Hamshahri Newspaper

فرشته حاتمي نيا
چاي را كه در ليوان ريخت، ليوان با واكنشي عجيب شكل و حجمي متفاوت پيدا كرد، گرماي چاي باعث شد تا ليوان پهن و كوتاه تر از ليوان هاي يكبار مصرف ديگر شود. با تعجب از فروشنده پرسيدم كه اين ديگر چه جور ليواني است؟ پاسخ داد، نمي دانم!
اگر چه مدت هاست كه استفاده از ظروف يكبار مصرف در كشور رايج شده اما كمتر كسي به مواد مورد استفاده در اين ظروف توجه داشته است. ظروفي كه در همه جا مورد استفاده قرار مي گيرد و اگر به صورت استاندارد و از مواد مناسب تهيه نشود، نه تنها فرد را در بهداشت عمومي ياري نكرده، بلكه وي را به انواع سرطان ها مبتلا خواهد كرد.
مواد مصرف شده در ظروف يكبار مصرف از سويي با بهداشت مواد غذايي مصرفي مرتبط است و از سوي ديگر با توليد بهداشتي اين ظروف از مواد اوليه مطلوب و استاندارد از سوي توليدكنندگان سروكار دارد.
از آنجا كه اخيراً وزارت بهداشت در اين زمينه پيگيري هاي مثبتي داشته و قانونمند كردن تهيه و توليد ظروف بهداشتي را دنبال مي كند، ما نيز تلاش كرده ايم كه در گفت وگو با كارشناسان، زمينه هاي عملي اين اقدامات و همچنين چگونگي تهيه، توليد و مصرف بهينه اين ظروف را مورد بررسي قرار دهيم.
دكتر باستاني ، مشاور معاون غذا و داروي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در اين زمينه مي گويد: استفاده از ظروف يكبار مصرف در كشور رواج بسياري پيدا كرده و كارگاه هاي وسيع و گسترده اي وجود دارد كه از مواد گوناگون براي تهيه ظروف استفاده مي كنند.
در اين كارگاه ها كه اغلب به صورت غيرمجاز فعاليت مي كنند از مواد گوناگون مانند مواد بازيافتي، آسيابي و دست دوم استفاده مي شود، البته درتهيه ظروف شفاف و بي رنگ نمي توان از مواد دست دوم استفاده كرد، اما مواد مصرفي همچنان غيراستاندارد و غيربهداشتي است.
باستاني با تأكيد بر قانونمند شدن تهيه ظروف يكبار مصرف مواد غذايي متذكر مي شود: با توجه به اهميت موضوع پس از ماه ها بررسي براساس قانون مواد خوراكي، آشاميدني و بهداشتي، مصوب شد كه ظروف مورد استفاده براي غذا مشمول اين قانون است. بنابراين لازم است تمامي كارگاه هايي كه مبادرت به توليد ظروف يكبار مصرف و بسته بندي مي كنند، براي توليد از وزارت صنايع و معادن و يا وزارت جهاد كشاورزي مجوز لازم را اخذ كنند.
وي اضافه مي كند: اين كارگاه ها پس از اخذ مجوز بايد از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي نيز پروانه بهداشتي دريافت كنند تا هويت كالا براي مصرف كننده مشخص شود، ضمن اين كه وزارت بهداشت با بررسي كارگاه مربوطه، صلاحيت، تجهيزات، ماشين آلات و مواد مصرفي آنها را ارزيابي خواهد كرد.
براساس تحقيقات انجام شده ارتباط مستقيم غذا با برخي مواد (پليمرها، پلاستيك و...) موجب آزاد شدن برخي مواد مضر و واكنش شيميايي آن مي شود. به عنوان نمونه نبايد PVC را براي مصارف انساني و مايعات استفاده كرد. همچنين برخي مواد از جمله مواد پلي اتيلني در استفاده براي تهيه ظروف بزرگ هيچ گونه اشكال مصرفي ندارد اما در ارتباط با مواد غذايي موجب بروز مشكلات خاصي خواهد شد.
به اعتقاد وي مواد مصرفي ظروف غذا بايد داراي گريد غذا يا دارو باشد، هم چنان كه در حال حاضر در دو كارخانه بزرگ بندر امام و تبريز پليمرهاي در ارتباط با مواد غذايي به ميزان كافي توليد مي شود.
