احمد حيدري *
حركت و جابه جايي كالا يا مسافر از نقطه اي به نقطه اي ديگر ازجمله خصايص ذاتي و كهن انسان هاست و حمل و نقل جزء اساسي ترين الزامات روزانه بشري به شمار مي رود. چنين فرآيندي از جابه جايي در يك جامعه توسعه يافته ابعاد وسيع تري دارد كه نتايج اقتصادي نيز به دنبال خواهد داشت.
ليكن حمل و نقل نظير ساير فعاليت ها بدون هزينه نيست و حركت همانند هر توليد ديگري داراي هزينه است؛ به ويژه جابه جايي مسافر كه در اغلب كشورها بايستي بر مبناي هزينه حمل و نقل عمومي كشور و براساس نياز اقشار مختلف جامعه باشد، لذا در اغلب موارد صنعت حمل و نقل براي جبران پاره اي از هزينه ها، كمك دولت را مي طلبد. همچنين مي توان با ايجاد انگيزه هاي مشترك، توجه بخش هاي غيردولتي و دولتي را جلب كرد. مسافرت با قطار كه ازجمله ايمن ترين وسايل نقليه به حساب مي آيد، به كمك پيشرفت تكنولوژي توسعه يافته و توانسته است در اغلب كشورها حتي با پروازهاي داخلي هواپيمايي رقابت چشمگيري داشته باشد. بنابراين در صورتي كه حمل و نقل ريلي بتواند سير روان و افزايش سرعت را در حد مجوزهاي منطقه اي براي جلب رضايت مسافران فراهم سازد، توفيق آن در امر جابه جايي مطلوب تر خواهد شد. مهمترين مزيت آن يعني ايمني نيز به واسطه سرعت پايين كم فروغ نخواهد شد.
راهكارهاي افزايش سرعت قطارهاي مسافري مي تواند به شرحي كه در ادامه مي آيد، در زمينه جابه جايي مؤثر باشد.
در صنعت ريلي هزينه هاي واحد با افزايش حجم آن روند نزولي دارد و اين روند تا وقتي كه بهره برداري به كارآترين نقطه در تخصيص منابع خط آهن تمايل كند، باقي خواهد ماند. از اين رو افزايش عايدات در صنعت راه آهن بستگي به حجم ترافيك يا به عبارت ديگر افزايش يا كاهش آن دارد كه به طور مستقيم عايدات را نيز متأثر خواهد كرد.
بنابراين با توجه به مطالب پيش گفته، مي توان راهكارهاي افزايش سرعت را به شرح زير دسته بندي كرد: 
- دو خطه بودن راه آهن و تراك بندي آن موجب سير روان شده و ساعت سير را كاهش مي دهد.
- به كار گيري سيستم هاي پيشرفته و برقي كردن آن از اهم پارامترهاي افزايش سرعت است.
- تعداد سالن هاي مسافري در يك قطار، براي رسيدن به حداكثر سرعت نبايد در تمام طول مسير از ۱۰ سالن تجاوز كند. در غير اين صورت با افزايش سالن ها، از سرعت مطلوب فاصله گرفته مي شود.
- قطارهاي مسافري در صورت اعزام دوبله ديزل، موجب تضمين سرعت و عدم توقف قطار در بلاك مي شود.
- افزايش كيفيت تعميرات اساسي وسايط نقليه (لكوموتيو، سالن و ساير ادوات و...) منجر به سير روان قطارها مي شود.
- استفاده از حداكثر ظرفيت  خط طبق برنامه ريزي دقيق در تمام مدت ۲۴ ساعت و اعزام بدون توقف قطارهاي آماده براي سير در بهترين ساعات ممكن.
- باز كردن قوس هاي تند به منظور كاهش مقاومت و پرت نيروي كشش.
- ايجاد بستر مناسب براي كاهش شيب و فراز خط در محورهايي كه امكان اين تغيير را دارد به منظور افزايش سرعت قطارهاي مسافري، به طوري كه محدوديت شيب هاي بالاتر از ۱۰ در هزار با توجه به دستيابي به درصد وزن ترمز مناسب امكان پذير نمايد.
- پيش بيني تلاقي، سبقت براي قطارها و جلوگيري از تلف شدن زمان به منظور انجام تلاقي.
- تفكيك ايستگاه هاي تلاقي قطارهاي مسافري و باري.
- پيش بيني ذخيره سالن قطار در ايستگاه هاي پايانه براي هر رام با در نظر داشتن انجام تعميرات با كيفيت بالا براي آنها.
- تعداد دفعات مسافرگيري و يا پياده شدن مسافر در ايستگاه هاي مسير كاهش يابد.
- به كارگيري سيستم هاي پيشرفته حركت جهت تأمين سلامت سير قطارهاي مسافري و تأمين رفاه نسبي مسافران در طول سفر.
- آماده كردن انجام تعميرات اساسي و پيشگيرانه و خطوط محورها براي سير سالم قطارهاي مسافري.
- استفاده از نيروي كشش مناسب با تضمين كيفيت وزن قطار در فراز محور مورد حركت.
- حذف گذرگاه هاي هم سطح و تبديل آنها به گذرگاه غيرمسطح(زيرگذر يا روگذر).
- به كارگيري فنس و ديوارهاي حفاظتي در ورودي و خروجي شهرها به منظور بالا بردن ضريب ايمني.
- به كارگيري استانداردهاي پيشرفته به منظور بالا بردن سرعت قطارهاي مسافري تا ۲۵۰ كيلومتر در ساعت.
اميد است با تجهيز ناوگان حمل و نقل ريلي در بخش مسافري نقش و جايگاه مسافرت ايمن توسعه يابد و با نگاهي به نكات يادآوري شده از كاهش تأخيرات كاسته و حركت روان را در سيستم حمل و نقل ريلي مسافر شاهد باشيم.
* كارشناس حمل و نقل ريلي