داود اويسي
گزارش تحقيقي مؤسسه پژوهشي ميتسوي سوميتومو كايجو(در ۸ آوريل ۲۰۰۲) از تأثير افزايش قيمت بنزين بر روي سطح كلي قيمت ها در ژاپن مي تواند يك مدل حقيقي از تأثير قيمت بنزين بر ساير كالاها در يك اقتصاد سالم در يك كشور ماشيني باشد، «اين مؤسسه معتبر بلافاصله در پي بسته شدن شيرهاي صادرات نفت خام عراق و افزايش ۲۵ درصدي قيمت نفت خام وارداتي ژاپن(از ۲۰ دلار به بيست و پنج دلار در آوريل ۲۰۰۲) برآورد كرد كه اگر قيمت نفت خام تا ۴۰ درصد افزايش يابد به تبع آن قيمت بنزين نيز رشد خواهد داشت و سطح كلي قيمت ها هفت صدم درصد افزايش مي يابد.» مقايسه اين افزايش قيمت با افزايش سطح كلي قيمت ها در اثر افزايش سنواتي قيمت بنزين در ايران، حاكي از اين است كه متأسفانه «عامل رواني» موتور محرك يورش بي امان موج گراني ناشي از شوك افزايش قيمت بنزين كه مسلسل وار تمام كالاها و خدمات را دربرمي گيرد، است و در اين بين حمل و نقل درون شهري اولين موج افزايش قيمت ها را پديد مي آورد. تكيه حمل و نقل مسافران به خودروهاي شخصي(كه يك ناوگان مؤثر اما فاقد كنترل در سيستم حمل و نقل درون شهري است)، باعث شده است با تغييرات قيمت بنزين، اين گروه افزايش قيمت ها را تا حد ممكن پيش گيرند و به تبع اين گروه تاكسي ها نيز كرايه خود را بر اساس قيمت هايي كه بين مسافران و شخصي ها مرسوم شده، دريافت مي كنند، اين در حالي است كه سوخت اكثر تاكسي ها در شهرهاي بزرگ از گاز ال پي جي است كه با قيمتي برابر با «صفر» عرضه مي شود. همان گونه كه گفته شد خودروهاي شخصي تعيين كننده قيمت ها در بازار تعيين نرخ حمل و نقل درون شهري و آغازگر موج معروف گراني هستند. در بخش حمل بار نيز به دليل نداشتن هيچگونه ضابطه اي، تعيين نرخ حمل بار وابسته به قدرت چانه زني دارنده بار است و براي حمل يك محموله به يك مقصد مشخص چندين نرخ را مي توان متصور بود!
|
|
وضعيت موجود حمل و نقل درون شهري عمومي(بار و مسافر):
شايد ايران در كنار مقام هاي اولي كه در آلودگي هوا و آمار تصادفات منجر به فوت و مصرف انرژي در جهان دارد متنوع ترين سيستم هاي حمل و نقل درون شهري را در جهان دارا باشد. در ايران از مترو گرفته تا موتورسيكلت همه در خدمت حمل ونقل كالا و مسافر هستند كه در اين مجال تنها به بررسي وضعيت بخش «بنزين سوز» ناوگان حمل و نقل مي پردازيم.
الف- حمل و نقل درون شهري كالا(سبك)
بيش از يك ميليون وانت و تعداد نامشخصي موتورسيكلت در اين بخش فعال هستند. بر اساس مطالعات شهرداري تهران در سال ۸۰، وانت ها به طور متوسط ۱۲۰ كيلومتر در روز پيمايش مسير دارند كه تنها يك چهارم آن مفيد است، به عبارتي به دليل عدم سامان دهي اين گروه از خودروها روزانه نود كيلومتر تردد غير ضروري را در كارنامه دارند تا بتوانند سي كيلومتر كار مفيد انجام دهند.
تركيب خودروهاي اين بخش نشان از فرسودگي بالاي آنها دارد كه خود نتايجي چون آلايندگي بالا و مصرف بي رويه را در پي دارد بيش از سيصد هزار دستگاه پيكان در كنار بيش از ۲۵۰ هزار نيسان(زامياد و سايپا) و حدود دويست هزار وانت وارداتي(با متوسط سن بين ۱۵ تا بيست سال) به انضمام بيش از پنجاه هزار وانت مزدا ۱۰۰۰(با متوسط عمر ۲۰ سال) ترسيم كننده سيماي لشگر فرسوده ناوگان حمل كالاي كشور(درون شهري) است و در مجموع هشتصد هزار وانت فرسوده (۸۰ درصد تعداد كل) وانت هاي كشور توجيه اقتصادي ندارد.
