جوانان مهمترين منابع انساني يك جامعه محسوب مي شوند و بايد حقوق و خواسته هاي مشروع آنها را مطابق مواد مصرح در قانون اساسي طبيعي و به حق تلقي شود. با توجه به سهم غالب جمعيت ۳۳ درصدي جوانان و نظر به نقش مؤثر آنها در توسعه و پيشرفت كشور، ساماندهي امور مربوط به نيازهاي آنان، از اهميت ويژه برخوردار است. ساماندهي امور جوانان، برنامه جامعي مي طلبد تا بستر مناسب براي اجراي سياست هماهنگ در حوزه هاي مختلف براي جوانان در سطوح ملي و منطقه اي را محقق سازد، تحقق اين امر مستلزم تقسيم كار ملي، تجهيز و تخصيص منابع و مديريت مؤثر بخشي است. «سند جامع نظام توسعه جوانان» چگونگي مشاركت همه جانبه دستگاه هاي دولتي و غيردولتي را در تقسيم كار ملي به منظور ساماندهي امور جوانان فراهم مي كند كه در ادامه از نظرتان مي گذرد.
مريم غفاري
رويكرد ارتقايي به جوانان
- با توجه به مطالعات انجام گرفته توسط سازمان ملي جوانان، گزارش ملي جوانان و مطالعات نظري در حوزه هاي جامعه شناختي، روان شناختي و حقوقي جوانان، رويكرد حاكم بر نظام جامع، رويكرد ارتقايي (Promotional Approach) مي باشد.
رهيافت ارتقايي يا پرورشي به جوانان بر اين باور است كه ارتقاي كيفيت منابع انساني در هر كشوري، ارتباط عميقي با نوع نگاه به جوانان دارد. در رهيافت ارتقايي پرورش مستمر وجوه مثبت سبك و كيفيت زندگي جوانان پيگيري مي شود، و در نتيجه اقدامات و فعاليت ها، نهايتي متصور نيست. هدف فعاليت هاي ارتقايي قادرسازي و توانمندسازي (Empowerment) است. پذيرش رهيافت ارتقايي بگونه بنيادي و همه جانبه براي جوانان مستلزم درك بهتر چالش هاي موجود است. پذيرش رهيافت ارتقايي در تدوين برنامه ملي جوانان و تأكيد بر پرورش وجوه مثبت آنان، نوعي سرمايه گذاري است كه توسعه اجتماعي و اقتصادي پايدار را موجب خواهد شد و منافع ويژه اي را براي كل جامعه پديد خواهد آورد. اين ديدگاه را مي توان مترادف ديدگاه توسعه اي، تحولي و تكاملي (Developmental) دانست.
رويكرد ارتقايي، از يك سو رويكردي است چند وجهي، مبتني بر شناخت عميق از نيازهاي اجتماعي انسان و از سوي ديگر كوششي است در جهت كاهش محدوديت هاي فردي در ابعاد و وجوه مختلف كه در فرايند يك برنامه ريزي توسعه اي به آن نياز مي باشد. زوايا و وجوه اين رويكرد در نمودار مشخص شده است.
ارزيابي وضع موجود جوانان
- بررسي هاي به عمل آمده از وضع موجود امور جوانان نشان دهنده وجود چالش هاي عمده اي به شرح زير مي باشد:
- ابهام در جايگاه امور جوانان در نظام برنامه ريزي ملي و نامشخص بودن شاخص هاي قابل اتكاء در اين زمينه
- عدم تحرك و پويايي لازم در امر سياست گذاري، برنامه ريزي و اجرا در امور جوانان در سطوح ملي و منطقه اي
- ناهماهنگي بين قوانين و مقررات جاري كشور با انتظارات و نيازهاي جوانان
- ناهماهنگي بين سازمان ها و دستگاه هاي هم عرض و موازي در ارائه خدمات به جوانان ناشي از ضعف در تقسيم كار ملي.
ناهمخواني سياست ها، برنامه ها و فعاليت هاي جاري دستگاه ها با انتظارات و نيازهاي جوانان كشور.
- فقدان ساز و كار مناسب براي تبعيت سازمان هاي اجرايي از سياست هاي اعلام شده نهادهاي مسئول در امور جوانان.
- عدم تعادل بين منابع و اعتبارات موجود و منابع مورد نياز براي پاسخ به نيازهاي جوانان و مديريت نامطلوب منابع به دليل وجود دستگاه هاي هم عرض و فعاليت هاي موازي.
- ناسازگاري و تعارض بين رويكردهاي سنتي و نگرش هاي علمي، روزآمد ومدرن در امور جوانان.
- روند رو به افزايش شكاف بين نسلي در حوزه ارزش هاي فرهنگي و اجتماعي و اختلال در تعامل و تفاهم نسل ها.
