مضرات آلودگي هوا
آخرين تحقيقات نشان مي دهد كه هر تهراني در ۲۲ هزار بار دم و بازدم كه روزانه انجام مي دهد، معادل ۱۶ كيلو هوا استنشاق مي كند. هواي سالم كه از ۷۸ درصد نيتروژن، ۲۰ درصد اكسيژن، ۹۳ صدم درصد آرگون، ۳۰ صدم درصد دي اكسيد كربن و ميزان كمي متان و گازهاي بي اثر هيدروژن تشكيل مي شود، در شرايط آلودگي هوا، اسيد گوگرد و اكسيد ازت ناشي از كار نيروگاه حرارتي، سوختهاي فسيلي منوكسيد كربن ناشي از سوخت ناقص منابع فسيلي حرارتي سرب ناشي از سوخت خودروها، صنايع ذوب باطري سازي و چاپ و... در اين ۱۶ كيلو هوا به وفور يافت مي شود.
بنا به اظهار نظر كارشناسان روزانه ۳ هزار تن مونواكسيد كربن وارد هواي تهران مي شود و اين رقم با اضافه شدن هر روزه به تعداد خودروها همچنان در حال افزايش است و آمارهاي موجود نشان مي دهد كه دست كم ۱۷ هزار نفر از مردم اين شهر دودزده در معرض خطر جدي قرار دارند
طبق اندازه گيري انجام شده در تهران تراكم گاز منواكسيد كربن در بسياري از روزها به ۱۰ جز در ميليون مي رسد، در حالي كه بالاترين حد مجاز اين گاز براساس معيارهاي سازمان بهداشت جهاني ۱۰ جز در ميليون براي متوسط ۸ ساعت است. دكتر علي احتشامي افشار متخصص گوش و حلق و بيني و استاد دانشگاه تهران در مورد مضرات آلودگي هوا مي گويد: از ديدگاه آسيب شناسي رواني- اجتماعي نتايج تحقيقات نشان مي دهد آلودگي هوا، در شهرهاي بزرگ مردم را از جنبه هاي مختلف رواني، رفتاري، خلقي و عاطفي آسيب پذير مي كند.
وي مي افزايد: آلودگي هوا ابتدا سيستم تنفسي انسان را تحت تأثير قرار مي دهد اما قلب نيز يكي از آسيب پذيرترين بخش هاي بدن است. منواكسيد كربن موجود در هوا بر ميزان اكسيژن خون اثر مي گذارد و پيامدهايي همچون نارسايي و بيماري شديد قلبي را به همراه دارد.
آخرين بررسي ها نشان مي دهد امروزه ميزان مرگ و مير ناشي از بيماريهاي قلبي و ريوي در شهرها كه بر اثر آلودگي هوا به وجود مي آيد، ۵/۲ برابر مناطق روستايي است و پديده وارونگي دما موجب مي شود كه گازهاي سمي و آلوده كننده در هواي بالاي شهر حبس شود و به صورت چتري خطرناك درآيد. تنفس در چنين هوايي براي سالمندان، كودكان بيماران و به ويژه بيماران قلبي و ريوي خطرناك است.
گازهاي آلاينده در هواي تهران موجب بروز انواع بيماريهاي عصبي و به خصوص اضطراب و افسردگي، سردردهاي ميگرني و بيماري هاي حاد تنفسي مي شود.
تنفس هواي آلوده تهران براي كودكان معادل كشيدن روزانه دو تا چهار نخ سيگار است.
به گفته اين پزشك متخصص تولد نوزادان كم وزن و ابتلا به سرطان و تخريب دي ان اي و كروموزوم از ديگر عوارض نامطلوب آلودگي هوا براي سلامتي انسان است. آلودگي هوا همچنين با برهم زدن عملكرد مخاط گوش، حلق، حنجره، تراشه ها و برنشها زمينه را براي بروز عفونت ها و عوامل سرطان زا فراهم مي كند. سلول ها مرتباً مي ميرند و سلولهاي جديد جاي آنها را مي گيرند. در اين بين عوامل محركي مانند ويروس ها، آلودگي هوا، دود سيگار و برخي مواد شيميايي سلولها را از نظم طبيعي خارج مي كنند و سلول هاي ياغي جايگزين سلولهاي سالم مي شوند.
