فرداد محمدي
بعضي «اوقات فراغت» را نتيجه انتخاب آزاد و به دور از اجبار تعريف مي كنند؛ بعضي آن را يك فعاليت مي دانند، برخي ديگر، اين اوقات را زماني مي دانند كه فردا مي توانند به «تفريح» بپردازند و ... به هر حال مي توانيم بگوييم اوقات فراغت زماني است كه فرد به دور از هرگونه اجبار، در اختيار خود بوده و آزادانه مي تواند به كار دلخواه خويش بپردازد.
«اوقات فراغت» را مي توانيم به انواع گوناگون تقسيم كنيم. اين كار با توجه به شرايط افراد از قبيل جنس، سن، شغل، توانايي مالي و ... صورت مي گيرد.
روانشناسان معتقدند اگر فردي به كار دلخواه خود بپردازد، خستگي و ملالت برايش معنا نخواهد داشت. در اين صورت مي توانيم نتيجه گيري كنيم كارهايي كه افراد در زمان فراغت خود انجام مي دهند، نوعي استراحت جسمي و روحي براي آنها به حساب مي آيد.
پس «اوقات فراغت»، مفهومي است كه با وقت و زمان آن هم «وقت آزاد» ارتباط دارد و افراد معمولاً  اين اوقات را با ورزش و تفريح، كتاب و مطالعه، قدم زدن، مسافرت و ساير سرگرميها مي گذرانند.
امروزه در دنيايي متغير و متحول زندگي مي كنيم كه هر روز در زمينه هاي مختلف اعم از فرهنگي، علمي، هنري، سياسي و اقتصادي اتفاقات تازه اي روي مي دهد. امروز كتاب و مطالعه، كار افراد بخصوصي نيست. هر كسي با هر شغل و مقامي، نياز دارد كه به طور مرتب و منظم مقداري از وقت خود را به خواندن مطلب مورد نياز و علاقه اش اختصاص دهد، چه اين مطالب در روزنامه ها و مجلات باشند، چه در كتابهاي علمي و فني، چه در كتابهاي قصه و داستان و چه در نامه ها و پرونده هاي اداري.
متأسفانه از آنجايي كه نظام اجتماعي و فرهنگي جامعه ما طوري است كه فرد بدون اين كه مطالعه كند و اطلاعات و آگاهي هايش افزايش يابد، به منافع مورد نيازش مي رسد؛ امر مطالعه و دانش افزايي در ايران هنوز به عنوان يك موضوع جدي تلقي نمي شود و هنوز بسياري از افراد نياز به آن را احساس نكرده اند. حتي دانش آموزان و دانشجويان كه مطالعه جزو مهمترين مشغله زندگي آنان است، غالباً هنگامي به سراغ كتاب و مطالعه مي روند كه مجبور باشند و تنها آن مقدار مطالعه مي كنند كه نيازهاي آني و فوري آنها برطرف شود.
اهداف و انگيزه هاي مطالعه در هر جامعه اي را مي توان در گرو عادت، وظيفه، گذراندن اوقات فراغت، آگاهي از مسائل جاري، ارضاي ميل شخصي، نيازهاي زندگي روزمره، افزايش ميزان علائق و سرگرميها، ارضاي نيازهاي اجتماعي و شخصي، ارضاي علائق ذوقي و حرفه اي، وسعت بخشيدن به رشد عمومي از جمله ارتقاي سطح فرهنگي، ارضاي نيازهاي فكري، ارضاي نيازهاي اجتماعي و شهري به عنوان يك شهروند و ارضاي نيازهاي روحي و معنوي دانست.
از اين ميان، «اوقات فراغت» داراي استفاده هاي مثبت فراواني است كه اگر به خوبي سپري شود، مي تواند به رشد و شكوفايي فكري و فرهنگي افراد كمك هاي فراواني كند. يكي از انواع گذراندن اوقات فراغت «كتاب و كتابخواني» است كه در كشور ما براي آن برنامه ريزي و سياستگذاري اصولي صورت نمي گيرد، از اين رو به چگونه گذراندن آن هم كمتر توجه مي شود.