براي رويارويي با اين چالش ها و در جهت ارتقاء و توانمندسازي جوانان، ساماندهي امور آنان ضرورتي است كه موجب خواهد شد پتانسيل هاي عظيم اين گروه سني پيش از آنكه زمينه ساز يك تهديد واقعي شود به يك فرصت ملي تبديل گردد.
توانمندسازي نسل جوان
ارتقاء و اعتلا و توانمندسازي نسل جوان كشور و استفاده بهينه از استعدادها و توانايي هاي آنان در توسعه كشور هدف كلي اين برنامه مي باشد. تدوين سياست ها و راهبردهاي ملي، در زمينه امور جوانان و شناخت به روز نيازهاي آنها، ارتقاي سطح آگاهي ها و اصلاح نگرش ها همچنين نقش دستگاه هاي دولتي و غيردولتي، مرتبط با امور جوانان و در نهايت همگرايي، هماهنگي و سامان يابي فعاليت هاي سازمان هاي دولتي و غيردولتي مرتبط با امور جوانان از مهمترين برنامه هاي اين سند ملي مي باشند.
هويت ملي و ديني جوانان
مكانيزم تقويت و ماندگاري جوامع هميشه براساس حفظ اصول و توجه به ارزشها، دانش و فرهنگ بومي و ديني استوار بوده است. تأثير و تأثر جوانان از امواج «يكسان سازي جهاني» بيش از ديگر گروه هاي سني است. رسانه هاي ارتباط جمعي، نقش مؤثري در اين زمينه دارند. با توجه به اين نقش كانوني رسانه ها در دنياي امروز، عملاً در صورتي كه كنترل دروني و هويت انسجام يافته ملي و ديني وجود نداشته باشد، تسليم پذيري بلاشرط به سادگي رخ خواهد داد.
جواني؛ به عنوان پيوستاري تحولي و غيرقابل تفكيك از كودكي و نوجواني است. در طي دوران كودكي تا نوجواني گستره وسيعي از تحولات روي مي دهد و امكانات و ظرفيتهاي نويني براي تحقق بروز مي يابد كه مرزها و ابعاد جواني را مشخص مي سازد. لذا لازمه داشتن جوان سالم و كارا، برنامه ريزي از ابتداي كودكي و در درون خانواده، مدرسه و جامعه مي باشد.
جواني، دوره شكل گيري سرمايه اجتماعي
اگر سرمايه اجتماعي را به مثابه «مجموعه معيني از هنجارها، شبكه ها و ارزش هاي غيررسمي بدانيم كه اعضاي جامعه در آن سهيم هستند» حضور جوانان و مشاركت هرچه بيشتر آنان در تشكل ها و سازمان هايي كه خود ايجاد مي كنند و يا آگاهانه به آن مي پيوندند، مي تواند در نهايت به تعلق خاطر، هويت يابي و كاهش آسيب هاي اجتماعي بيانجامد. در يك فرآيند مناسب متغيرهاي سرمايه اجتماعي نظير اعتماد و مشاركت، افزايش مي يابد و در نهايت به ارتقاء بهره وري ملي و تحقق توسعه اقتصادي، اجتماعي منجر مي شود.
توجه به نيازهاي جوانان
شكوفايي جوانان در گرو توجه به خواسته ها و تأمين نيازهاي جسمي، رواني، اجتماعي و معنوي آنان است.
سازمانها و دولتها در تمام سطوح، مسئوليت حمايت از يك فلسفه انسان نگر را به عنوان مبناي ارتقاء بنيادي جوانان به عهده دارند و در اين مسير موظفند با ارزيابي و تشخيص مستمر خواسته ها و نيازهاي واقعي جوانان به آنها پاسخ مساعد بدهند، زيرا با توجه به اقتضاي سني جوانان و تغييرات اجتماعي، نيازهاي آنان به طور مستمر در حال تحول و تغيير است و در عين حال ضرورت دارد علاوه بر اولويت بندي در تحقق نيازها به تفاوت و تنوع نيازها در بين آنان نيز توجه شود.
تقويت مهارتهاي جوانان
بهره وري و توسعه اجتماعي، مستلزم تقويت مهارتهاي فردي و اجتماعي جوانان است.
تأكيد بر مهارتهاي زندگي و پرورش شخصيت موجه براي جوانان حاصل اين دستاورد و تجربه بشري است كه با آموزش علم و دانش صرف نمي توان انتظار جامعه توسعه يافته را داشت، بلكه آموزش همراه با پرورش در زمينه هاي تربيتي و تقويت مهارت ها در ابعاد فردي و اجتماعي مي تواند به تكوين شخصيت سالم و سلامت رواني جوانان بيانجامد.
