نازنين شهيدي
عليرضا قرباني، خواننده «اركستر موسيقي ملي ايران» و تك خوان ايراني «سمفوني خسوف»، صاحب صداي آشنا و دلنشين ترانه سريال هايي چون «كيف انگليسي»، «شب دهم» و «روشن تر از خاموشي» به زودي «آلبوم اشتياق» كار استاد فرهاد فخرالديني كه پيشتر نيز توسط اركستر موسيقي ملي نيز به اجرا درآمده است را به بازار عرضه خواهد كرد. انتشار اين آلبوم بهانه اي بود، براي گفت وگو با اين خواننده خوش ذوق كشورمان.
* آخرين برنامه اركستر موسيقي ملي در جشنواره هجدهم اجرا شد، ارزيابي شما از آن برنامه چيست؟
- در برنامه موسيقي فجر سال گذشته و برنامه قبل از آن آقاي فخرالديني سعي شان بر تغيير روال برنامه چه از لحاظ تعدد چه از لحاظ اجراي قطعات و رپرتوار بود. براي مثال در آن برنامه عملكرد خود من نسبت به دفعات قبل بيشتر شده بود و براي اولين بار تعدادي كار از «استاد بنان» اجرا شد. پيش از آن بنا بود مراسمي تحت عنوان بزرگداشت و تجليل از زنده ياد «بنان» به صورت جداگانه انجام گيرد اما به دلايلي قرار بر اين شد در يكي از اجراها تعدادي از آثار، به ياد ايشان اجرا شود، كه بارزترين خصوصيت اين جشنواره تعدادي از كارهاي ناب و شايد كمتر شنيده شده از استاد بنان، مرتضي خان محجوبي، مهدي خالدي و... بود كه براي دوستداران به اجرا درآمد.
* شما يكي از تك خوان هاي سمفوني خسوف بوديد، و قطعات كوتاهي را اجرا كرديد. لطفاً دلايل پذيرفتن كار را بفرماييد؟
- عرض كنم كه شايد يكي از اساسي ترين دلايل من، قضيه عاشورايي بودن آن كار بود، كما اين كه پذيرش برنامه شب دهم نيز ضمن اين كه كار خوبي، هم از لحاظ حسي و تكنيكي بود و آن طور كه آمار نشان داد مردم هم با آن ارتباط برقرار كردند، همين عاشورايي بودن كار بود، اعتقاد شخصي من اين است، هر از چندي بتوانم كارهايي كه بوي مذهب داشته باشد و به نوعي استشمام شرع از آن شود انجام دهم. «سمفوني خسوف» چند خصوصيت داشت يكي اين كه به زعم بسياري از اهالي موسيقي كاري بود بين المللي و به قول آقاي دكتر شريفيان «ركوييم» (معمولاً آثاري موسيقايي در رثاي حضرت مسيح را ركوييم مي نامند) و در كشور ما سمفوني كه هم رنگ مذهبي داشته باشد و هم بين المللي باشد، خصوصاً در اين وسعت تابه حال انجام نشده بود با اين كه در اين كار دامنه فعاليت و عملكرد من محدود به نظر مي آمد ولي به گفته خود آقاي شريفيان شايد قسمت عمده و فرم نگين مانند كار، ملودي هاي ايراني بود.
همان گونه كه مطلعيد به غير از تك خوان ايراني، هيچ كس فواصل موسيقي ايراني را اجرا نمي كرد. در كار، بخش هايي وجود داشت كه بدون نواختن ساز يعني ربع پرده خوانده مي شد و اصرار آقاي شريفيان هم براين بود كه اين تضاد حس شود، بدين معنا كه اگر چه اركستر فواصل غربي مي نوازد، ولي ملودي هاي عاشورايي با حس و حال كاملاً ايراني اجرا شود و بر اين مبنا ايشان نه ملودي قديمي كه از معروف ترين طومارهاي عاشورا است و در تعزيه و سوگواري هاي ماه محرم استفاده مي شود، انتخاب و تنظيم كردند كه اين نوع كار تاكنون انجام نشده بود و براي نوشتن آن دو سال و اندي نيز زمان صرف شد. بنابر اين دلايل پذيرش كار توسط اينجانب يك، عاشورايي بودن؛ دوم، وسعت و نوگرايي در اجرا و سوم و به اعتقاد بسياري از بزرگان، جاودانگي كار بود.
