱۵۰۲۵۹ ۱۳۵۹۵۴ كردستان ۶۵۶۲۸۷ ۶۰۶۳۹۰ ۵۳۵۵۸۸ ۴۹۸۰۰۹ ۴۱۵۴۶۴ ۳۹۴۷۳۵ كرمان ۳۷۳۰۶۹ ۳۳۶۲۵۰ ۲۶۶۴۶۱ ۲۸۴۲۷۱ ۲۵۶۸۵۶ ۲۴۷۵۰۹ كرمانشاه ۹۷۷۰۶ ۸۴۲۱۷ ۷۰۸۹۴ ۳۷۳۷۱ ۲۷۴۷۴ ۲۳۶۶۹ كهگيلويه و بويراحمد ۲۸۹۴۶۷ ۲۷۱۸۴۳ ۲۴۵۸۲۷ ۲۲۷۲۲۸ ۲۱۲۲۷۹ ۲۰۰۶۶۱ گلستان ۶۷۳۳۳۴ ۵۹۸۳۲۶ ۵۵۴۸۱۹ ۵۲۲۳۹۶ ۴۸۸۷۳۴ ۴۳۷۸۷۰ گيلان ۲۲۷۱۲۱ ۲۰۳۷۸۶ ۱۷۸۵۶۶ ۱۷۶۴۹۰ ۱۶۰۸۴۴ ۱۴۳۲۹۵ لرستان ۸۴۶۲۳۶ ۷۹۲۸۵۳ ۷۳۹۹۰۴ ۶۹۶۶۶۹ ۶۰۹۲۰۹ ۶۱۶۷۳۶ مازندران ۱۸۸۷۰۱ ۱۷۲۷۱۹ ۱۵۸۶۴۱ ۱۵۰۷۱۱ ۱۳۶۰۲۱ ۱۲۸۵۶۴ مركزي ۳۷۷۹۰۱ ۳۵۱۲۹۱ ۳۴۷۷۳۶ ۳۳۷۶۴۱ ۲۹۳۹۹۳ ۲۶۵۸۱۶ هرمزگان ۲۸۴۳۲۰ ۲۵۹۰۵۴ ۲۲۹۸۵۱ ۲۲۱۵۵۴ ۱۹۶۰۶۵ ۱۸۶۸۱۶ همدان ۲۶۱۱۷۸ ۲۴۶۰۹۹ ۲۳۰۴۹۳ ۲۲۸۳۸۹ ۲۲۸۲۰۱ ۲۲۲۴۶۸ يزد ۱۶۷۳۷۴۷۴ ۱۵۵۱۶۹۲۲ ۱۴۲۲۱۳۵۰ ۱۳۶۹۲۷۸۴ ۱۲۳۲۳۱۹۱ ۱۱۸۴۷۱۶۸ جمع: