اشاره: اغلب ما در روز با بمباران اطلاعاتي و رسانه اي مواجه هستيم. اگر در كوچه ، بازار، تاكسي و اتوبوس به رفتار، گفتار و كردار مردم عادي توجه كنيد شايد متوجه مي شويد كه هر يك از آنها در طول گفتگوهاي روزانه به بخشي از هويت القايي رسانه ها اشاره مي كنند. كافي است در خانه به رفتار پيرامون خود كمي دقت كنيد تازه متوجه مي شويد كه چقدر رسانه هاي اطرافتان در شكل دهي هويت فرهنگي خانواده و شما نقش دارند. احتمالاً در برخي از جلسات اداري هم مديران و كاركنان به برخي از واژه ها، تصاوير و يا رفتار رسانه اي اشاره مي كنند. بنابراين، باور كنيد كه ابزارهاي رسانه اي نقش مهمي را در شكل دهي هويت ما دارند.
چندي قبل، «دكتر محمدي» استاد دانشگاه ناتينگهام انگليس به دعوت دكتر محمد سلطاني فر، سردبير ايران نيوز از استادان دانشگاه آزاد اسلامي در جمع دانشجويان كارشناسي ارشد ارتباطات مطالبي را در زمينه هويت و تاثير رسانه اي ايراد كرده اند كه با هم آن را مرور مي كنيم:
ما همگي تحت تاثير رسانه ها هستيم. لذا اگر رسانه هاي ارتباطي را در جامعه به عنوان دستگاه عصبي تلقي كنيم، بايد براي فهم و درك رسانه ها به نحوه زندگي در قرن بيستم مراجعه كنيم. همه ما به نوعي تحت نفوذ رسانه ها هستيم پس رسانه ها مي توانند فرهنگ و هويت ما را شكل دهند.
به عنوان مثال، وقتي در انگليس مردم عصباني مي شوند نوع عصبانيت آنها به شكل يكساني بروز مي كند زيرا آنها اين نوع رفتار فرهنگي منفي را از بازيهاي فوتبال آموخته اند. پس رسانه ها، يك نوع عادت رفتاري را به ما مي آموزند كه خود ما هم متوجه آن نيستيم.
امروزه در دنياي صنعتي ۵۰ تا ۸۰ درصد از نيروي كار فعال در بخش ارتباطات مشغول هستند، علاوه بر آن مردم كشورهاي توسعه يافته بيش از ۶ تا ۷ ساعت از وقت خود را صرف ارتباطات مي كنند. اما متاسفانه ارتباطات در كشور ما اينگونه نيست و به شكل سنتي ادامه دارد، لذا با توجه به آنچه كه گفته شد پس كي مي خواهيم به سوي مدرنيته پيشرفته ترگام برداريم؟
در حال حاضر، اغلب كشورهاي توسعه يافته در عرصه رسانه هاي ارتباطي خود توليدكننده اطلاعات هستند و از پيشرفت هاي رسانه اي نيز براي توليدات خود بهره مي جويند، در حالي كه در كشور ايران، ابزارهاي ارتباطي همچون تلفن و كامپيوتر صرفاًبراي ايجاد ارتباطات شخصي و دوستانه مورد استفاده قرار مي گيرد و كمتر در زمينه تجارت و فعاليت هاي جانبي مورد بهره برداري قرار مي گيرند.
عليرغم استفاده محدود از تلفن و كامپيوتر در ايران، اين نوع ابزارهاي رسانه اي تا حدودي توسعه يافته اند، امروزه با تركيب تلفن و كامپيوتر مي توان در كنترل زندگي مردم نيز بهره گرفت.
بنابراين، با استفاده از اين تكنولوژي مي توان كاملاً به نظارت در زندگي افراد پرداخت؛ حتي در اين زمينه مي توان اشخاصي را كه به كامپيوتر دسترسي ندارند، تحت كنترل درآورد.
امروز جهان سرمايه داري از جهان فقر وحشت دارد، زيرا فقراي جهان سوم از طريق بكارگيري كامپيوتر و ابزارهاي رسانه اي مي توانند به نظارت بر كار ثروتمندان بپردازند و با استفاده از اين ابزارهاي تكنيكي مي توانند نظم جهاني را درهم بريزند. پس مي توان گفت هم اينك حوادث تاريخي جهان را ابزار رسانه اي رقم مي زنند يا به عبارت ديگر حوادث امروزي، حوادث رسانه اي هستند.
