وجود مقدار كافي از روغن و چربي در رژيم غذايي براي سلامت بدن ضروري است و دانه هاي روغني به دليل دارابودن مواد ازت دار جهت توليد پروتئين هاي با ارزش، اسيدهاي چرب مورد نياز براي متابوليسم هاي مورد نياز بدن و ويتامين هاي محلول در چربي، نقش عمده اي را در تأمين انرژي انسان دارا هستند. مصرف روغن نباتي كشور در سال ۸۱ بالغ بر ۱۱۸۰ هزار تن است كه ۱۷۰ هزار تن آن، معادل حدود ۴/۱۴ درصد، از توليد داخل تأمين شده است.
توليد
طي چند سال اخير دولت با اتخاذ سياست هاي مختلفي از قبيل تعيين قيمت تضميني، پرداخت يارانه خريد و حذف يا كاهش پرداخت مابه التفاوت كنجاله وارداتي و روغن خام در قبال خريد دانه داخلي اقدام به حمايت از توسعه كشت دانه هاي روغني در كشور كرده است. دانه هاي روغني سويا، آفتابگردان، كلزا، گلرنگ، كنجد و پنبه دانه كه محصول فرعي زراعت پنبه است، در كشور كشت و توليد مي شوند. سطح زير كشت دانه هاي روغني در سال ۸۱ (بجز كنجد كه در سيستم روغن كشي وارد نمي شود) ۳۱۸ هزار هكتار و دانه هاي روغني توليد شده حدود ۴۰۰ هزار تن بوده است.
توليد دانه هاي روغني گلرنگ و كلزا به سرعت رو به افزايش است.
زراعت آفتابگردان با افت و خيزهاي زيادي همراه است و در سال هاي اخير با كاهش روبه رو بوده است. همچنين زراعت سويا طي چند سال اخير با كاهش مواجه است كه عمده دلايل موجود سياستگذاري غيركارشناسي، هدفمند بودن حمايت هاي اعمال شده و بعضاً خشكسالي هاي اخير بوده است.
واردات
واردات دانه هاي روغني به كشور منحصر به دانه سويا است. ميزان واردات طي سال ۸۱ برابر با ۶۷۶ هزار تن بوده كه ۹۶ هزار تن آن مربوط به سهميه سال ۸۰ است. از كل واردات صورت گرفته در سال ۸۱ مقدار
۵/۳۲۰ هزار تن توسط شركت توسعه كشت دانه هاي روغني ايران و مقدار ۱۲۰ هزار تن توسط شركت ماهيدشت كرمانشاه وارد كشور شده است.
ميزان جايگزيني واردات دانه هاي روغني به جاي واردات روغن خام طي ۵ سال اخير رو به افزايش بوده است كه اين امر باعث افزايش فعاليت واحدهاي روغن كشي، ثبات نسبي قيمت كنجاله و افزايش عرضه آن مي شود، دولت جهت حمايت از صنايع روغن كشي و توجيه اقتصادي جايگزيني واردات دانه به جاي روغن خام، اقدام به اخذ مابه التفاوت از روغن وارداتي مي كند.
يارانه
شوراي اقتصاد طي جلسه مورخ ۲۴/۲/۸۱ مصوب كرد جهت جبران خسارت خريد دانه هاي روغني داخلي مبلغ ۳۰۰/۱۳۳ ميليارد ريال يارانه براي توليد سال ۸۱ پرداخت شود. ميزان پرداخت يارانه خريد به ازاي هر كيلوگرم سويا ۲۹۳ ريال، آفتابگردان ۳۹۰ ريال، كلزا ۵۱۷ ريال، گلرنگ ۵۲۸ ريال و تخم پنبه ۲۶۵ ريال بوده است. دولت با تعيين قيمت تضميني و طرح خريد محصول از كشاورز سعي در حمايت از توسعه كشت و توليد دانه هاي روغني دارد. از طرفي عدم پرداخت مستقيم يارانه به بخش توليد و نبود امكانات و ابزار لازم براي اين كار و همچنين تأخير در تعيين و پرداخت يارانه مذكور باعث بروز مشكلات جدي در توسعه اين بخش مي شود. واحدهاي روغن كشي به دليل عدم دريافت به موقع يارانه مربوط به جبران خسارت خريد، تمايل چنداني به دريافت محصول داخلي ندارند و شركت توسعه كشت دانه هاي روغني ايران به دليل فوق الذكر و نداشتن اعتبار و نقدينگي بالاي مورد نياز با مشكل پرداخت به موقع وجه به كشاورزان مواجه است. لازم به ذكر است تعيين قيمت هاي تضميني و پرداخت يارانه به توليد بدون مقايسه و بررسي كامل با وضعيت قيمت هاي جهاني و سياست هاي مربوط به آن، طي بلندمدت باعث عدم رقابت توليد داخلي با توليد جهاني مي شود و هرگونه برنامه ريزي در توسعه كشت و حمايت دولت از اين بخش بايد با نگاه به وضعيت آينده و روند جهاني و همسو با سياست هاي كلي اقتصاد جهاني باشد.
عوامل محدودكننده كشت دانه هاي روغني در كشور:
- عوامل عمومي زراعت در كشور مانند عدم مكانيزاسيون بخش كشاورزي و عدم توسعه كمي و كيفي كانال هاي آبياري.
- پايين بودن بنيه اقتصادي كشاورزان و خرده پا بودن آنها.
- محدود بودن زراعت دانه هاي روغني به آفتابگردان و سويا و مناطق توليد به مازندران و گلستان تا چند سال گذشته.
- عدم كفايت كمي و كيفي اهرم هاي حمايتي مانند پرداخت يارانه، توزيع نهاده ها و...
- توانمندي هاي موجود و قابليت هاي كشور در توليد دانه هاي روغني
- تنوع و گستردگي شرايط اقليمي و امكانات طبيعي كشور و تعدد و تنوع نباتات روغني قابل كشت.
- تأثير كشت دانه هاي روغني به عملكرد ساير زراعت ها از جمله گندم و ذرت در برنامه تناوب كشت.
- استفاده بيشتر از ظرفيت هاي موجود توليد و كشت به جاي شالي و توسعه كشت دوم در اراضي مستعد.
تهيه و تنظيم: محمدمهدي رضايي
منبع: دو هفته نامه ناظر، شماره ۲۸۷
وضعيت سطح سبز، توليد و عملكرد در هكتار دانه هاي روغني كشور در سال ۸۱
|
عملكرد (هكتار/ كيلوگرم)
|
مقدار محصول (تن)
|
سطح سبز (هكتار)
|
محصول
|
|
۱۰۰۱
|
۳۳۷۷۷
|
۳۳۷۲۶
|
آفتابگردان
|
|
۱۷۹۴
|
۱۴۰۹۷۹
|
۷۸۵۱۱
|
سويا
|
|
۱۳۵۷
|
۶۸۲۲۵
|
۵۰۲۷۸
|
كلزا
|
|
۷۴۶
|
۵۴۱۵
|
۷۲۵۹
|
گلرنگ
|
|
۱۰۲۳
|
۱۵۲۰۰۰
|
۱۴۸۴۷۴
|
پنبه دانه
|
|