تعطيلي كارگاه هاي كوچك و بزرگ غيراستاندارد يكي از معضلات كنوني است. براي تعطيلي كارگاه هاي غيرمجاز در گذشته نيز اقداماتي صورت گرفته بود، اما صاحبان اين كارگاه ها با تعطيلي محل كسب، كارگاه و تجهيزات و ماشين آلات خود را به ديگر نقاط انتقال داده اند كه بايد به صورت جدي با آنها برخورد كرد.
باستاني درخصوص اضافه كردن مواد رنگي به ظروف يكبار مصرف نيز مي گويد: در حال حاضر بسياري از توليدكنندگان به توليدات خود مواد رنگي اضافه مي كنند كه اين امر بايستي از قانون مواد خوراكي، آشاميدني و بهداشتي تبعيت كند و در چارچوب رنگ هاي مجاز خوراكي قرار گيرد.
مهندس حميدرضا طاهري آشتياني، مدرس دانشكده صنايع غذايي دانشگاه آزاد اسلامي وعضو كميته تدوين ضوابط بسته بندي و پوشش هاي پليمري وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي نيز در اين زمينه مي افزايد: قانونمند شدن تهيه ظروف يكبار مصرف مواد غذايي بسيار مطلوب است، اگر واحدهاي اجرايي مانند علوم پزشكي هاي سراسر كشور و سازمان هاي بهداشت محيط و بهداشت حرفه اي بر كنترل آن نظارت داشته باشند.
قانون ممنوعيت فعاليت بدون مجوز از سوي توليدكنندگان ظروف يكبار مصرف ظرف مدت ۲ سال تدوين شده و اعمال آن نيازمند نيروهاي اجرايي است. درحالي كه كارگاه هاي توليد اين ظروف در گوشه و كنار شهر به وفور ديده مي شود.
وي در ادامه با تأكيد بر مبارزه با متخلفان، شهرداري را يكي از متوليان اصلي بازيافت مي داند، در حالي كه بسياري از واحدهاي مقواسازي غيربهداشتي در محل دفن زباله هاي اطراف تهران مشغول فعاليتند.
به اعتقاد اين مدرس صنايع غذايي اسباب اجرا و كنترل نبايد ضعيف باشد و لازم است نقاط بحراني شناسايي شود.
بي ترديد بسته بندي و توجه مصرف كننده به آن بايد به صورت كمي و كيفي بررسي شود، چرا كه مصرف كننده به آگاهي و دانش نياز دارد. به طور مثال همان گونه كه براي خريد فرآورده هاي پروتئيني به بررسي تاريخ توليد، انقضا، پروانه بهداشت و شاخص هايي اين چنيني مي پردازد، براي ظروف يكبار مصرف نيز به دنبال شاخص هاي شناسايي توليد از قبيل نام سازنده، نوع جنس و قابليت بازيافت اين ظروف باشد.
طاهري آشتياني در زمينه نهادينه شدن فرهنگ مصرف صحيح اين ظروف با لحاظ شدن شاخص هاي شناسايي توليدكننده بر بسته بندي مي افزايد: درج شاخص ها بر ظروف نه تنها موجب شناسايي آن مي شود بلكه درجه و تعداد مراحل بازيافت را نيز مشخص خواهد كرد.
عضو كميته تدوين ضوابط بسته بندي و پوشش هاي پليمري وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي استفاده از برخي مواد نامناسب در تهيه ظروف يكبار مصرف را موجب آلودگي شيميايي مواد غذايي و در نتيجه بدن انسان مي داند و تصريح مي كند: استفاده از انواع ظروف يكبار مصرف براي غذاهاي مختلف به هيچ عنوان مناسب و بهداشتي نيست. به طور مثال استفاده از ظروف با جنس فوم در رستوان ها براي غذاهاي گرم از سوي وزارت بهداشت ممنوع شده، چرا كه غذاهاي گرم در اين گونه ظروف باعث آزادشدن گازهاي شيميايي و بروز انواع سرطان مي شود.
قرن هاست كه بدن انسان به طور طبيعي با ميكروارگانيسم ها مقابله مي كند اما به طور طبيعي قادر نيست به آلودگي هاي شيميايي واكنش نشان دهد. بنابراين پس از مدتي مواد شيميايي در غدد و بعضي مناطق به صورت بافت غيرقابل ترميم (سرطان) بروز مي كند.
به گفته اين كارشناس مواد غذايي، آلودگي هاي شيميايي پليمري يا رنگ چاپ وقتي از حد آستانه عبور مي كند، نمود مي يابد يا در حال حاضر اگر بيش فعالي در كودكان به طور فراوان ديده مي شود اين امر عاملي مشخص و نشانگر افزايش بيش از حد سطح مواد شيميايي و غيرطبيعي در بدن است. مثل رنگ هاي مجاز كه در توليد نوشابه ها مصرف مي شود و حد آستانه مصرف دارند و توليدكننده بايد آن را رعايت كند.