به طور مثال، واقعه ۱۱ سپتامبر اين حادثه را از حالت ملي به يك موضوع جهاني مبدل كرد و موجب ارتباط رسانه اي بين جوامع مختلف شد.بنابراين مي توان گفت كه جمعيت جهان ارتباط تنگاتنگي با اطلاعات توليدي رسانه ها دارند.
پس بايد گفت كه زندگي امروز تا حد زيادي انعكاسي از رسانه است و آگاهي و تجربه فرد منوط به ميزان استفاده از رسانه ها است. ابن خلدون در مورد هويت ما بر اين باور است: «فضا و محيط ما، پر از پيامهاي خوب و بد است و اين فضا هويت ما را تشكيل مي دهد .»
با اين تعبير «رسانه» را مي توان محيط برتر نيز نام نهاد، به عبارت ديگر رسانه ابزار و واسطه اي است كه پيوسته بر رفتار، كردار، احساسات و تفكر انسان نفوذ مي كند.
رسانه ها و هويت شخص
زمان و مكان دو عامل مهم در شكل گيري هويت شخص است. من كي هستم؟ ما كي هستيم؟ امروزه هر فردي به عنوان عضو گروه يا جامعه شناخته مي شود.
ابزارهاي رسانه اي كم كم ما را از حالت محلي- شهري- كشوري به هويت جهاني تبديل مي كنند.
بنابراين در آينده هويت افراد متكي به مكان خاصي نخواهد بود.امروزه بحثي در جوامع توسعه يافته شكل گرفته است و آن اينكه قرن ۲۱، قرن شكل دهي به شهروند جهاني است بنابراين تلاش دولت ها براي محدودكردن انسان ها در يك حوزه جغرافيايي تاثيرگذار نخواهد بود.
تكنولوژي ماهواره هم اينك امكان جهاني شدن را براي افراد فراهم كرده است به طوري كه افراد خود را به مكان واحدي مقيد نمي دانند.
قدرت بزرگ بازارهاي تجارت بين المللي موجب از بين رفتن تضاد بين شرق و غرب شده است از سويي ديگر اروپا كم كم در مقام يك ابرقدرت نقش خود را ايفا مي كند، شركت هاي چندمليتي و جهاني شدن سبب بروز تضادهاي ملي و قومي در كشورهاي جهان سومي مي شود.
به تعبير جامعه شناسان رشته ارتباطات، در قرن ۲۱، شاهد بروز تضادهاي قومي در جوامع خواهيم بود چرا كه جهاني شدن، آزادي زبان، فرهنگ و برابري زن و مرد را مطرح مي كند.
هم اينك جوامع سنتي به مرور در حال تبديل شدن به جوامع انتقالي و سپس صنعتي هستند، اين تغييرات اجتماعي به خودي خود، ناخواسته تبعاتي را در جوامع سنتي در پي خواهد داشت.
با افزايش تضادهاي موجود در جوامع سنتي، ابزارهاي رسانه اي ديگر پاسخگوي افراد جامعه نخواهد بود. اگر دولت ها در پي برآورده كردن نيازهاي روحي افراد جامعه نباشند شرايط دشواري در پيش خواهند داشت، در شرايط فعلي روزنامه نگاران و دست اندركاران رسانه اي وظيفه خطير سوق دادن جامعه از سنت به مدرنيته را عهده دار هستند. به باور مارشال مك لوهان نظريه پرداز ارتباطات، ما رسانه ها را خودمان به وجود آورده ايم ولي اكنون رسانه ها هستند كه ما را به وجود آورده اند.
انسان مخترع تكنولوژي است اما طرز كاربرد و محتواي آن زاييده فكر انسان است.
عليرغم اين نگره، بعدها شكل و شيوه كاربرد رسانه اي آن روي تفكر، رفتار و احساس ما اثر گذاشت و ما آنگونه شديم كه رسانه ها مي خواستند.