اگر پيمايش غيرضروري وانت ها را به طور متوسط روزي پنجاه كيلومتر بدانيم و اين رقم را در سراسر كشور تعميم دهيم(در تهران اين عدد نود كيلومتر است) و در تعداد يك ميليون وانت ضرب كنيم، رقم قابل تأمل پنجاه ميليون كيلومتر تردد غير ضروري روزانه حاصل خواهد شد و اگر براي پيمايش هر يكصد كيلومتر ۱۵ ليتر سوخت را در نظر بگيريم كه با توجه به متوسط مصرف پيكان كه ۱۷ ليتر است ويا مصرف بالاي ۲۵ ليتري نيسان با موتور Z24 (نيسان سايپا) چندان دور از منطق نيست به رقمي برابر با ۵/۷ ميليون ليتر بنزين كه در هر روز مي سوزانيم و محيط زيستمان را آلوده مي كنيم، خواهيم رسيد و آن گاه اگر اين رقم را با واردات روزانه ۱۰ ميليون ليتري مقايسه كنيم، باور خواهيم كرد كه مديريت يك علم است!
حذف ۸۰ درصد از بنزين وارداتي به كشور نه نياز به تخصيص بودجه دارد و نه نيازمند مشاوران خارجي است اين مهم تنها در گرو سياستگذاري است. تأسيس مؤسسات كرايه وانت بار يك راه حل معقول و كم هزينه است. با تأسيس اين مؤسسات و كنترل تردد وانت بارهاي خالي از بار شاخص هاي مصرف بنزين و آلاينده ها به خوبي كنترل خواهد شد و وضعيت ترافيكي بهتري خواهيم داشت و زماني كه خودرويي كمتر تردد كرد علاوه بر موارد بالا اين خودرو كمتر به لوازم يدكي نياز خواهد داشت و كمتر باعث ايجاد تصادف خواهد شد و از طرفي وضعيت بلبشوي دريافت كرايه شكل قانونمندي خواهد گرفت و تعرفه ها تعيين كننده مبلغ كرايه بار خواهد بود و مرجعي براي اعتراض به مواردي كه كرايه نامعقولي دريافت مي شود وجود خواهد داشت. با اين روش يك تماس تلفني جايگزين تردد غير ضروري در خيابان ها مي شود.
تاكسي در جهان
در تعاريف جهاني تاكسي وسيله اي است كه در اختيار يك فرد و همراهان او(بسته به ظرفيت تاكسي) قرار مي گيرد تا مسافر(و همراهانش) را تا مقصد نهايي رسانيده و طبق تعرفه استانداردي كه توسط دستگاهي به نام تاكسي متر(بر اساس مسافت و زمان) محاسبه مي شود كرايه دريافت كند و خودروهايي كه به عنوان تاكسي به كار گرفته مي شوند از مدل هاي روز و مارك هاي معتبر انتخاب مي شوند، البته اين خودروها با در نظر گرفتن خصوصيات مورد نياز يك وسيله حمل و نقل درون شهري سبك متفاوت از مدل هايي است كه براي مصارف شخصي به بازار عرضه مي شود. فاكتورهايي چون ابعاد و فاصله صندلي ها، نحوه پياده و سوار شدن مسافر، سيستم تعليق و فرمان، سيستم موتور و سوخت مصرفي و سيستم انتقال قدرت و دهها مورد ريز و درشت ديگر در طراحي يك تاكسي مد نظر قرار مي گيرد و در يك كلام يك خودروي خاص براي تاكسي طراحي مي شود، خودرويي كه در ظاهر شبيه خودروهاي ديگر است ولي در باطن خصوصيات ويژه اي دارد. البته ناگفته نماند هزينه استفاده از تاكسي بسيار بالاتر از ديگر وسايل حمل و نقل درون شهري است كه به سبب ديگر سيستم هاي حمل و نقل مانند مترو و اتوبوس كه به طور منظم و طبق برنامه زمان بندي شده و صد البته با نرخ هايي پايين به سرويس دهي مشغول هستند و از حمايت هاي دولت ها(يارانه) بهره مي برند.
ادامه دارد