هم اكنون آمار افزايش سرطان در بانوان نشان مي دهد كه ميانگين سني اين بيماري پايين آمده و تعداد بيماران به دليل آلودگي هاي شيميايي بيش از حد نرمال است.
مدير بازرگاني شركت پلاستيك ماشين در خصوص بسته بندي مي افزايد: بسته بندي براي محافظت، نمود و جلوه بيشتر محتواي ظروف به كار مي رود و بايستي خواص حمايتي و حفاظتي داشته باشد.
از اين رو ضرورت دارد مصرف كنندگان به علائم هشدار دهنده شاخص هاي شناسايي و تعداد استاندارد ظروف توجه و از خريد فله اي خودداري كنند.
وي با هشدار به مصرف كنندگان براي استفاده از ظروف يك بار مصرف استاندارد و بهداشتي، در اختيار نهادن اطلاعات لازم در اين زمينه را به توليدكنندگان و مصرف كنندگان از سوي وزارت بهداشت ضروري مي داند.
با كمي توجه مي توان دريافت كه بازيافت مواد مسأله اي بسيار مهم است و بايد به آن توجه خاص كرد زيرا بازگشت مواد از جنس پلاستيك مدت زمان صدساله مي طلبد. در غير اين صورت آلودگي در سيستم چرخه زندگي به ضايعات تبديل مي شود.
به اعتقاد طاهري آشتياني هم اكنون تمامي صنايع در حال پيشرفت هستند اما بسته بندي جلودار اين پيشرفت است و تأثير رواني بسيار مطلوبي بر بخش فروش و بازرگاني دارد. اين تأثير رواني قابل تعميم و تسري در صادرات، عرضه فعاليت هاي مختلف در صنايع، تأثيرات اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي است.
در همين زمينه رضا نورايي، كارشناس بسته بندي و مدير مسؤول ماهنامه صنعت بسته بندي هم خاطرنشان مي كند: تمام مواد موجود در طبيعت با مواد ديگر واكنش هايي دارند. پلاستيك هم جزء اين مواد است. بنابراين تمام مواد غذايي در ظروف مختلف داراي واكنش هاي متفاوت است. به عنوان نمونه به صرف اين كه چاي مي خوريم و پلاستيك آن را دور مي اندازيم نبايد تصور شود كه چاي و ظرف آن با هم واكنشي ندارند.
بايد بدانيم كه هميشه اين احتمال وجود دارد كه اگر تركيب ظروف استاندارد نباشد با مواد غذايي واكنش نشان مي دهد. اين مسأله اهميت چگونگي تركيب ظروف، مواد و ساخت آن را درجهت سلامتي مردم نشان مي دهد، ضمن اين كه مسائلي هست كه شايد از ديد مردم مخفي بماند، يعني مردم طعم و بويي احساس نكنند. در سال هاي اخير متخلفان بسياري فعاليت داشته اند.
اين كارشناس بسته بندي در خصوص تقلب و تخلف برخي توليدكنندگان ظروف يكبار مصرف تصريح مي كند: تعداد متخلفان زياد است و براي مردم در بازار قابل شناسايي نيست. اين افراد مواد دست دوم، غيراستاندارد و غيربهداشتي مصرف مي كنند و بايد از فعاليت آنها به طور جدي جلوگيري كرد.
دقت در خريد از نكات بسيار مهمي است كه اين روزها بايد به آن توجه كرد، مردم بايد با آگاهي كامل از خريد ظروف يك بار مصرفي كه شماره ثبت ندارد خودداري كنند. مثل ظروفي كه در برخي مكان ها به طور سريع مصرف و دور انداخته مي شود (ظروف بستني و...) .
در اين زمينه هم توليدكنندگان توجيه مي كنند كه به دليل زمان مصرف كوتاه، ظرف و ماده غذايي فرصتي براي واكنش و تركيب ندارند. در صورتي كه اين امر تخلف است و تخلف سنگين تر اين كه از اين ظروف براي موادي كه ماندگاري بيشتري دارند نيز استفاده مي شود.
