ليلا  درخشان 
در چوبي دو لنگه قرص و محكم با دو دستگيره خوش دست برنجي، چهار ستون سنگي يكپارچه و چهار سكوي سنگي پير كه ستون هاي دو سوي در روي گرده آنها سوار است نشانه هاي حضور بنايي تاريخي را در خود حفظ كرده اند. سرد خانه با انحناي رديف آجرها و يك سنگ نوشته ميان چهار ستون، بدون خودنمايي همچنان معماري ويژه قجري را منعكس مي كند. روي سنگ بيضي شكل بالاي در به خط نستعليق چند كلمه برجسته حك شده است: ملك الحق امين. به جز اين نشانه ها و اين نام خشك و خالي هيچ عنصر ديگري وجود ندارد تا اطلاعات دندانگير را درباره اين چهار ديواري بر ملا كند. دست كم در قدم اول اوضاع چنين است.
اينجا بازار بين الحرمين است، پشت مسجد امام. خيلي ها از مقابل اين ساختمان مي گذرند بي  آنكه نگاهي به آن بيندازند. در هيچ كجاي اين تصوير اوليه و بيروني شناسنامه و راهنمايي ديده نمي شود. شايد سرنوشت بناهاي تاريخي تهران جز اين نيست. شايد اينجا هم بايد حكايت دلگير خانه بهار، صبا، ايرج ميرزا يا نير الدوله تداعي شود. ولي مي گويند كه اصرار بي ثمر نيست. سماجت ما و صداي زنگ در كار خودش را مي كند، اما نگهبان هميشه مامور است و معذور. مرد افغان همه حرف هايش را با لبخند مي زند. او نامه مي خواهد.
پس زمينه هاي سايه روشن
مرحوم حاج حسين ملك تجار متومل و در عين حال خير و يكي از كلكسيونرهاي تهراني بود. مجموعه هاي متعددي داشت نظير كتاب هاي خطي، تابلوهاي نقاشي، تمبر، فرش و مجموعه اسكناس. حاج حسين ملك كه يك شازده بود بعد از حدود 110 سال زندگي، پيش از انقلاب دارفاني را وداع گفت، اما قبل از مرگ همه مجموعه هاي نفيس خود را وقف آستان قدس رضوي كرد تا به عنوان موزه در اختيار عموم باشد. محل موزه هم عمارتي بود كه در آن زندگي مي كرد؛ همين خانه اي كه در بازار بين الحرمين است، اما براي واكاوي موضوع مي توان به گذشته برگشت و با چهره تهران قديم رو در رو شد.
تهران در اوايل سلطنت ناصر الدين شاه يعني در سال 1229 خورشيدي از چهار محله عودلاجان، چال ميدان، بازار و سنگلج شكل و صورت گرفته بود. هر كدام از محله ها هم با يك دروازه به خارج شهر راه داشت. دروازه ارگ را كه در شمال ديوار ارگ بود دروازه دولت مي خواندند. در طول سلطنت ناصرالدين شاه تهران بال و پر گرفت و وسيع شد. در همين دوره بود كه داخل و خارج حصار شهر با ساخت و ساز بناها و عمارت ها رنگ و رو گرفت و خانه ملك هم در رديف همين ساخت و سازها قوام يافت. تهران در آغاز روي كار آمدن رضاخان تفاوت چنداني با اواخر دوره ناصرالدين شاه نكرد و همچنان خيابان امام خمينيره سپه بهترين نقطه شهر محسوب مي شد. از جمله برنامه هاي رضاخان شهرسازي به شيوه اروپايي در تهران بود كه حاصلش تعريض معابر و خيابان ها از آب درآمد و به مرور نام دارالخلافه از تهران برداشته شد. برج و باروها در سال 1313 تخريب شد و خيابان هاي جديد در تهران شكل گرفت. در نتيجه 4 خيابان بزرگ كارگر، شوش، 17 شهريور و انقلاب به جاي خندق ها و ديوارهاي قديمي شهر ساخته شد. با همه اين تغيير و تحول ها اما بناهاي قديمي تهران در دل شهر باقي ماندند تا با گذر از معبر زمان عنوان تاريخي را از آن خود كنند. يكي از هزاران بناي اينچنيني همين موزه ملك است كه با همه وسعت و سالخوردگي همچنان پابرجا و ماندگار است.
