اشاره:
مشكلات روزافزون محيط زيست سبب شده است كه در اغلب رسانه هاي گفتاري و نوشتاري، چشم اندازي تاريك از آينده جهان و زيستمندان ترسيم شود. در ميان انبوه مسايل محيط زيست، وجدان بيدار بشر و اراده مردم جهان مبني بر استفاده مطلوب از منابع محدود زمين و كاربرد درست و مفيد فن آوري  ها، بارقه اي از اميدهاي تازه را بر قلوب نگران مي تاباند. مقاله اين شماره به استناد آن بخش از توان بشر كه متكي بر وجدان جمعي جهانيان و عدالت خواهي است، چشم انداز بهتري را براي آينده نويد مي دهد.
پژوهشگران وكارشناسان زيست محيطي در سال ۱۹۹۶ به اين نتيجه رسيدند كه لازمه رسيدن به توسعه پايدار، تفكر بوم شناختي منسجم در مورد همه برنامه ريزي هاي اجتماعي و اقتصادي است. مطالعاتي كه اخيراً انجام شده تأييدكننده اين ديدگاه مي باشد كه به  طور كلي گذر به جامعه پايدار آينده ممكن است؛ اين مطالعه نتيجه مي گيرد كه اين تحول مهم از لحاظ فني امكان پذير، از لحاظ اقتصادي دست يافتني و به طور قطع از لحاظ اجتماعي بهتر از ديگر راهها مي باشد. مدل سازي نشان مي دهد كه اين تحول فقط زماني رخ خواهد داد كه اراده سياسي و اقدامات هدفداري وجود داشته باشد. به طور مطلوب اين اقدامات بر پايه تصويري از جامعه پايدار آينده و يا حداقل بر درك اينكه فعاليتهاي كنوني پايدار نيستند و بايد تغيير يابند، استوار هستند. همچنين تجزيه و تحليل ها به اين نتيجه مي رسند كه اين تحول به آساني صورت نخواهد گرفت. حتي با تغيير مطلوب در شيوه هاي زندگي، ارزشها و فن آوري ها، چند دهه طول خواهد كشيد تا فقر را از بين برد،  فعاليتهاي انساني را با محيط زيست سالم هماهنگ ساخت و شكاف عميقي كه خانواده انساني را از هم جدا كرده بهبود بخشيد.
منابع
از لحاظ منابع، يك جامعه پايدار تحولي اساسي را از سيستم انرژي كنوني (كه هيدروكربن هاي فسيلي را به طور ناكارآمدي به اشكال مختلف انرژي تبديل مي كند) به يك رژيم جديد مبتني بر تبديل كارآمد جريانهاي طبيعي انرژي از خورشيد، باد، گرماي درون زمين، حركت طبيعي آب و بيوماس، انجام خواهد داد. همچنين اين جامعه از زمين هاي كشاورزي خود به طور پايدار استفاده مي كند و احتمال اينكه غذا و محصولات كمتري را نسبت به آنچه ما در سال ۲۰۰۲ از اين زمينها برداشت مي كرديم، به دست بياورد وجود دارد. تصميم گيري هاي راهبردي اتخاذ خواهند شد تا ذخاير معدني مهم را براي بهره گيري هايي كه توانايي ما را براي برخورد با ديگر اهداف تقويت مي كنند، نگه دارد. براي مثال به جاي اينكه سرب به صورت هايي استفاده شود كه به  طور بازنايافتني اتم هاي آن از بين  رود (مانند رنگها يا افزودن به سوخت) به صورت صفحاتي در باتري ها به كاربرده شود. استفاده كارآمدتر از آب در منازل، كارخانه ها و مزارع كشاورزي ميزان تقاضا را كاهش خواهد داد. مطالعات متعددي نشان داده اند كه با استفاده از فن آوري هايي كه از لحاظ اقتصادي مقرون به صرفه باشند، هم اكنون نيز پيشرفت در كارآيي منابع دست يافتني است و منطقي مي باشد كه انتظار داشته باشيم كه توسعه فن آوري ها در آينده منافع بيشتري را فراهم نمايند.