در جهان امروز كه عصر «ارتباطات و اطلاعات» نام گرفته، رسيدن به توسعه بدون توسعه علمي و فرهنگي غيرممكن است؛ و نگرش كلي بر آن است كه وضعيت كتابخواني و مطالعه در يك جامعه، يكي از مهمترين شاخص هاي تجزيه و تحليل توسعه يافتگي آن جامعه محسوب شده و سهم بسيار مهمي هم در پر كردن «اوقات فراغت» جوانان و ديگر اقشار جامعه دارد.
مطالعه از بهترين سرگرمي ها و تفريحات سالم به شمار مي رود. حضرت علي(ع) مي فرمايند: «هركس كه خويشتن را با كتابها سرگرم سازد، آرامش خاطر را از دست نخواهد داد.»
آن حضرت همچنين مي فرمايند: «با تحصيل مطالب تازه  علمي، قلوبتان را از كسالت و خستگي بيرون بياوريد، زيرا قلبها نيز مانند بدن ها خسته مي شوند.»
همانطور كه مي دانيم، بيش از ۵۰ درصد جمعيت كشورمان را جوانان زير ۲۵سال تشكيل مي دهند. افرادي كه نوجو هستند و آرمان گرا، داشتن آرزوهاي بزرگ و تمايل به دگرگوني و تحول از ويژگي هاي بارز آنان به شمار مي رود، به طوري كه بدون توجه به اين مشخصه ها، ارزش و كارايي هر گونه برنامه ريزي و تصميم گيري كاهش يافته و نتيجه دلخواه را نمي دهد. پس بايد به توانايي ها، نيرومندي ها و نشاط جواني توجه داشت و به آن احترام گذاشت. دوره جواني عالي ترين دوره جامعه پذيري فرد به حساب مي آيد كه در صورت عدم توجه و برنامه ريزي به آن پيامدهاي منفي در پي خواهد داشت.
در عصر حاضر كه تهاجم فرهنگي غرب، ارزشهاي اسلامي و فرهنگي مان را به شدت تهديد مي كند، بياييم براي واكسينه كردن آن ارزشها از كتاب و مطالعه كمك بگيريم، كتابي كه «مادر فرهنگ ها» است و هيچ فرهنگي بي نياز از آن نيست و نخواهد بود.
بنابراين، با توجه به اين مشكلات، كسي كه در دنياي امروز زندگي مي كند، نمي  تواند زندگي عادي و قابل قبولي داشته باشد، مگر اين كه به طور مستمر و منظم مطالعه كند. براي انسان عصر الكترونيك مطالعه مثل خوردن و تنفس كردن اهميت دارد.
پس بايد كاري كرد كه فرد احساس كند هويت او در گرو آگاهي اوست و اگر اطلاعات و آگاهي هايش راجع به زمينه كاري اش كمتر از ديگري باشد در امتيازات اجتماعي و منافع حقوقي اش تأثير منفي خواهد گذاشت.
لذا بايستي تدابيري انديشيده شود تا مطالعه كردن در جامعه تبديل به «نياز و عادت» شود. براي توفيق در اين كار افراد جامعه بايد به افزايش اطلاعات و دانايي بيشتر، احساس نياز كنند، به طوري كه انجام كارهاي روزمره در گرو كسب اطلاعات تازه به دست آيد. اين هدف به دست نمي آيد، مگر با اصلاح معيارها و ارزش هاي جامعه.
بايستي عملاً  نشان دهيم كه «علم و دانايي» ارزشمند و دانستن از ندانستن بهتر و افراد باسواد و دانا در جامعه داراي جايگاه، منزلت، و امكانات بهتري هستند.
دراين صورت خودبه خود «دانايي» مقدمه واجب «دارايي» هم مي شود و گرايش هاي تحصيلي جوانان نيز اصلاح مي شود و شوق مطالعه و كتابخواني در افراد رشد مي كند.
در اين راه گسترش و توسعه كمي و كيفي مراكز فرهنگي هنري، فرهنگسراها، كانون هاي علمي و كتابخانه هاي مدارس، مساجد و محلات از بديهيات تلقي مي شود. از طريق ايجاد اين مراكز و برنامه ريزي براي اوقات فراغت افراد جامعه - بخصوص قشر جوان- و استفاده از هنر براي پرورش و رشد ابعاد مختلف شخصيت، به افراد، امكان استفاده صحيح و هدايت شده اوقات فراغتشان را بدهيم. ايجاد رقابت سالم و سازنده از طريق مسابقات علمي و فرهنگي و سرگرمي ها نيز از ديگر شيوه ها است.