حياط هاي درندشت و اتاق هاي اشرافي 
عمارت ملك دو بخش بيروني و اندروني دارد، مثل نمونه هاي هم عصر خودش. بخش بيروني سمت چپ در ورودي است و قسمت اندروني طرف راست. شكل كلي ساختمان ابتدا تا ارتفاع يك طبقه و نيم با فضاي كوتاهتر گوشواره ها بوده است كه بعد از احداث فضاهاي جديد، كتابخانه و موزه در ضلع شمال غربي زمين، ساختمان شكل سه طبقه مي گيرد. نيمه غربي بنا كه شامل بخش بيروني است حياطي به مساحت 100 متر مربع دارد كه با آب نمايي در دو طرف به اتاق مخصوص مراجعان مي رسد. از آنجا دو راهرو در طرفين، فضاي اوليه را به سالن تشريفات و پذيرايي با وسعت 72 متر مربع و ارتفاع دو طبقه وصل مي كند. نيمه شرقي هم شامل بخش اندروني و فضاهاي خدماتي از جمله آب انبار و آشپزخانه و چندين اتاق پهلو به پهلو است. در ضلع شمالي بخش اندروني، بناي اصلي ساختمان شامل فضاي وسيعي است كه دو طرف آن را دو اتاق كوچك كم ارتفاع به نام گوشواره در برگرفته است. حياط اندروني حدود 200 متر مربع است كه ارتباط را با دالاني از زير فضاي بين اندروني و بيروني با اختلاف ارتفاع دوپله برقرار مي كند و راه دسترسي به فضاي خدماتي و مستخدمان را ميسر مي سازد. از ديگر خصوصيات بارز بنا وجود تزئينات گوناگون و پركار در نماهاي خارجي و داخلي است كه مي توان گفت در بعضي قسمت ها تاثيرپذيري و به كار بردن فرم ها و اشكال اروپايي وارداتي زمان قاجار به چشم مي خورد. موقعيت مجموع خانه، موزه و كتابخانه ملك در بافت بازار و ارتباط آن با مجموعه هاي شهري به دليل قرار گرفتن در دو مكان مقدس مسجد امام و مسجد جامع بسيار خاص است و به دليل احترام مربوط به اين قسمت از بافت، حركت چهارپايان در راسته هاي مختلف اين محدوده ممنوع بوده است كه اين خود دليل اصلي نبودن اصطبل در اين محدوده و بالاخص مجموعه ملك است. مرحوم ملك نظر به علاقه اي كه به حفظ ميراث فرهنگي و كتاب و كتابخواني داشت از مدت ها قبل به جمع آوري مجموعه اي از بهترين آثار هنرمندان به نام ايران و جهان و كتاب هاي فني همت گماشت. او كتابخانه را در بخش اندروني خانه كه داراي بافت قديمي است احداث و در سال 1316 آن را رسما براي بازديد عموم افتتاح كرد.
پس از آنكه آستان قدس رضوي ساختمان جديدي را در سال 1376 در ميدان مشق و جنوب وزارت امور خارجه براي استقرار مجموعه هاي حاج حسين ملك ساخت، ساختمان فعلي خالي از رفت و آمد و متروك شد تا اداره كل ميراث فرهنگي استان تهران با ثبت اين اثر در فهرست آثار ملي دستي بر سروشكل آن بكشد.

كتايون كيائي وسكوئي 
هرگاه كسي در كار مهم و قابل توجهي هيچ دخالتي نداشته باشد، ولي تظاهر كند كه در انجام آن شركت داشته، با تمسخر اين ضرب المثل را درباره اش به كار مي برند و مي گويند: فلاني هم مجاهد روز شنبه است.
اما ريشه تاريخي اين ضرب المثل، به دوره پرتلاطم مشروطيت در زمان حكومت محمدعلي شاه قاجار برمي گردد و روز جمعه اي كه در تاريخ ايران، روزي فراموش نشدني است. جمعه 26 رجب سال 1327 هجري قمري كه سنگفر ش هاي طهران محل تاخت و تاز اسب هاي مشروطه خواهان بود.