موضوعات زيست محيطي
جامعه پايدار آينده در نتيجه انتخاب شيوه زندگي خود،  اندازه جمعيت انساني و فشارهاي زيست محيطي را ثابت نگه خواهد داشت. اين جامعه تخريب مناطق طبيعي را متوقف مي سازد و توسعه و ساخت و سازهاي لازم را طوري انجام مي دهد كه تنوع زيستي هم وجود داشته باشد. اين جامعه با هدف قراردادن «جامعه اي با آلودگي صفر»، انتشار آلاينده هاي خود را به هوا و آب محدود مي سازد و معمولاً از محصولات چند بار استفاده مي كند و يا با پايان عمر مفيد كالاها، مواد آنها را بازيافت مي نمايد. هم اكنون قوانين موجود در اتحاديه اروپا و ژاپن اين مسير را پيش رو دارند تا به اهداف موردنظر خود برسند. تغيير به سوي فن آوري هاي تأمين انرژي تميز و بهبود قابل ملاحظه كارآيي تبديل انرژي، باعث خواهند شد تا انتشار دي اكسيد كربن به حدود ۱۰ درصد ميزان سال ۲۰۰۲ كاهش يابد. با تغييراتي كه در فن آوري وسايل نقليه و ميزان حمل و نقل شهري صورت مي گيرد، نقش انسان در ايجاد مه دود فتوشيميايي در هواي شهر برطرف خواهد شد. همانطور كه در ادامه گفته مي شود، از طريق درك نظام پيچيده طبيعت و تأثير ما بر روي آن، به هدف «برآورده كردن نيازها بدون آسيب رساندن به محيط زيست» دست خواهيم يافت.
مسائل اجتماعي
جامعه پايدار آينده به وسيله خط مشي هاي اجتماعي خود و نپذيرفتن الحاق شتابان در بازارهاي جهاني، تنوع وعدالت را ترويج خواهد داد. اين جامعه از طريق كمك به توزيع منصفانه ثروت، از لحاظ اجتماعي ايمن تر مي شود و با تشويق به رژيم غذايي بهتر و ورزش بيشتر، مخصوصاً از طريق فراهم نمودن تسهيلاتي براي پياده روي و دوچرخه سواري، جامعه اي شاداب تر مي گردد. اين جامعه شالوده فرهنگي و معنوي جديد و پايداري را پرورش مي دهد كه به احتمال زياد مبتني بر توجه مجدد به جهان طبيعي است. حس تعلق به جامعه به وسيله خط مشي هاي آگاهانه اي نظير تشويق به سهيم شدن در بعضي از خدمات (مانند استخرها و خشكشويي ها) تقويت مي گردد. اين جامعه ساختارها و فرايندهايي كه به تنوع فرهنگي احترام قائلند و به آن توجه مي كنند را توسعه خواهد داد.
موضوعات اقتصادي
جامعه پايدار آينده پايه اقتصادي محكمي را خواهد داشت كه با استفاده پايدار از منابع طبيعي ايجاد مي شود و با روش هاي ابتكاري، كالا و خدمات مورد نياز را توليد مي كند. اين جامعه در نتيجه سرمايه گذاري بسيار زياد در آموزش و توسعه مهارتهاي نيروي كار خود و ميزان نوآوري در بخش تجاري خود، از لحاظ اقتصادي مطمئن  خواهد بود. در حالي كه در اين مرحله جزئيات سازمان اقتصادي آن مشخص نيست،  يك جامعه پايدار نيازمند توسعه نظام اقتصادي رسمي ثابت (بيش از اينكه سازمان اقتصادي خود را بر مبناي هدف غيرقابل دسترس رشد پيوسته استوار سازد) خواهد بود. پيشرفت در تحليل هاي اقتصادي موجب مي گردد تا در محاسبه قيمت كالا و خدمات، هزينه هاي اجتماعي و زيست محيطي هم منظور گردد.
جايگاه دانش
لازمه دستيابي به هدف پايداري، سرمايه گذاري بسيار زياد در تقويت دركمان نسبت به روابط پيچيده بين نظامهاي اجتماعي و طبيعي است. درست است كه اكثر صدمات وارد شده به نظام طبيعت در سال هاي گذشته نتيجه ناداني و بي اطلاعي بوده، اما هنوز هم ما به خاطر عدم شناخت خود نسبت به اين فرايندها، بي جهت صدماتي را بر طبيعت وارد مي كنيم. جامعه پايدار آينده درك بهتري را نسبت به نظام پيچيده طبيعت و تأثيرات فعاليتهاي انساني روي آن،  خواهد داشت. مهمتر اينكه اين جامعه متخصص درك مفصلي از روابط بين فرايندهاي جهاني و متغيرهاي محلي خواهد بود و باعث مي شود تا متخصصان، زمينداران و مردم بومي همكاري نزديكي را با هم داشته باشند.
آينده اي شاداب تر
ويژگي هايي كه براي داشتن آينده اي شاداب و سرزنده مورد نياز مي باشد عبارت است از: جامعه اي انساني، داراي رويكردهاي بوم محور و افق فكري بلندمدت، كه اين جامعه، جامعه اي مطلع، كارآمد و مبتكر مي باشد.