تعداد سلولها به دليل عوامل نامساعد محيطي، عفونت ها و پايين آمدن قدرت دفاع بدن افزايش مي يابد و تومورهاي سرطاني بوجود مي آيد.
آلودگي هوا همچنين سبب افزايش استرسها و فشارهاي روحي مي شود.
آخرين پژوهشهاي انجام شده نشان مي دهد كه تنفس ذرات معلق در هوا يك تا دو سال متوسط طول عمر افراد را كاهش مي دهد و توليد سرطان در بافت هاي مختلف به ويژه ريه از جمله آثار زيانبار آلودگي هوا به ويژه ذرات معلق در هوا است.
به دنبال تحقيقي كه در ۶ بيمارستان تهران از بيماران قلبي در بخشu .c.c انجام گرفت مشخص شده است كه ارتباط مستقيمي بين تعداد بيماران قلبي و افزايش آلودگي هوا وجود دارد. طبق تحقيق انجام شده مشخص شد كه ميانگين ساعات خروج از منزل در مردان بيشتر از خانم هاست و همچنين ارتباط مستقيمي بين محل كار و محل زندگي بيماران و درصد مبتلايان به امراض قلبي وجود دارد.
كارشناسان معتقد هستند كه اگر براي آلودگي هواي شهر تهران اقدامي صورت نپذيرد، در آينده اي نزديك ابعاد تخريبي اين آلودگي بر روي محيط زيست و سلامت مردم بيشتر شده و در نهايت با بحراني غير قابل كنترل روبه رو خواهيم شد.
خودروهاي فرسوده
در حال حاضر هفت شهر بزرگ كشورمان با مسائل آلودگي درگير هستند و هفت شهر ديگر در شرف آلودگي قرار دارند و بيش از ۶۰ درصد از آلودگي  هوا در اكثر شهرهاي بزرگ ناشي از كار وسايط نقليه خصوصي و عمومي و بقيه مربوط به كارخانه ها، صنايع و منابع خانگي است.
در ايران، شهرهاي تهران، اصفهان، مشهد، اهواز، تبريز و شيراز از مدتها پيش مبارزات خود را با آلودگي هوا آغاز كردند و اين در حالي است كه شهرهاي همدان، يزد، قم و سمنان نيز به جرگه شهرهاي آلوده پيوسته اند
امروزه بيش از ۵/۲ ميليون خودرو در تهران رفت و آمد مي كنند كه حدود ۴۰۰ هزار دستگاه آن را خودروهاي فرسوده تشكيل مي دهند كه به دليل مصرف بالاي بنزين حجم زيادي از گازهاي آلاينده را وارد هوا مي كنند.
آخرين نظر سنجي هاي انجام شده نشان مي دهد كه حدود ۷۰ درصد از آلودگي  هواي تهران مربوط به خودروهاي شخصي و دولتي است كه از اين تعداد حدود ۵۰ درصد آن متعلق به خودروهاي فرسوده با بيش از ۲۰ سال عمر مي باشد.
مصرف سوخت اكثر خودروهاي توليد داخل ۵/۱۳ ليتر در ساعت يعني ۳ برابر استاندارد جهاني است و اين بدين معنا ست كه توليد آلودگي در هوا ۳ برابر بيشتر از همه جاي دنيا است.
كارشناسان معتقد هستند كه مشكل مهم اين است كه بخش عمده اي از خودروهاي داخلي روزانه شماره گذاري مي شوند به طوري كه روزانه شاهد شماره گذاري ۱۲۰۰ پلاك از آنها هستيم كه به ظاهر ارزشمند اما در واقع آلاينده غيراستاندارد به شمار مي آيند.
متأسفانه خودروهاي سنگين تهران از گازوئيلي استفاده مي كنند كه ۱۴ برابر حد استاندارد گوگرد دارد و گفته مي شود هيچ سوختي براي جايگزيني آن وجود ندارد. بر اساس برآورد جامع كاهش آلودگي هوا، بهبود وضعيت سوخت مي توانست ساليانه ۱۹۰ هزار تن آلاينده هواي تهران را با هزينه ارزي بالغ بر ۸۱۴ ميليارد دلار كه وزارت نفت آن را به همراه منابع ريالي ۶۳۰ ميليارد دريافت مي كرد، كاهش دهد.