***
مظفرالدين شاه نسبت به شاهان ديگر قاجار، انعطاف بيشتري داشت شايد به دليل سن بالا و مريض احوالي اش!! پس از مدت ها آمدن و رفتن، تسليم خواست مردم شد و در نتيجه براي بار نخست، ايران صاحب مجلس شوراي ملي  شد، ولي بخت با مشروطه خواهان يار نبود، چون 10 روز پس از امضاي قانون اساسي، مظفرالدين شاه درگذشت و پادشاهي به محمدعلي شاه كه از مخالفان سرسخت مشروطيت بود، تفويض شد.
شاه جديد براي اينكه خيالش به كلي راحت شود، با همكاري قزاقان روسي، مجلس را به توپ بست وخواست براي هميشه فاتحه مجلس و مشروطه را بخواند!
۳ سال پس از انحلال مجلس شوراي ملي مجاهدان مشروطه خواه، وارد تهران شدند و در همان روز جمعه معروف، تهران را فتح كردند و پس از خلع محمدعلي شاه، پسرش احمدشاه را به سلطنت برگزيدند. ماجرا مثل روز بعد از فتح تهران، يعني شنبه، اتفاق افتاد.
عده اي با پيگيري فراز و نشيب درگيري دولت و مجاهدان، منتظر نتيجه كار بودند تا با پيروزي هر گروه، بلافاصله خود را طرفدار جان بر كف آن نشان دهند و از آب گل آلود براي خود ماهي بگيرند. با فتح تهران و مشخص شدن نتيجه قيام، روز شنبه عده اي مسلح، با قيل و قال به جمع مجاهدان واقعي پيوستند و وانمود كردند كه آنان نيز از همراهان مجاهدان بوده اند. گروهي از آنها با رندي توانستند خود را در زمره مبارزان جا بزنند، اما عده اي در همان زمان يا بعدها دستشان رو شد و مردم فهميدند كه اينان مجاهدان دروغي هستند و به تمسخر به آنها لقب مجاهد روز شنبه را دادند و از آن به بعد نيز، در مورد فرصت طلباني كه پيرو حزب باد هستند، اين اصطلاح به صورت ضرب المثل به كار مي رود.
يكي از رجال استبداد دوره قاجار كه با طلوع مشروطيت مقام مهمي در حكومت ملي به دست آورد و به مجلس رفت و حتي هنگام اداي قسم در مجلس، اشك ريخت يكي از همين نمونه هاست.او در همان حال پنهاني به دربار مي  رفت تا نزد شاه و درباريان تقرب خود را حفظ كند. پس از اينكه بساط مشروطيت برچيده شد پس از مرگ مظفر الدين شاه او معتكف باغ شاه شد و پس از چندي هم به مقام و منصب مهمي نائل شد.
وقتي او از تشكيل قشون ملي در گيلان و اصفهان اطلاع يافت و از پيشرفت مجاهدان آذربايجان آگاه شد، با احتياط بيشتر به دربار رفت و آمد مي  كرد. تااينكه پس از فتح تهران او به مجاهدين مشروطيت پيوست و در اين راه از هيچ گونه تظاهر و ريا فروگذار نكرد.

اجتماع باغ هاي قجري در نياوران 
نمايشگاهي از كارهاي مرمتي باغ هاي ايراني كه توسط دفتر فني موزه ها انجام شده است، از روز چهارشنبه 29 مهر در مجموعه تاريخي - فرهنگي نياوران برپا شد. در اين نمايشگاه تاريخچه، وجه تسميه، نظام آبياري و كاشت، عناصر تشكيل دهنده، پوشش گياهي و نظام فضايي و هندسي باغ هاي فتح آباد كرمان، شازده ماهان، چهلستون اصفهان، فين كاشان، نياوران، باغچه جوق ماكو، اكبريه بيرجند و دلگشاي شيراز معرفي خواهد شد.هر يك از اين باغ ها، توسط اعضاي دفتر فني موزه ها يا تحت نظارت آنها بررسي شده اند و اكنون در مرحله هاي متفاوتي از طراحي و اجرا قرار دارد.فاز 1 و 2 طراحي باغ چهلستون پايان يافته و طرح مرمتي باغ شازده ماهان در حال اجراست. باغ فتح آباد كرمان نيز كه در حال حاضر فاقد هرگونه گياه است و به صورت متروكه درآمده، در مرحله طراحي و مطالعات اوليه قرار دارد.باغچه جوق ماكو، باغ اكبريه بيرجند و باغ دلگشاي شيراز نيز در مرحله مطالعاتي قرار دارد. اسناد، عكس ها و اطلاعات هر يك از اين مراحل مطالعاتي يا اجرايي در موزه نياوران به نمايش درآمده است.