كلام آخر اين كه، دستيابي به اهداف توسعه اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي در هر جامعه اي ممكن نيست، مگر با تحقق لوازم آن،  كه به طور معين كتاب و مطالعه يكي از مهمترين و بنياد ي ترين لوازم هر توسعه پايداري است. مسئولين اجرايي و مردم، بدانند كه مقدمه و نقطه آغازين توسعه انساني، ملي و ديني در گرو آگاهي و دانايي است كه نبايد از آن غفلت كرد. چرا كه امروزه از نان شب نيز واجب تر و ضروري تر است. حتي در اوقات فراغت.

فريبا صحرايي
مرداد ۱۳۸۰ چندي پس از معرفي كابينه جديد دولت آقاي خاتمي، دستور عملي با عنوان آئين  كار و ميثاق مشترك اعضاي دولت از سوي رئيس جمهور صادر شد و از اعضاي دولت خواست تا با قبول اصول صداقت و صراحت در برخورد با مردم و توجه به مطالبات آنها و داشتن روحيه انتقادپذيري، دستگاه تحت مسئوليت خود را در برابر مردم پاسخگو كنند و تك تك وزيران نسبت به اصول ۱۶ گانه اين ميثاق پايبند باشند.
اين، جلوه اي عملي از شعار «دولت پاسخگو» بود كه در آستانه آغاز به كار دولت هشتم در قالب ميثاقي مشترك، اعضاي هيات دولت را رسما و علنا متعهد مي ساخت.
بررسي ميزان پايبندي و چند و چون عمل به مفاد اين ميثاق مشترك توسط اعضاي دولت، در واپسين ماههاي دولت هشتم امري است كه اگر توسط مديريت دولت و مجموعه نظام صورت پذيرد بي شك خالي از فايده نخواهد بود، اما آنچه مسلم است تحقق عملي اين مهم ، بوضوح حتي در برخي حوزه هاي مهم و پرمخاطب، هنوز مورد ترديد است.
هنوز ايجاد نظام پاسخگويي و توسعه ارتباطات مردمي به ويژه از طريق رسانه هاي جمعي در حوزه هاي كاملا فرهنگي چون آموزش و پرورش كشور، با در نظر گرفتن دامنه وسيع مخاطبان و پوشش جمعيت ۲۰ ميليوني دانش آموز و معلم، دچار مصائب و كاستي هايي است كه هر گونه تعامل را با بدنه اين نظام معيوب مي سازد و اطلاع رساني و پاسخ به سئوالات جمعي را حتي براي ارباب رسانه ها به امري دشوار و گاه محال تبديل مي گرداند.
در حالي كه مطابق گزارش هاي ارائه شده از سوي اين وزارتخانه، در دولت هفتم، سالانه ۸۲۰ مورد خبر و گزارش خبري از حوزه ستادي اين وزارتخانه به رسانه هاي جمعي و مطبوعات كشور ارسال شده و تلفن هاي پيامگير در دفاتر روابط عمومي هاي اين وزارتخانه فعال گشته است، بايد پرسيد:
۱- حتي همان تعداد اندك اخبار ارسالي با چه مضموني ارسال شده و تا چه حددر آنها به سئوالات موجود در اذهان عمومي پاسخ داده شده است؟
۲- از آغاز دولت هشتم و ميثاق مشترك دولت پاسخگو، تاكنون مديران، معاونان و شخص وزير آ موزش و پرورش چند بار، كي و كجا در برابر رسانه هاي جمعي ظاهر شده اند و به سئوالات موجود پاسخگو بوده اند؟
۳- تاكنون به استثناي چندين بخشنامه منع و ممنوعيت مصاحبه و گفتگوي تك تك كارشناسان و فرهنگيان با رسانه ها «بدون هماهنگي با روابط عمومي ها» و ممنوعيت ورود خبرنگاران به مدارس و... كدام تسهيلات را در اين حوزه براي رسانه هاي جمعي و مطبوعات كشور و همان قصه پاسخگويي به سئوالات قايل شده ايم و...