جامعه موردنظر، جامعه اي انساني خواهد بود،  بدين معني كه اين جامعه متعهد به توسعه فن آوري ها و رهيافتهاي اجتماعي به گونه اي است كه همه جمعيت هاي انساني را منتفع سازد، نه اينكه امتيازات حاصله محدود به گروهي اقليت و در كشورهاي خاصي باشد. اعتراض گسترده به جهاني وارد است كه در آن تعداد افرادي كه به اينترنت و وسايل ارتباطي پيشرفته دسترسي دارند بسيار كمتر از تعداد مردمي مي باشد كه حتي آب آشاميدني سالم در اختيار ندارند و به جهاني بايد اعتراض شود كه در آن نيمي از جمعيت انساني هرگز به تلفن يا اتومبيل سواري دست نيافته اند.
اين جامعه رويكردهاي بوم محوري را اتخاذ خواهد كرد، زيرا به اين نكته پي خواهد برد كه آينده ما ارتباط نزديكي با آينده نظام هاي طبيعي سياره زمين، تنوع زيستي آن و انسجام بوم شناختي آن دارد. بنابراين، جامعه مي پذيرد كه برنامه ريزي هاي اجتماعي و اقتصادي نيازمند اين هستند كه از لحاظ بوم شناختي معقول و از محدوديتهاي نظامهاي طبيعي مطلع باشند. علاوه بر اين، اين موضوع نشان دهنده تغيير اساسي از فرضيه اي است كه پيشرفت اقتصادي را زمينه ساز حل مسايل زيست محيطي مي داند.
اين جامعه داراي افق فكري بلندمدت خواهد بود چون مي داند كه تصميمات ما تأثيراتي دارد كه تا دهه هاي بعدي نيز ادامه مي يابد؛ اين جامعه مرتب از خود خواهد پرسيد كه گزينه هاي او در ۵۰ يا ۱۰۰ سال آينده چگونه خواهد بود، به جاي اينكه خود را با نتايج بودجه امسال يا انتخابات سال آينده درگير كند. همچنين مطلوب است تا تصويري از توسعه آينده را در مدت زماني بلندتر در نظر داشت.
جامعه پايدار آينده جامعه اي آگاه خواهد بود زيرا تلاش زيادي را صرف علوم مربوط به پايداري مي كند تا از تأثيرات احتمالي خط مشي گذاري هاي مختلف بر روي نظامهاي طبيعي مطلع شود. همچنين اين جامعه در استفاده از منابع و انرژي، كارآمد خواهد بود چون كه بسياري از فن آوري هاي كنوني ما (از لامپ گرفته تا بعضي اتومبيل ها) به طور نگران كننده اي كهنه و قديمي مي باشند كه همين امر اتلاف منابع و صدمه به محيط زيست را در پي دارد.
سرانجام اينكه، چون ما در نظر داريم كه روزبه روز از منابع روبه اتمام (مانند نفت) فاصله بگيريم و از منابعي كه بسيار غني هستند (مانند انرژي خورشيدي) استفاده كنيم بنابراين جامعه پايدار آينده جامعه اي نوآور خواهد بود. در اين مرحله مشخص نيست كه چه تركيبي از فن آوري هاي تأمين انرژي براي جامعه پايدار آينده مورد استفاده قرار خواهد گرفت، هرچند كه شيوه بسيار مناسب، استفاده از سلول هاي سوخت هيدروژني براي حمل ونقل و طيف گسترده اي از انرژي هاي تجديدپذير براي توليد برق مي باشد.
جامعه پايدار
مشخص است كه دستيابي به هدف پايداري نيازمند تغييراتي اساسي مي باشد. ما بايد منابع مورد نياز فعاليتهاي خود را محاسبه كنيم و از طريق افزايش درك خود نسبت به نظامهاي طبيعي، از تأثيراتي كه بر روي نظامها خواهيم گذاشت آگاه شويم و در زندگي شخصي و شغلي مان تصميمات قاطعي را اتخاذ كنيم تا در آينده جامعه اي داشته باشيم كه از لحاظ اجتماعي پايدار باشد. جامعه پايدار آينده از لحاظ فني ممكن، از لحاظ اقتصادي معقول و از لحاظ اجتماعي مطلوب است، اما ما به قدرتي سياسي نيازمنديم تا بر اين تحول كنترل داشته باشد. علم ما نسبت به قبل درك بيشتري را راجع به جهان طبيعي و تأثيرات ما بر روي آن به وجود مي آورد. تكنولوژي ما قدرت بي سابقه اي را به ما داده كه با آن مي توانيم جهان را تغيير دهيم، نيازهايمان را برآورده كنيم و به خواسته هايمان برسيم. انسان بودن، ما را ملزم مي سازد تا با استفاده از برداشتهاي علمي و قدرت فن آوري، جامعه اي پايدار را به وجود آوريم. اين مسئوليت اخلاقي ما نسبت به نسل هاي آينده و گونه هاي ديگري است كه در اين سياره با ما سهيم هستند.
نويسنده: پروفسور يان لوو-اينترنت
ترجمه: مهدي دهقان
كارشناس ارشد جغرافيا و برنامه ريزي شهري