قاليچه مسروقه پيدا و به نمايش گذاشته شد
سارق كيست؟
زماني كه كاركنان موزه در تاريخ 30 شهريور امسال در جريان بازگرداندن فرش هاي تاريخي از نمايشگاهي كه در محل آمفي تئاتر موزه برپا شده بود، متوجه مفقود شدن يك تخته فرش تاريخي شدند، تصور نمي كردند كه فرش مذكور به سرقت رفته است. پس از 48 ساعت اين خبر به نيروي انتظامي رسيد و پس از گذشتن چند روز يك تلفن ناشناس خبر داد كه اين فرش تاريخي در زير كيوسكي در جنوب ساختمان موزه پنهان شده است. بالاخره اين فرش كه به جا مانده از سال 1307 است، كشف شد. قرار بود كه در روز چهارشنبه اين فرش با حضور خبرنگاران و نمايندگان رسانه ها به نمايش گذاشته شود كه اين تصميم مقامات بلافاصله مورد بازبيني قرار گرفت. اين فرش در حضور مقامات فرهنگي موزه و امنيتي منطقه به نمايش گذاشته شد. آنچه كه از اخبار برمي آيد، دست داشتن برخي از كاركنان موزه در به سرقت رفتن آن قابل پيش بيني است.اين فرش كه در راور كرمان و در ابعاد 24/1 در 03/2 متر و به صورت نامتقارن بافته شده، يكي از نفيس ترين قاليچه هاي بجا مانده از دوران پهلوي است. اين قاليچه تاريخي با نقشه درختي بته داربندي و 60رج گره و مواد بافت آن پشم و نخ و جنس تار و پود آن نخ است 
پيش به سوي ويراني
در حالي كه ثبت آثار تاريخي در فهرست آثار ملي، طبق قانون، موانع جدي در زمينه تخريب و تعرض به آن اثر ايجاد مي  كند اما از زمان تشكيل سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و تحولات جديد در ساختار استاني و تعويق تشكيل شوراي جديد ثبت آثار ملي، روند ثبت ميراث فرهنگي به يك دهم آمار ثبتي سال گذشته كاهش يافته است.
با وجود آنكه در حال حاضر شورا اقدامات لازم را جهت ثبت پرونده هاي ارسالي از استان ها انجام مي دهد، اما سامان نگرفتن اين شورا موجب كاهش تعداد ثبت آثار تاريخي شده، چرا كه واحدهاي استاني نيز در نتيجه اين تغيير و تحولات قرار گرفته و تاكنون در سال جاري تعداد پرونده هاي پيشنهادي استان ها براي ثبت سير نزولي يافته است.
از سويي ديگر، تخريب آثار و بناهاي تاريخي در نقاط مختلف كشور همچنان ادامه دارد. به  گونه اي كه خانه شعاع السلطنه، به دليل همين بي  برنامگي، از سوي مالك آن كاملا تخريب شده و اثري از آن باقي نمانده است.
همچنين روستاهاي تاريخي نيز از اين تعرض ها در امان نمانده  اند و ساخت وسازهاي غيراصولي، هويت روستاهاي تاريخي را دچار نقصان خواهد كرد. اين در حالي است كه سيد حسين مرعشي از برنامه هاي بلندمدت سخن به ميان مي  آورد و بيشتر با نگاهي عجولانه سعي در جلب توجه همگان دارد. او اخيرا در مشهد از برنامه هاي بلندپروازانه سازمان مطبوعش خبر داد و اعلام كرد كه طي سال هاي آينده ايران، به كشوري توريستي تبديل خواهد شد. اما واقعيت اين است كه زنگ خطر براي تمام آثار تاريخي كشورمان به صدا درآمده و بر اثر اهمال سازمان جديد ميراث فرهنگي و گردشگري، اقدام جدي در جهت حفظ آثار صورت نمي  گيرد.