وزير آموزش و پرورش چهارشنبه گذشته يك بار ديگر در مقام پاسخگويي به سئوالات نمايندگان مجلس شوراي اسلامي در صحن مجلس به دفاع از عملكرد اين وزارتخانه برآمد، اما در اقناع نماينده سئوال كننده ناموفق بود.
شايد اگر مسئولان و برنامه  ريزان نظام آموزش و پرورش كشور با نگاره هايي علمي، آموزشي و فرهنگي به ضرورت هاي اطلاع رساني در اين حوزه باور آورند، بتوانند «پاسخگويي» در اين وزارتخانه را نهادينه سازند و فرهنگ آن را ترويج دهند، حتي اگر بعضا حرفي هم براي گفتن نداشته باشند!

شكوه تقديسيان
كارشناس امور آموزشي
اخيراً صحبت هاي تلفني بعضي از دوستان و همكاران فرهنگي، مرا به ياد جمله معروف «ايوان ايليچ» مي اندازد كه گفته است: «در مدارس بچه ها تحقير مي شوند.»
او با اين جمله خواسته است، ضعف مدارس جهان را در تربيت و رشد شناخت و شخصيت و آموزش صحيح كودكان بيان كند. او اصولاً مدارس امروز را زير سؤال برده است.
تلفن هاي دوستان و اقوام، مرا به تفكر در اين جمله معروف «ايليچ» وادار كرد. گله  ها و صحبت هاي آنان جنبه مشورت و علت يابي و بعضاً  چاره جويي داشت. داستان از اين قرار است:
در بعضي از مدارس شهر تهران، روشي تازه شيوع يافته است. مديران مدارس، اوليا را دعوت مي كنند، اولياي دانش آموزان در روز و ساعت معين در مدرسه حاضر مي شوند. معلم يا معاون و يا حتي مدير،  پس از مقدمه چيني، به هر يك از اولياي حاضر در جلسه، پاكت در بسته اي مي دهد و به آنها مي گويد: محتواي اين پاكت سؤال هاي امتحاني فرزند شماست. در كنار برگه سؤال ها، يك برنامه امتحاني و يك برگ كارنامه هم قرار داده ايم. روش كار به اين صورت است كه شما بايد طبق برنامه ضميمه، از فرزند خود امتحان بگيريد. مثلاً در موعد مقرر، به او ديكته بگوييد؛ يا سؤال هاي رياضي را در اختيار او قرار دهيد، تا در زمان معين به آنها پاسخ دهد. همچنين ساير درس هاي كتبي را كتباً امتحان بگيريد. چون بعضي از امتحان ها بايستي شفاهي برگزار شود، طبق برنامه داده شده، برگزاري امتحان شفاهي هم به عهده اولياست. تصحيح، نمره گذاري و قضاوت هم به عهده والدين است. پس از پايان دوره امتحان، اوليا موظفند نمرات فرزند خود را در كارنامه وارد كنند و سپس كارنامه را به مدرسه تحويل دهند. به اين ترتيب، مي بينيم كه مدرسه و خانواده جاي خود را عوض مي كنند. بجاي معلم محوري و دانش آموز محوري، اوليامحوري حاكم مي شود.
معلمان مجرب و باسابقه كه تعدادشان كم نيست و نيز اولياي علاقه مند و مشتاق، از اين وضعيت عميقاً دچار ترديد و اضطراب هستند. زيرا هدف از برگزاري اين نوع امتحانات، برايشان مشخص نيست.
با خودم فكر كردم راستي هدف از اين آزمون ها چيست؟ دوباره جمله «ايليچ» در خاطرم نشست ديدم اگر او امروز حضور داشت، چقدر خوشحال مي شد، وقتي كه مي ديد در عصر علم و تكنولوژي، بعضي از مدارس ايران، ناآگاهانه به ناتواني خود در تعليم و تربيت كودكان و نوجوانان صحه مي گذارند و به شكلي غيرواقعي دست نياز به سوي اوليا و خانواده ها دراز كرده اند.