از سوي ديگر طولاني شدن تفاهم بر سر ارزش يك تفاهم نامه بين ايران خودرو و سازمان حفاظت محيط زيست براي افشانه اي كردن كاربراتور خودروهاي پيكان با عمر كمتر از ده سال در تهران ۱۸ ميليارد ريال بودجه دولت بر سر يارانه  بنزين را هدر داده و ۹۶۰ هزار تن آلاينده منواكسيد كربن را به هواي تهران تزريق مي كند.
به اعتقاد كارشناسان تعويض كاربراتور تمام خودروهاي پيكان موجود در شهر تهران مي تواند يك پنجم از آلودگي هواي اين كلان شهر را كاهش دهد كه با اين تعويض سهم ۳۰ درصدي خودروهاي پيكان در آلودگي هواي تهرن به ده درصد كاهش خواهد يافت. تعويض كاربراتور پيكانهاي زير ده سال كاركرد كه به تصويب هيأت وزيران نيز رسيده است، شهرداري تهران را موظف كرده تا پايان سال ۸۳ تمام كاربراتور پيكان ها را با عمري كمتر از ده سال افشانه اي تغيير دهد. بر اساس آمار شركت كنترل كيفيت هوا حدود ۶۰۰ هزار خودرو پيكان در تهران تردد مي كنند كه اين تعداد بيش از يك چهارم كل خودروهاي شهر است كه تنها با تنظيم موتور خودروها مصرف سوخت آنها ۱۲ درصد كاهش خواهد يافت.
اين در حالي است كه تعداد زيادي از خودروهاي مستعمل فرسوده خارجي و يا ساخت داخل توسط اقشاري از مردم كه قدرت خريد ندارند بازسازي و وارد شبكه حمل و نقل شهري شده است. بنابر اين بدون اين كه اتومبيل هاي فرسوده را طبق برنامه نوسازي ناوگان حمل و نقل شهري، از رده خارج و خودروهاي جديد را جايگزين آنها نماييم، خيابانهاي تهران را چندين برابر ظرفيت شهر از اتومبيل هاي نو و كهنه پر كرده ايم و آن وقت انتظار داريم، از ميزان آلودگي هواي شهر تهران كاسته شود.
آلودگي هواي ناشي از حمل و نقل و خسارات ناشي از تصادف شهري در ايران سالانه حدود ۴۰۰ ميليارد تومان به اقتصاد ملي زيان وارد مي سازد كه بررسي اقدامات مذكور حاكي از آن است كه كم هزينه ترين راه مبارزه با آلودگي هوا پيشگيري از انتشار آلاينده ها با بهره گيري از فناوري ها ي مناسب است.
در حال حاضر ميزان متوسط مصرف بنزين هر اتومبيل سواري در كشور روزانه ۷۵/۱۰ ليتر است كه اين ميزان بيش از ۳ برابر كشور انگليس و بيش از ۴ برابر كشور فرانسه است و با توجه به اين كه تعداد اتومبيل هاي سواري موجود در كشور در ابتداي سال ۸۰، بالغ بر ۳/۸ ميليون دستگاه بوده است در اين سال مجبور به واردات حدود ۶ ميليون ليتر بنزين در روز بوده ايم و با توجه به روند توليد اتومبيل در كشور انتظار مي رود تعداد اتومبيل ها در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۵/۱۵ ميليون دستگاه باشد كه بدين ترتيب ميزان كل كسري بنزين در كشور طي ۲۰ سال آينده بالغ بر ۵۰۰ ميليارد ليتر خواهد بود كه اين كمبود را مي بايست با هزينه كردن حدود ۱۱۲ ميليارد دلار براي واردات بنزين جبران كنيم.
وارونگي دما
مهندس احمدي كارشناس محيط زيست در مورد وارونگي دماي تهران مي گويد: آلودگي هواي تهران چند سالي است كه مرز خطر را پشت سر گذاشته و به صورت يك تهديد جدي درآمده است.
هزاران خودرو در طول روز و شب مقدار زيادي سرب، گاز سمي دي اكسيد كربن و دي اكسيد گوگرد و گازهاي سمي خطرناك ديگر را در هواي شهر رها مي كنند. به علت موقعيت جغرافيايي ويژه در بيشتر روزهاي سال هواي شهر تهران ساكن مي شود كه در اصطلاح علمي به آن «وارونگي دما» مي گويند. اين وارونگي دما موجب مي شود كه گازهاي سمي و آلوده كننده در هواي بالاي شهر حبس شود و به صورت چتري خطرناك درآيد. وارونگي دما زماني بروز مي كند كه تفاوت دماي هواي در لايه هاي پاييني با هواي لايه هاي بالا به اصطلاح وضعيت پايدار بوجود آيد.