* شما به عنوان يكي از اعضاي اين اجرا، حضور گروه كر و نوازندگان خارجي را تا چه اندازه لازم مي دانيد؟
- البته نظر من به تنهايي صائب نخواهد بود و در اين باب آقاي دكتر شريفيان بهترين مرجع پاسخ به اين سؤال هستند. ولي بنده تا اين حد مي دانم كه اعتقاد ايشان براين بود كه با حضور گروهي غير ايراني هم جنبه بين المللي كار رعايت مي شود هم نوازنده و كر قوي مي تواند در كنار گروه ايراني صدا دهي مناسب تري داشته باشد كه به نوعي هم، تبادل فرهنگي است در راستاي گفت وگوي تمدن ها.
* از گفت وگوي تمدن ها ياد كرديد، آيا خود شما در اين زمينه فعاليتي داشته يا داريد؟
- عرض كنم از كنسرتهايي كه پارسال در خارج از كشور داشتم دو اجرا از اهميت بيشتري برخوردار بود، يكي اجرايي در مقر اصلي يونسكو در پاريس و ديگري اجرايي در فستيوال مديوال كه در پي استقبال از اين دو برنامه توسط هيأتي از موسيقيدانان فرانسوي كه براي انتشار موسيقي ملل مختلف به ايران نيز سفر كرده بودند، براي اجراي كنسرت و برگزاري دوره كارگاهي (work-shop) موسيقي، ويژه دانشجويان موسيقي شرق در دانشگاه پاريس به كشور فرانسه دعوت شده ايم كه آقاي «داريوش طلايي» بحث «موسيقي شناسي سازي» را به عهده دارند و بخش «موسيقي آوازي» كه شامل رديف موسيقي آوازي مي شود به بنده واگذار شده است كه تصور مي كنم گامي باشد در جهت اعتلاي موسيقي در باب گفت وگوي تمدن ها.
* به نظر مي رسد هنرمندان خلاق و مستعد در كشور فراوانند، جنابعالي به عنوان يكي از اين هنرمندان بفرماييد آيا امكانات و رابطه هاي لازم از سوي نهادهاي موسيقي جهت رقابت و تثبيت و ماندگاري اين قشر فراهم شده است؟
- با كمال تأسف بايد عرض كنم در اين مورد فكر هم نشده چه رسدبه اينكه امكانات آن فراهم شده باشد. متوليان حتي در صدد كشف استعدادهاي خلاق و مستعد در زمينه هاي مختلف چه ساز چه آواز، چه موسيقي ايراني چه پاپ يا كلاسيك هم نيستند حال اين كم كاري ها از كجا نشأت مي گيرد مشخص نيست. شايد يكي از مشكلات اساسي كمبود بودجه باشد چون تا آنجا كه ما مي دانيم تمام نهادهاي موسيقي حتي براي برگزاري كنسرت، جشنواره و برنامه هايي اين چنيني دچار معضل هستند. ببينيد به هر حالت اين مسأله تعارف بردار نيست تا زماني بودجه كافي در خدمت موسيقي قرار نگيرد نمي توان كاري قابل ملاحظه انجام داد از شواهد و قرائن نيز چنين برمي آيد كه مقدار بودجه تخصيص يافته به موسيقي بسيار ناچيز و اندك است. در اين مسير شايد تعدادي از شركت هاي خصوصي كارهايي انجام دهند اما چون بستر مناسب و تعريف شده اي از سوي متوليان وجود ندارد ديد اغلب آنها ديدي تجاري مي شود. جداي از موسيقي پاپ حتي در مورد موسيقي ايراني نيز معمولاً شركت ها در پي خواننده، آهنگساز و نوازندگاني هستند كه مخاطبين بيشتري دارند نه كار بهتري كه آنها هم به نوعي محقند چون به دنبال برگشت سرمايه و سود بيشتر هستند كه متأسفانه اين نوع نگاه منجر به بيراهه رفتن هنر و هنرمند مي گردد. البته گاهي نيز پيش مي آيد كه استقبال هنرشناسان شامل حال يك هنرمند شود؛ يعني هنرمند با ساز، با آهنگسازي و با صدايش در