مشاركت همه جانبه جوانان
مشاركت همه جانبه جوانان از الزامات اساسي تحول اجتماعي است.
مشاركت جوانان با هدف توانايي آنها براي انديشيدن در مورد مسائل خود و برخورداري از مهارت انتقال مؤثر نظرات و تعامل مثبت با ديگر اعضاي جامعه است. مشاركت اجتماعي جوانان، نقش مهمي در تحول اجتماعي و در نتيجه فرايندهاي توانمند سازي و ظرفيت سازي دارد.
نگاه جهاني به جوانان
نگاه به جوان و جواني متأثر از شرايط جهاني و زماني است.
امروزه نگاه جهاني به جوان، مستلزم افزايش تبادلات فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي در سطح بين الملل است. اين رويكرد مي تواند فرصتي جهت به كمال رسيدن استعدادهاي جوانان، در عين حفظ زمينه هاي استقلال و هويت ملي نيز به شمار آيد.
زيرساخت هاي ساماندهي جوانان
تقويت هويت ملي مذهبي جوانان به عنوان زيرساخت برنامه جامع ملي ساماندهي امور جوانان است. تأكيد بر نيازهاي اساسي با اولويت تأمين سلامت، پرورش، آموزش، اشتغال، ازدواج و مسكن از بايدهاي اين برنامه هستند. بايد ببينيم مطالبات جوانان از حكومت چيست و نظام و تأمين فرآيند مشاركت جوان در امور مربوط به خود و جامعه چگونه بايد باشند. در اين خصوص بايد از هر نوع روش اقتدارگرايانه اجتناب كرد و از روش هاي علمي در برخورد با جوانان با توجه به مقتضيات رواني، اجتماعي و اقتصادي دوره جواني بهره گرفت.
توجه به نقش نهادهاي مختلف در ارضاي نيازهاي جوانان و لزوم برقراري فضاي ايمن اجتماعي براي رشد و توسعه آنها يكي ديگر از اولويت هاي اين برنامه است. فراموش نكنيم كه از مداخله در حوزه خصوصي جوانان بپرهيزيم و به ويژگي هاي رواني جواني و نقش آن در تنظيم روابط عاطفي، پايبندي به مجموعه اي از اصول و ظرفيت تصميم گيري و پيگيري خواسته ها، توجه داشته باشيم.
تبيين و تدوين سياستهاي ملي در امور جوانان با تعيين سياستهاي ملي در امور جوانان و تصويب آن توسط بالاترين مرجع مسئول و بازبيني ادواري آنها و رعايت آن سياستها در حوزه نگرش ها و ساختارهاي مرتبط با جوانان از راهبردهاي اين سند جامع است. بايد نيازهاي جوانان را بسته به مقتضيات روز شناسايي كنيم، بدين گونه كه با جمع آوري مستمر اطلاعات و تدوين و پايش شاخص ها در امور جوانان همچنين انجام مطالعات و تحقيقات درباره نيازهاي جوانان آنها را بررسي كنيم و نگرش ها و باورهاي غلط به جوانان را تصحيح كنيم.
بازبيني مأموريت دستگاههاي دولتي مرتبط با امور جوانان از طريق تعيين و تحديد وظايف، تقسيم كار ملي و حذف موازي كاري و پيش بيني تمهيدات لازم ساختاري، اعتباري به منظور الزام به هماهنگي سازمانهاي مسئول در امور مرتبط با جوانان زمينه بازتعريف ساختار دستگاههاي دولتي را فراهم مي كند. از سويي ديگر به منظور مشاركت حداكثر سازمان هاي غيردولتي بايد موانع موجود جهت فعاليت سازمان هاي غيردولتي را شناسايي و رفع نمود.
نتيجه گيري
افزوني جمعيت جوانان در ايران از سوي برخي تحليلگران به عنوان يك تهديد تلقي مي شد، با اجراي اين برنامه و استفاده بهينه از تواناييهاي جوانان، اين تهديد به يك فرصت تبديل خواهد شد و با تقسيم كار ملي و مشخص شدن سياستهاي ملي در امور جوانان، بايدها و نبايدهاي دستگاههاي دولتي روشن شده و در نتيجه اقدامات جاري به صورت هماهنگ زمينه تحقق اهداف برنامه را فراهم مي سازند. با توجه به راهبردها و راهكارهاي ارائه شده در برنامه، نقش جوانان در توسعه ملي گسترش مي يابد، زيرا توسعه پايدار مبتني بر توسعه منابع انساني است ضمن اينكه جوانان محور توسعه منابع انساني هستند، اين برنامه مقدمات و زمينه هاي لازم را براي انجام اقدامات آتي در امور جوانان فراهم خواهد آورد و سازوكارهاي تحقق اهداف را مهيا خواهد ساخت.
