مردم سوئد در همه پرسي كه رويداد حيرت آور دو روز پيش از برگزاري آن نتايج آن را كاملا غيرقابل پيش بيني كرده بود پذيرفتن پول واحد اروپا و در واقع قبول همگرايي بيشتر با اروپا را رد كردند و ترجيح دادند همچنان به همراه انگليس و دانمارك خارج از اردوي اروپا بمانند و منافع خود را بيش از اين با اتحاديه اروپا گره نزنند.
از ۲/۸۱ درصد رأي دهنده در اين همه پرسي، ۱/۵۶ درصد به يورو رأي منفي و ۸/۴۱ درصد به آن رأي مثبت دادند. پيش از آنكه نتايج نهايي انتخابات اعلام شود گوران پرسون نخست وزير سوئد با نتيجه گيري از شواهد گفته بود كه نتايج اين همه پرسي يك پيروزي قاطع براي مخالفان عضويت سوئد در يورو است.
ده سال پيش سوئدي ها در يك همه پرسي با نسبت ۵۲ درصد به ۴۶ درصد به پيوستن به اتحاديه اروپا رأي دادند. اما اكنون پول واحد آن را رد كرده اند.
سوئد تنها كشور اتحاديه اروپاست كه نه عضو يوروست و نه پيمان ناتو. به همين دليل عملا نفوذ زيادي در تصميم گير ي هاي اروپايي ندارد. دولتمردان سوئدي اميدوار بودند با پذيرش يورو از سوي مردم اين وضعيت تغيير يابد.
اكثر كساني كه به يورو رأي منفي داده اند را جوانان، رأي اولي ها و زنان تشكيل داده اند.
سوئدي ها در يك سال اخير كه بحث برگزاري همه پرسي براي قبول يا رد يورو پيش آمده نشان داده بودند كه تمايل چنداني به اين پول اروپايي ندارند. اما واقعه اي كه دو روز پيش از برگزاري همه پرسي روي داد موجب شد تحليلگراني كه برتري آراء منفي در اين همه پرسي را قطعي مي دانستند اندكي در پيش بيني هاي خود تعلل كنند.
آناليند وزير خارجه سوئد و از پيشروان حمايت از پذيرفتن يورو دو روز پيش از برگزاري همه پرسي با ضربات چاقوي يك ناشناس با موهاي بلند و كلاه بيس بال كشته شد. براي سوئد آرام كه تنش سياسي در آن به ندرت ديده مي شود مگر در آستانه انتخابات كه آن هم تنها به يك جنگ لفظي محدود چند سياستمدار محدود مي شود، قتل يك وزير خارجه آن هم با ضربات چاقو بسيار تكان دهنده و پر بسامد بود.
بعد از اين واقعه چنين تصور شد كه حداقل تأثير مرگ غم انگيز يكي از طرفداران يورو در سوئد بر هم خوردن كفه ترازو به نفع هواداران پول واحد اروپاست.
ليند در مقام وزارت خارجه سوئد تأثيري بيش از يك وزير خارجه معمولي در سياست هاي كشورش داشت. او تلاش كرد كه سوئد را از موضع بي طرفي سنتي به سوي مشاركت فعال در دنيا و به ويژه درون اتحاديه اروپا سوق دهد. در اين راه تا حدي موفق هم شد. اشتياق و تلاش او براي وارد كردن يورو به سوئد هم بخشي از همين تلاش ها بود. او در كنار گوران پرسون از سرسخت ترين هواداران يورو در سوئد بود. بسياري پيش بيني مي كردند كه او نخست وزير آينده سوئد شود.
بعد از قتل او برخي سياستمداران سوئدي پيشنهاد كردند كه همه پرسي روز يكشنبه به تعويق بيافتد و به زمان ديگري موكول شود. اما بلافاصله بعد از انتشار خبر حمله به ليند، نخست وزير گفت كه گروه طرفداران پيوستن سوئد به يورو تبليغات و فعاليت هاي انتخاباتي خود را به احترام ليند متوقف مي كنند، چه انتخابات برگزار شود و چه به تعويق بيافتد. او با اين كار سعي داشت تأثير اين واقعه را به حداكثر برساند و از آن بهره برداري لازم را بكند.
نظرسنجي هاي پيش از مرگ ليند نشان مي داد كه طرفداران نپيوستن به يورو با اختلاف ۹ درصد جلوتر از موافقان يورو هستند. اما بعد از اين رويداد و ساعتي پيش از انتخابات، موافقان بر مخالفان پيشي گرفتند.
دولت و متحدان تجاري آن كه طرفدار يورو هستند هر آنچه مي توانستند براي تغيير افكار رأي دهندگان انجام دادند.