آنچه واضح و مسلم است مسئولين اين نوع مدارس از انجام اين عمل، نيت خير دارند و خيال مي كنند كه دارند خلاقيت به خرج مي دهند و به بچه ها كمك مي كنند. ولي در حقيقت ارزيابي مستمر، پوشه كار و ارزشيابي توصيفي را -كه آموزه هاي جديد تعليم و تربيت آنها را توجيه مي كند- در حاشيه نهاده اند و يا مسلط به اجراي آن در مدرسه خود نيستند.
اگر قرار است مهارت، دانش و خلاقيت و تربيت اجتماعي بچه ها، بيشتر از نمرات كمي مورد توجه باشد، اعمال اين گونه روش هاي از مد افتاده و بي حاصل چه لزومي دارد؟ راستي چه كسي و يا چه كساني مسئوليت هدايت و يا كنترل شيوه هاي انحرافي و كج فكري هاي موردي را در آموزش و پرورش به عهده دارد؟
به نظر نگارنده، اين مسئوليت، متوجه مديران مدارس و معاونين آموزشي مناطق است، كه با اولويت نهادن به امور آموزشي و تربيتي مدارس، از پس روي پيشگيري كنند.
اگر از سوي مسئولان رده بالاي آموزش و پرورش، با هوشمندي و درايت، ارزشيابي توصيفي توصيه مي شود، شايسته است در درجه اول رؤساي مناطق، به اجراي اين طرح تجهيز شوند، به معلمان و مديران بلاانقطاع آموزش هاي لازم داده شود. نمونه  كارهاي موفق به معرض نمايش و تماشاي مجريان قرار گيرد. زيرا همه مي دانند كه تعداد كثيري از مديران متعهد وعلاقه مند، فاقد تجربه آموزشي و كلاسي هستند، بنابراين به آموزش هاي لازم نيازمندند، تا بتوانند با اشراف بر تازه ترين پديده هاي آموزشي و تربيتي، رهبر آموزشي واحد خود باشند.
ساليان درازي است كه نمرات امتحاني حاكم بلامنازع كلاس هاي درس است. شادي و غم و قبولي و مردودي دانش آموزان رهاورد آن است. زدودن اين شيوه قديمي ارزشيابي، چندان هم آسان نيست. اگر آموزش و پرورش توصيه مي كند كه در مدارس، بچه ها را با امتحانات مكرر، در فشار و تنگنا قرار ندهيد، بعضي از مدارس جبران مافات مي كنند و دامنه امتحان ماهانه را به خانه و خانواده مي كشانند و اين طور نشان مي دهند كه در مدرسه امتحان برگزار نمي شود! ولي آيا واقعاً  همين طور است؟
چه بسا امكان دارد كه بچه ها با اين طرز امتحان گرفتن، در خانه و در ميان خانواده خود تحقير شوند! 
مدرسه  جاي ساختن، سازگار نمودن و اميد بخشيدن است. چرا بايد نقش مهم و حياتي و حرفه اي خود را به اوليا واگذار كند؟ درست است كه اوليا در كنار مسئولان مدرسه، براي تربيت فرزند خود نقش اساسي دارند و لازم است در تمام جلسات و انجمن هاي مشترك فعال باشند، ولي فعال بودن آنان از نوع كمك رساني، ابزارسازي و حمايت هاي مالي و اجتماعي است، نه اين كه مدارس نقش آموزشي خود را به آنان تفويض كنند! از فراگيري اين جريان ، اولياي چند دانش آموز عميقاً گله مند بودند. به نظر مي آمد نگران هستند و مي خواهند از زبان من معلم براي مسئوليت جديد خود تعريفي بشنوند. من فقط توانستم صحبت هايشان را بشنوم و ساكت باشم. مي دانم كه مسئولين متعهد ما با بررسي موردي، به آسيب شناسي اين پديده اقدام خواهند كرد. من با ذكر اين نكته به اولياي دانش آموزان قول داده  ام، به همكاران خودم هم همين طور!
من اميدوارم كه از بعضي اقدامات غيرعلمي در واحدهاي آموزشي جلوگيري شود و خانواده ها نقش مؤثر مدرسه را در ايجاد تحولات مثبت فرزند خود باور كنند. مطمئناً  در آن صورت از همكاري گسترده و همه جانبه با مدرسه فرزند خود مضايقه نخواهند كرد.