جامعه هنري پذيرفته شود كه پس از اين استقبال خواه ناخواه تهيه كنندگان و شركت هاي خصوصي هم به سوي آنان جذب خواهند شد (كه بسيار نادر اتفاق مي افتد). اين يك بستر مي تواند باشد ولي وقتي مي گوييد خلاقيت و مستعد بودن قطعاً منظور شما راه مناسب و صحيح پيشرفت است چون همان گونه كه عرض كردم چنانچه هنرمند در بند نگاه بازار گرفتار شود به سرعت به بيراهه كشيده شده و منحرف خواهد شد، البته نگرش و عملكرد هنرمند مي تواند به نوعي بسترساز باشد يعني هنرمند بداند كي و كجا بايد چه كاري را عرضه كند و عوامل كار چه كساني هستند.چون به فرض اين بستر هم مهيا شود حتي نسبي و كم، در درجه اول، اين هنرمند است كه تمايز خود را نسبت به ديگران نشان مي دهد، كه در مورد او بايد از چه فضا و عواملي استفاده شود، زمان كار و نوع عرضه آن به مخاطب چگونه بايد باشد و از چه چيزهايي بايد پرهيز شود اما با در نظر گرفتن همه جوانب ميدان عمل گسترده نيست خصوصاً هم اكنون و با اين تنوع و تكثري كه در فضاي موسيقي به وجود آمده بسيار كسان هستند كه استعدادهايي قابل ملاحظه دارند ولي به دلايل ذكر شده نمي توانند وارد عرصه شوند.
* و راهكارها؟
|
|
|
- گفتن بعضي مسائل بسيار سخت و دردآور است. متأسفانه در مملكت ما اغلب همان گونه كه تاريخ هم شاهد اين مدعاست برخوردي نامهربان و توأم با بي احترامي شامل حال موسيقي بوده كه در بسياري از مواقع نيز دچار ضربه هاي جدي شده است. امروزه اگر چه مي بينيم اين بي مهري ها به ظاهر كمتر شده و اجازه بسياري از فعاليتها بيشتر، مهمترين راهكار اين است كه براي هر اقدام و حركتي تعريفي خاص به وجود آوريم بدين ترتيب كه متوليان، از نظرات راهبردي پيش كسوتان و بزرگان موسيقي استفاده كنند تا زمينه اي براي عرضه موسيقي فاخر به وجود آيد كه شركتهاي خصوصي صرفاً جنبه تجاري هنر را در نظر نگيرند. بودجه و امكانات بيشتري در اختيار هنر موسيقي قرار گيرد، از اساتيد دعوت شود تا فعاليت هاي بيشتري داشته باشند و از همه مهمتر ايجاد زمينه يگانگي، وفاق و همدلي بين هنرمندان است. چون بسياري از علاقه مندان كه آتش موسيقي در وجودشان شعله ور است، به ارتباط و نوع و همكاري هاي استادان چشم دوخته اند چنانچه استادان موسيقي در برنامه ريزي و تصميم گيري هاي بنيادين دخالت داشته باشند يعني در بخش هايي كه بايد نظريه هاي فني و تكنيكي ارائه گردد، از پيش كسوتان و اهل فن نظرخواهي شود هم زمينه براي حضور بيش از پيش بزرگان موسيقي ايجاد و هم بستر همكاري استادان با يكديگر فراهم خواهد شد.
* درباره موسيقي شب دهم و عرضه آن به بازار فروش توضيح دهيد.
- زماني كه براي اولين بار موسيقي شب دهم را شنيدم موسيقي جذابي به نظرم آمد البته به دلايلي تقريباً تا قسمت دهم، آوازي در كار نبود و يكباره تصميم گرفته شد كه اجراي آواز نيز داشته باشيم. چون موسيقي تا آن بخش توانسته بود به تنهايي در تمام لحظات هيجان، غم، شادي... كار خود را انجام دهد اما در قسمت مراسم سوگواري بانوان، در رثاي عزيزان از دست رفته اين كلام بود كه بيش از هر چيز ديگري مي توانست اثرگذار باشد، حتي بدون موسيقي.