اما دليل رأي منفي سوئدي ها به يورو علي رغم رويداد تكان دهنده اي كه پيش از همه پرسي روي داد چه بود؟ در كشوري چون سوئد مردم نه آگاهي سياسي چنداني دارند و نه علاقه و تمايلات و انگيزه هاي سياسي. آنها اينگونه تصميمات و اصولا وقايع ديگر را هم از منظر اقتصادي و اجتماعي مي بينند. اما آيا پيوستن به يورو به نفع اقتصاد سوئد است؟
نگاهي به وضعيت اقتصادي سوئد علت ترديد رأي دهندگان سوئدي را تا حدي روشن مي كند. بانك مركزي سوئد مانند بانك مركزي انگليس در سالهاي اخير سياست پولي موثري به كار بسته است، تورم كنترل شده و بيكاري ۴/۵ درصد است كه اين رقم نسبت به بسياري از كشورهاي عضو يورو بسيار پايين تر است. متوسط ميزان بيكاري در اين كشورها ۹ درصد است.
رشد توليد در سوئد اگر چه امسال چندان قابل توجه نبوده اما براساس معيارهاي اروپايي در حد قابل قبولي است. واحد آمار و اطلاعاتي نشريه اقتصادي اكونوميست پيش بيني كرده است كه توليد ناخالص داخلي سوئد در سال جاري ميلادي ۳/۱ درصد رشد داشته باشد و به ۳/۲ درصد در سال ۲۰۰۴ برسد.
ميزان رشد توليد ناخالص داخلي در كشورهاي عضو يورو ۶/۰ درصد است و در نهايت تا سال آينده به ۸/۱ درصد مي رسد.
برخي منتقدان مي گويند عملكرد ضعيف اقتصادي كشورهاي عضو يورو تنها از روي بدشانسي نبوده است بلكه به اين دليل است كه سياست اقتصادي در اين منطقه دچار آشفتگي است. بانك مركزي اروپا به دليل بالا نگاه داشتن نرخ بهره براي مدت طولاني و همچنين قرار دادن سقف غيرمنطقي براي نرخ تورم همواره مورد انتقاد قرار گرفته است. از سوي ديگر همكاري كشورهاي عضو يورو در زمينه سياست هاي پولي و مالي اصلا قابل قبول نيست. قوانيني كه براي سقف ميزان كسر بودجه در پيمان رشد و ثبات اروپا مشخص شده از سوي فرانسه، آلمان و ديگران نقض مي شود. وقتي سوئد سياست هاي اقتصادي را هوشمندانه اجرا مي كند و نتايج كار و دستاوردهاي بهتري دارد چرا تغيير ايجاد كند.
اما پرسون و ديگر سياستمداران طرفدار يورو در سوئد بر هزينه هاي درازمدت بيرون ماندن از حوزه يورو تأكيد مي كنند و مي گويند، با ادامه اين شرايط سوئد نفوذ خود را در اتحاديه اروپا از دست مي دهد و نمي تواند سرمايه گذاري جذب كند. اينكه سوئد بعد از پيوستن به يورو اعمال نفوذ بيشتري در اتحاديه اروپا خواهد كرد يا نه موضوع بحث و گمانه زني است اما درباره تأثير اين اقدام در جذب سرمايه گذاري ترديدي وجود ندارد. سوئد يكي از بازترين اقتصادهاي دنيا را دارد و ترديدي نيست كه بدون يورو هم مي تواند به اين روند ادامه دهد، اما پرسش اينجاست كه آيا با پيوستن به يورو موقعيت اقتصادي بهتري پيدا نمي كرد.
سوئدي ها با ارزيابي همه اين سود و زيان ها تصميم گرفتند كه فعلا مانند انگليسي ها سياست صبر و انتظار را در پيش بگيرند. آنها فعلا به يورو پاسخ منفي دادند زيرا روند تحولات در اين منطقه چندان خوشايند و مطلوب نيست اما راه را براي تغيير تصميم در آينده وقتي اوضاع بهتر شد باز گذاشته اند. پرسشي كه در اين همه پرسي بر روي برگه هاي راي از راي دهندگان سوئدي پرسيده شد اين بود كه: «فكر مي كنيد سوئد بايد يورو را به عنوان پول واحد خود بپذيرد؟».
اما نخست وزير موضوع را پيچيده تر كرد و گفت: رأي مثبت در اين همه پرسي سوئد را مجبور به استفاده فوري از پول واحد اروپا نمي كند بلكه تنها به دولت اختيار انجام اين كار در شرايط مناسب را مي دهد، در حالي كه پاسخ منفي به گفته نخست وزير چنين امكان و احتمال را تا ۱۰ سال آينده از سوئد سلب مي كند.