گرچه مقرراتي از قبيل محدوديت ورود خودرو به مناطق مركزي شهر تهران، معاينه فني خودروها و برخوردهاي مقطعي با خودروهاي آلاينده و دودزا در طول سال هاي اخير در تهران به اجرا درآمد، اما هرگز شاهد اجراي قانون مبارزه با آلودگي هوا در اين شهر بزرگ و پرجمعيت كه هواي آن در زمره آلوده ترين هواي شهرهاي جهان قرار دارد نبوده ايم. در قانون مبارزه با آلودگي هوا و در ماده ۶ آن قانون چگونگي جلوگيري از آلودگي هوا در ارتباط با آلودگي خودروها آمده است كه شهرداري ها، نيروهاي انتظامي و سازمان حفاظت محيط زيست به اتفاق موظفند نحوه رفت و آمد وسايل نقليه موتوري و سيستم حمل و نقل شهري را به صورتي طراحي و سامان دهند كه ضمن كاهش آلودگي هوا، جوابگوي سفرهاي شهري نيز باشد.
در ماده ۶ آيين نامه اجرايي جلوگيري از آلودگي هوا خاطرنشان شده است: «نيروهاي ا نتظامي موظف هستند نسبت به نصب تابلوي ورود ممنوع در مبادي ورودي به محدوده ممنوعه از تردد وسايل نقليه فاقد مجوز جلوگيري كنند.» در عين حال در ماده ۳ آيين نامه گفته شده كه شهرداري ها مجوز ورود به محدوده ممنوعه را صادر كنند.
متأسفانه بايد گفت كه به رغم همه تلاش ها و به خصوص كوشش هايي كه تاكنون به عمل آمده قانون مبارزه با آلودگي هوا در عمل اجرا نمي شود و تعداد زيادي از خودروهاي آلاينده به صورت شبانه روزي در خيابانها و معابر رفت و آمد مي كنند و گازهاي آلاينده را در هواي تهران منتشر مي سازند. به هر حال واقعيت اين است كه همچنان شهر تهران با وارونگي دما كه طاعون محيط زيست لقب گرفته روبه رو است و به قول كارشناسان محيط زيست نفس پايتخت نشينان به شماره افتاده است. از اين رو لازم است با تدوين برنامه اي جامع مبتني بر مديريت علمي روز، فكري اساسي براي اين معضل نماييم تا از يك سو هزينه هاي سنگين ايجاد شده ناشي از آلودگي هوا مانند بيماري را نپردازيم و از سوي ديگر به يك شهر پاكيزه تبديل شويم.
گاز سوز كردن خودروها
دكتر علي بديعي عضو هيأت علمي دانشكده مهندسي مكانيك در مورد تاريخچه استفاده از گاز طبيعي مي گويد: در اروپا اولين كشوري كه نسبت به جايگزيني سوخت گاز طبيعي در خودروها اقدام كرد، كشور ايتاليا بود، كه در حال حاضر ۳۵۵ ايستگاه سوختگيري و بيش از ۳۷۰ هزار خودرو با سوخت گاز طبيعي در اين كشور فعال هستند. در ايران، براي اولين بار در سال ۱۳۵۶ طرح گازسوز كردن خودروها به صورت آزمايشي در شهر شيراز با تبديل ۱۲۰۰ دستگاه سواري به مرحله اجرا درآمد.
وي در مورد مزاياي زيست محيطي استفاده از گاز طبيعي فشرده مي افزايد: گاز طبيعي بعد از هيدروژن، پاك ترين سوخت جايگزين است. چون بيش از ۸۰ درصد اين سوخت از متان تشكيل شده است و گازهاي آلاينده منتشر از خودروهاي با سوخت گاز طبيعي كمتر از خودروهاي بنزيني يا گازوئيل سوز مشابه است. به عنوان مثال آلاينده  منواكسيد كربن(CO2) يك خودرو گازسوز تقريباً ۹۵ تا ۷۶ درصد و اكسيدهاي نيتروژن حداقل ۷۷ درصد كمتر از بنزين سوز منتشر مي شود.
گزارش : بيتا مهدوي