نورايي با اشاره به اين كه شركت هاي توليدي معتبر اعتبار خود را با استفاده از محصولات غيرمجاز از بين نمي برند، اظهار مي دارد: تنها چاره مبارزه با توليد غيراستاندارد ظروف يك بار مصرف قانونمند كردن توليد و عرضه ظروف است. بنابراين دولت بايد توليدكنندگان را موظف به ثبت نام، شماره و كد بهداشتي بر بسته بندي ظروف كند. وزارت بهداشت و شهرداري نيز بايد تمامي مراكز فروش را مكلف به نصب اطلاعيه اي در معرض ديد مشتريان كنند كه فروش ظروف بدون مشخصات توليد ممنوع است.
به طور مسلم اين امر اقدامي فرهنگي براي آگاهي مردم از خودداري خريد ظروف غيراستاندارد است و بسياري از مشكلات با رعايت اين مسأله رفع خواهد شد.
مديرمسؤول ماهنامه صنعت بسته بندي در ارتباط با وضعيت بسته بندي ايران يادآور مي شود: تكنولوژي و تجهيزات توليد ظروف و بسته بندي ايران به طور عمده وارداتي است. در كسب اطلاعات مشكل داريم و بيشتر فعاليت ها تقليد و كپي برداري است و بخش تحقيقات R ِD نيز هزينه بر اطلاق مي شود. با شرايط فعلي استفاده از پلاستيك در ايران رواج بسيار يافته و از بازار تبعيت مي كند. توليدكنندگان نيز به هيچ عنوان خلاف بازار حركت نمي كنند.
اگرچه مسائل اقتصادي و مواد موجود، سياست واردات و صادرات پلاستيك را مشخص مي كند، اما همين امر وضعيت بازار را نيز غيرقابل تشخيص مي كند. علاوه بر پلاستيك سياستگذاري هاي بخش مقوا در صنعت بسته بندي هم دچار ضعف و افت بوده و در سال هاي اخير با معضلات فراواني روبه رو شده است.
نورايي در اين خصوص مي گويد: به دليل ضعف در سياستگذاري ها عملكرد مؤسسات و دست اندركاران مربوط به توليد كاغذ و مقوا در چند سال اخير افت داشته است و متأسفانه دولت با وجود اشتباهات فاحش همچنان به سياست هاي خود در اين زمينه ادامه مي دهد.
بسته بندي و جنس ظروف يك بار مصرف از عوامل مهم و مورد توجه هستند اما نوع و شكل ظروف نيز داراي اهميت خاصي است، به طوري كه در كشورهاي پيشرفته از اين امر در راستاي مشتري مداري استفاده مي شود.
مديرمسؤول ماهنامه صنعت بسته بندي با اشاره به اين كه ايران از لحاظ شكل ظروف يك بار مصرف فقير است، خاطرنشان مي سازد: توليدكنندگان كشورهاي پيشرفته به قالب سازي اهميت زيادي مي دهند و موفقيت هاي مطلوبي هم كسب كرده اند در حالي كه بيشتر توليدكنندگان ايراني توان توليد قالب را ندارند يا در اين بخش ضعف دارند. در چاپ و آرايش ظروف نيز هنوز راه بسياري در برابر خود داريم چرا كه مشتري مداري به طور كلي در نظر گرفته نمي شود.
با همه بحث هايي كه در ارتباط با بسته بندي صورت گرفت، بايد گفت ايران از نظر مصرف ظروف يك بار مصرف و بهداشت آن در شرايط بحراني قرار ندارد، اما مسؤولان بايد گوش به زنگ خطر تأثيرات بلندمدت استفاده از اين ظروف باشند و با برنامه ريزي هاي دائمي براي تحقيقات مستمر در جهت شناسايي تركيبات و واكنش هاي بدن نسبت به آن، با چشمي باز به مواجهه با خطر بروز بحران روند.
بسته بندي ايران هرچند كند، رو به پيشرفت است و نياز به تغييرات دارد. به طور قطع اين تغيير با توقع مصرف كننده از توليدكنندگان به وجود مي آيد و بدون وجود آگاهي در مردم امري محال خواهد بود.
با توجه به اين كه ايران در بسته بندي سابقه زيادي ندارد و متكي به مواد و تكنولوژي وارداتي است بايد مشكلات نقدينگي و نوسان نرخ ارز كاهش يابد تا بتواند با تهيه تجهيزات مورد نياز در مسير پيشرفت قرار گيرد. حضور محصولات خارجي مربوطه نيز تأثير بسزايي در عبور از مشكلات و درنهايت صادرات محصولات به بازارهاي تجاري خواهد داشت. بنابراين بايستي با اتكا به اطلاعات جديد و رعايت قوانين استاندارد جهاني صنعت بسته بندي ايران را ارتقا داد.