مؤلف: امير خوش سرور/ شركت نشر ارميا/ چاپ اول، ۱۳۸۲/ شمارگان: ۳۰۰۰ نسخه/ بها: ۹۰۰ تومان
اين كتاب نگاهي گذرا به آرا، انديشه ها، اقدامات و فعاليت هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي اميرالمؤمنين علي(ع) دارد. در اين مجموعه تلاش شده است با ديدي نو و فرازماني به مسائل روز جهان اسلام نگريسته شود.
اوضاع جهان اسلام در زمان خلفاي سه گانه، پايان گوشه  نشيني  علي(ع)، نگاهي به اهم اقدامات علي(ع) و... از عناوين اين كتاب است.


ترس دروازه بان از ضربه پنالتي
مؤلف: تيرهاندكه/ ترجمه: محسن جده دوستان/ انتشارات فصل سبز/ ۱۲۰۰ نسخه/ ۶۰۰ تومان.
صبح كه «يوزف بلوخ» مونتاژ كار كه پيش از اين دروازه بان نامداري بود. سر كار خود رفت. به او خبر دادند كه از كار اخراج شده است. وقتي كه بلوخ به در اتاقك كارگاه ساختمان، همان جايي كه كارگران تجمع كرده بودند رسيد، سر كارگر سر از صبحانه برداشت و نگاهي به او انداخت. بلوخ...


تئوري هاي توطئه
مؤلف: رابين مرمزي/ مترجم: دكتر احمد سيف/ انتشارات فصل سبز/ چاپ اول، ۸۲/ ۱۱۰۰ نسخه/ ۹۰۰ تومان.
توطئه چيست و توطئه گران چه كساني هستند و چرا توطئه مي كنند. چه كسي يا كساني از توطئه بهره مند مي شوند؟ در ادبيات سياسي معاصر ايران، مسائل مربوط به توطئه تا چه حد نقش مهمي ايفا مي كنند؟ آيا توهم توطئه نوعي بيمار فردي يا جمعي است؟ در اين كتاب درباره تئوري هاي توطئه توضيح داده شده است.

انتشارفصلنامه خيال
هفتمين شماره خيال، فصلنامه پژوهشي در زمينه هنر منتشر شد.
دراين شماره مطالبي با اين عناوين درج شده اند: باغ حسن، طبيعت گياهي و صور خيال (بهمن نامور مطلق)، طبيعت از دو منظر هنر و فناوري (محمدرضا ريخته گران)، دو نظريه در باب زيبايي شناسي طبيعت (سيد محمدرضا بهشتي)،  تجربه زيبايي شناختي(كالين ليت/ فرزانه عليا)، طبيعت در نگاره هاي مكتب دوم تبريز (خشايار قاضي زاده)،  آيين ذن در تصوير سازي (مهدي حسيني) و معرفي كتاب: فرهنگ نهادهاي مسلمانان.
خيال، به صاحب امتيازي فرهنگستان هنر جمهوري اسلامي ايران انتشار مي يابد.
بررسي ناباروري مردان
تأليف: دكتر سيد حبيب الله جعفري/ ناشر: حيان- اباصالح/ ۲۰۸ صفحه، مصور/ ۲۲۰۰ نسخه/ ۳۲۰۰ تومان.
مسئله ناباروري يكي از مشكلات شايع است كه در كشورهاي مختلف به شيوه هاي خاص با آن برخورد مي شود.
در اين كتاب ضمن توضيح آناتومي دستگاه توليد مثل در جنس مرد فيزيولوژي باروري مرد، ساختمان اسپرماتوزوئيد، و ذخيره سازي، عفونت و ناباروري مرد، كم كاري بيضه ها، غده تيروئيد و عقيمي مردان نيز توضيح داده شده است.
غده فوق كليوي و عقيمي مردان، مشكلات حجمي مايع مني و عقيمي، هورمون ها در عقيمي مردان، انسداد مجراي انزالي، درمان جراحي ناباروري مردان، درمان طبي ناباروري از عناوين اين كتاب است.
مؤلف اين كتاب، از پزشكان حاذق و بنام اين رشته در كشورمان است كه در زمينه مسايل فرهنگ پزشكي تحقيقات جامعي انجام داده است.