* با اين تصميم ناگهاني چگونه توانستيد حس خود را به مخاطب القا كنيد؟
- يادم مي آيد صبح روزي كه به استوديو مي رفتم (صبح عاشورا) فقط شعر را داشتم و نمي دانستم چه چيز بايد اجرا شود و براي گرفتن حس به دنبال دسته هاي عزاداري رفتم تا به استوديو رسيدم در آن لحظات احساس مي كردم بايد «همايون» بخوانم اما چون در افكت فيلم، عزاداري خانمها در فضاي شوشتري بود من هم براي تداوم حس آنها آواز را در مايه شوشتري و به صورت كاملاً بداهه اجرا كردم. و اما عرضه آن؛ كاست اين موسيقي تشكيل شده از دو تصنيف، يكي همان موسيقي تيتراژي است كه مردم شنيدند كه به صورت كاملتري اجرا شده، ديگري تصنيفي است كه به نظرم به زيبايي توانسته به حوادث رخ داده در طول سريال بپردازد.
تأخير انتشار كار نيز به دليل عدم تفاهم آهنگساز آقاي فردين خلعتبري، شركت سروش و شبكه اول بود كه به هر حالت، پس از رايزني هاي انجام شده به توافق رسيدند كه متأسفانه اين عدم هماهنگي باعث ديركرد در عرضه شد.
* انتشار دو اثر ديگر را نيز نويد داده بوديد...
- عرض كنم كاري كه ان شاءا... به زودي به نام «اشتياق» توسط شركت سروش منتشر مي شود از آثار ممتاز اجرا شده در اركستر موسيقي ملي است كه آهنگسازي، تنظيم و اركستراسيون آنها با استاد فرهاد فخر الديني رهبر اركستر است. يكي قطعه «چه بد كردم» در مايه ابوعطا كه كار بديعي براي اجراي آواز آن انجام شده و آن اينكه پايه هايي از اركستر تكرار و در فواصل آن آواز است و پس از آواز تصنيف به صورت كامل اجرا مي شود بخش ديگري از كار دشتي است و قسمتي آواز دارد كه با تكنوازي تار آقاي «شهريار فريوسفي» اجرا شده است . طرف ديگر كاست آهنگ اشتياق به سرايندگي زنده ياد «فريدون مشيري» و آهنگي از استاد فخر الديني است كه اميدوارم قدمي براي اجرا و عرضه ساير آثار اركستر موسيقي ملي ايران باشد.
دومين كار سريال سي و شش قسمتي ملاصدرا به كارگرداني آقاي «حسن فتحي» و آهنگسازي آقاي فخر الديني است. از آنجا كه سريال سير زندگي محمد صدرالدين شيرازي را از شباب تا كهنسالي بررسي مي كند، موسيقي هاي مختلفي نيز براي آن نوشته شده كه به تصور من سخت ترين مرحله ساخت موسيقي انتخاب اشعار «صدرا» بوده است چون سروده هاي وي به دليل ابعاد فلسفي، حكمي و عرفاني به رواني اشعار سعدي، حافظ و مولوي نيست، بنابراين فكر مي كنم استاد فخر الديني از اشعاري استفاده كرده اند كه ضمن تناسب با عرصه هاي مختلف زندگي «ملاصدرا» در عين حال داراي فرم موسيقايي نيز باشد كه در مجموع چهار يا پنج تصنيف بسيار قوي ارائه شده به اين معني كه هيچ يك به ديگري شباهت ندارد. چون در اغلب سريال ها، اگر هم يكي، دو تصنيف ساخته شود در بخش هايي شباهتهايي به هم پيدا مي كنند ولي در اين كار از فضاهاي مختلف موسيقي مثل مايه راك ماهور، چهارگاه، شوشتري و... بهره گرفته شده كه اميدوارم از اواسط پخش سريال (حدوداً چهار يا پنج ماه ديگر)، نوار و CD آن وارد بازار شده تا در زمان معين به دوستداران موسيقي هديه شود.
