رمضان در فرهنگ مردم ايران -واپسين بخش
نانها و غذاهاي ماه رمضان
نانها و غذاهاي سنتي و محلي در نقاط مختلف ايران با توجه به شرايط اقليمي و آب و هواي متفاوت و محصولات متنوع علاوه بر خودكفايي نمايانگر هنر والاي كدبانوان ايراني است. غذاها يكي از شاخصه هاي مهم هويت فرهنگي است .در گذشته مردم در خانه نان مي پختند و نانهاي بازاري بسيار كم بود. خوشبختانه هنوز در برخي از روستاها مي توان طعم نان هاي محلي را چشيد. نانهاي خانگي بر خلاف نانهاي بازاري بسيار متنوع اند، به ويژه در ماه رمضان. در شهرستان بجنورد سه نوع نان «روغني قاق»، «نان فطير» و نان «قطاب» و در روستاي شوقان جاجرم بجنورد نام روغني «چزمه» براي افطار و سحر پخته مي شود.
در استهبانات فارس هم هفت نوع نان مخصوص سحر و افطار پخته مي شده است از جمله نان «ستي» يا نان خشك، نان جو يا گرده كه نان «شل شلي» گويند كه خمير آن شل و رقيق است، نان «تهو» شبيه به نان لواش، نام «الم» يا ارزن، نانهاي «سپول ذرت» و «سوله ذرت» كه هر دو با آرد ذرت پخته مي شود و نان «شيرين» كه با آردگندم و شيره انگور يا شكر طبخ مي شود.
در كازرون فارس هم تنوع نانها چون استهبانات است و يكي از نانهاي كازرون نان «گرده رجبي » است كه در سه شنبه آخر ماه رجب پخته مي شود. در اين روز زنان به ويژه بانوان نازا نذري مي گيرند و به يكي از امامزاده هاي شيخ جبار، ابافتح و شاه حمزه مي روند و با قرصي از نان گرده رجبي افطار را مي گشايند . زنان نازا عقيده دارند با خوردن اين نان تا ماه رجب سال بعد صاحب فرزند مي شوند.
غذاهاي محلي مخصوص ماه رمضان هم مانند نانها از تنوع بسياري برخوردار است، از جمله انواع آش، آش بي بي سه شنبه جهرم فارس، آش قره ميغ درونگر دره گز خراسان(قره ميغ نوعي زرشك كوهي است)، آش قونبيد يا آش كلم قم و آش روزه بردسير كرمان.
آش روزه «بردسير» همه روزه در ماه رمضان از طرف نذرداران در مكاني مثل مسجد، حسينيه يا خانه مناسبي پخته مي شود. چند زن و مرد در طبخ و تقسيم آش همكاري مي كنند و از شب اول ماه رمضان به در خانه ها مي روند و با خواندن اشعاري مواد آش؛ گندم، برنج، روغن و گوشت و حتي هيزم جمع آوري مي كنند و پس از پختن آش هنگام افطار به همه خانه ها مي فرستند. مردم بردسير عقيده دارند خوردن آش روزه علاوه بر آن كه ثواب دارد روزه گرفتن را سهل و آسان مي كند.
آوردن فهرست غذاهاي افطار و سحر ماه رمضان شهرها و آبادي ها و ديگر آداب و مراسم مردم در ماه رمضان از جمله آداب خوردن افطاري و سحري، افطاري و سحري دادن، تغييرات كسب و كار در ماه رمضان، ختم قرآن، تشخيص زمان افطار، مراسم روزهاي تيغ و ايام شهادت حضرت علي(ع)، آداب شبهاي قدر و احيا، مراسم روز بيست و هفتم رمضان، شب نشيني ها و مراسم الوداعي رمضان، عيد فطر، رسم هاي هومبابايي، الم تهراني، الله رمضوني و گري گشو و ادبيات رمضان از جمله ضرب المثل ها، قصه ها، ترانه ها، بازيهاي بچه ها و رسم سخنوري كه در دهه آخر ماه رمضان كه تا چهل پنجاه سال قبل پاسي از شب تا سحر در قهوه خانه هاي تهران برگزار مي شد، هر يك از جذابيت و ارتباط تنگاتنگ فرهنگ و زندگي مردم با ماه رمضان حكايت دارد .
سيد احمد وكيليان
|