پاسخ منفي سوئدي ها به يورو در واقع نوعي عدم اعتماد به همگرايي بيشتر با اتحاديه اروپاست. بسياري از سوئدي ها نگران آن هستند كه همگرايي بيشتر با اتحاديه اروپا به سيستم حكومت رفاه سوئد آسيب وارد مي كند. شايد اگر پيش از برگزاري اين همه پرسي دو موضوع از هم جدا مي شد و دولت قول مي داد كه همه پرسي ديگري درباره قانون اساسي جديد اروپا برگزار مي كند، اميدي به رأي مثبت رأي دهندگان وجود داشت.
اگر چه رهبران اروپا پيش بيني چنين پاسخي را از سوئدي ها مي كردند، اما واكنش آنها نشان داد كه به هر حال اين نتيجه آنها را خشمگين كرده است.
رومانو پرودي رئيس كميسيون اروپا بعد از اعلام نتايج همه پرسي با اعتراف به اينكه پاسخ سوئدي ها بدتر از انتظار او بوده گفت كه به اين ترتيب سوئد نفوذ خود را در تصميم گيري در اتحاديه اروپا از دست مي دهد.
نخست وزير دانمارك كه كشورش در آستانه برگزاري همه پرسي مشابه است گفت: كه اين نتيجه تأثيري در ديدگاه دانماركي ها درباره پول واحد اروپا نخواهد داشت. نظرسنجي ها نشان مي دهد كه افكار عمومي در دانمارك حامي يوروست.
گرهارد شرودر صدراعظم آلمان گفت كه درهاي يورو براي سوئد بسته نشده و احتمال پيوستن اين كشور به پول واحد اروپا همچنان حفظ مي شود.
نتيجه همه پرسي روز يكشنبه سوئد در سراسر اروپا تأثير چشمگيري خواهد داشت. رهبران اروپا اين روزها تلاش مي كنند تا اتحاديه اروپا را پيش از ورود ۱۰ عضو جديد در سال آينده ميلادي تقويت كنند. تدوين قانون اساسي اروپا و تلاش براي تعيين يك وزير خارجه براي هماهنگ كردن سياست خارجي اروپا تلاش هايي است كه در همين راستا صورت مي گيرد. رهبران اروپا نتيجه اين همه پرسي را نشانه اي تفسير مي كنند حاكي از اينكه هنوز نتوانسته اند حمايت افكار عمومي سوئد را از تبديل اروپا به نيرويي واحدتر و منسجم تر جلب كنند. يورو به گفته پرودي نماد اتحاد و انسجام و همگرايي اروپا است. از سوي ديگر در شرايط كنوني منطقه يورو به اقتصادي همچون اقتصاد سوئد با رشد و كارايي با ويژگي كشورهاي اسكانديناوي است.
كميسيون اروپا با صدور بيانيه اي در واكنش به نتيجه اين همه پرسي گفت: اطمينان داريم كه دولت سوئد به تلاش براي زنده نگه داشتن پروژه يورو در اين كشور ادامه مي دهد.
نتايج اين همه پرسي شايد بيش تر از خود سوئد يا درون كميسيون اروپا در بروكسل، در انگليس بازتاب و واكنش به همراه داشت.
كشمكش بر سر پيوستن يا نپيوستن به يورو مدت هاست كه در انگليس ادامه دارد.
مخالفان يورو در اين كشور با توجه به موقعيت با نفوذ سياسي انگليس درون اروپا و نزديكي آن به آمريكا ضرورتي براي قبول پول واحد اروپا نمي بينند و ادامه اين وضعيت را براي حفظ فاصله و برتري انگليس با ديگر كشورهاي اروپايي لازم مي دانند. اما حاميان يورو با برشمردن برخي دلايل اقتصادي خواستار آن هستند كه تصميم گيري در اين مورد به برگزاري يك همه پرسي واگذار شود.
مخالفان يورو اكنون در انگليس در اكثريت هستند. سخنگوي وزارت خارجه انگليس بعد از اعلام نتايج همه پرسي در سوئد گفت: همه پرسي سوئد بر موضع انگليس تأثيري نخواهد داشت زيرا موضع ما كاملا روشن است: منافع اقتصاد ملي براي ما عاملي تعيين كننده است.
نتيجه اين همه پرسي موقعيت سياسي گوران پرسون را نيز تحت تأثير قرار مي دهد. او بعد از اعلام نتايج گفت: سوئد اكنون دچار اختلاف است.
او شايد بعد از اين رويداد به اين فكر كند كه درخواست از مردم براي بيان نظراتشان هميشه هم خوب نيست.
ترجمه : نيلوفر قديري