محمد محمدپور
كمتر از يك سال است كه رقابت شديدي براي بازاريابي نوشابه هاي انرژي زا كه اكثرا توليد خارج از كشور هستند در بازارهاي داخلي در گرفته است. مارك هاي مختلف اين نوشابه ها با قوطي هاي رنگارنگ و جلب كننده در سوپر ماركت ها موجود است و هر يك تلاش مي كنند در اين آشفته بازار بر ديگري غلبه كنند.
در اين ميان حتي دو تيم مطرح تهراني يعني استقلال و پرسپوليس نيز وارد معركه شده اند. يك شركت اتريشي به توليد نوشابه هاي انرژي زايي كه مارك آنها از نام اين دو تيم مشتق مي شود، سهم خود را از بازار ايران مي خواهد كه البته وزارت بهداشت اين نوشابه ها را فاقد مجوز دانست و از مردم خواست تا از آنها استفاده نكنند.
موادي مانند آب گازدار، شكر، گلوكز، سيترات سديم، تورين، گلوكورونولاكتون، كافئين، برخي ويتامين ها، اسانس ها، رنگ هاي خوراكي و كارامل ا ز تركيبات اين نوشابه ها به شمار مي رود و آنطور كه روي برخي از اين قوطي ها ثبت شده، ميزان انرژي در هر قوطي 250 ميلي ليتر حدود 113 كيلو كالري است.
اكثر اين نوشابه ها در كشور اتريش توليد و به ايران صادر مي شوند. برخي از اين شركت هامدعي هستند كه آب به كار رفته در نوشابه هاي ساخت كمپاني آنها از آب معدني كوه هاي آلپ تامين شده است.
مزه و طعم برخي از اين نوشابه ها به دليل تركيبات موجود در آنها به مذاق بسياري خوشايند نيست كه در صورت افزايش قند و ساكاروز مي توان طعم آنرا بهتر كرد، اما يكي از نمايندگان يك شركت اتريشي توليد كننده اين نوشابه ها مي گويد:
با افزايش برخي از تركيبات براي خوش طعم كردن نوشابه ها شديدا مخالف هستيم. آنهايي كه دنبال يك نوشابه طعم دار هستند مي روند و كوكا مي خرند. خواص مواد تشكيل دهنده اين نوشابه ها نبايد كاهش پيدا كند.
كمپاني ها حتي براي فروش بيشتر محصولات خود، نوع بدون قند اين نوشابه ها را نيز توليد كرده اند تا بيماران ديابتي را نيز به خريد محصولاتشان ترغيب سازند. آنها براي بازاريابي بهتر حتي به زبان و رسم الخط كشوري كه محصولات به آنجا صادر مي شود، تركيبات و توصيه هايي را روي بطري ها ثبت مي كنند. يكي از مديران فروش ايراني يك شركت توليد كننده مي گويد: نوشابه هاي ما حتي در مكه و در ايام حج نيز به مصرف مي رسد. نوشابه هاي بدون الكل ما توانسته مشتريان بسياري را جلب كند و رضايت دولتمردان عرب را نيز جلب كرده است.
اكنون در حدود 15 نوع از اين نوشابه ها با مارك هاي متفاوت در بازار ايران موجود است و كمپاني هاي توليدكننده آنها دست به رقابت فوق العاده اي براي جلب نظر مشتريان براي خريد اين محصولات زده اند، اما آيا اين نوشابه ها همان طور كه توليد كنندگان آنها مي گويند انرژي زا هستند يا صرفا محرك؟ آيا سود آورند يا زيان آور؟
ترفندهاي تبليغاتي
شيوه تبليغ براي مصرف اين نوشابه ها در نوع خود جالب است. برخي از اين شركت ها نمايندگان خود را به مكان هاي مختلفي مي فرستند تا مبلغ محصولات اين شركت باشند. نماينده هاي اين شركت ابتدا توضيحاتي درباره نوشابه انرژي زاي توليدي شركت  داده و سپس يك قوطي را باز كرده و به دست افراد مي دهند. اگر از آنها درخواست شود كه يك قوطي در بسته در اختيارتان قراربدهند، امتناع مي كنند و مي گويند شيوه تبليغ آنها به همين شكل است. دليل آنها البته حاوي نكته اي است:وقتي قوطي را باز مي كنيم و به دست شما مي دهيم، شما مايل به نوشيدن جرعه اي از آن خواهيد بود، در اين حالت ما مي توانيم حالات چهره شما را ببينيم و نظرتان را درباره طعم محصول بپرسيم. عكس العمل شما در واقع اهميت فراواني براي ما دارد.
اكثر شركت هاي توليد كننده نوشابه هاي انرژي زا تبليغات ايستا را رد مي كنند و به همين خاطر است كه كمتر نشاني از بيلبوردهاي آنها در سطح شهر مي  توان يافت. مدير تبليغات يكي از اين شركت ها در ايران مي گويد: ماهيت نوشابه هاي انرژي زا تحرك و فعاليت است، بنابراين تبليغ اين محصول در روزنامه ها يا روي بيلبورد ها، سنخيت چنداني با محصول ندارد . تيزرهاي تبليغاتي در اولويت است...
در دفترچه تبليغي يكي از شركت ها آمده است: امروزه بشر بيش از پيش به يك جفت بال نيازمند است. نوشابه... براي آنها كه شعار شركت در مسابقه كافيست، راضي شان نمي كند! پشتكار همه چيز است، خواسته بسيارند. تاب و توان ما ولي به طور طبيعي حد و مرزي دارد. ما براي گذشتن از اين مرز به يك جفت بال احتياج داريم.
يك گام جلوتر؟
تورين و گلوكورونولاكتون، دو ماده از مواد موجود در بدن هستند و از مهمترين واسطه هاي سوخت وساز به شمار مي آيند. اين مواد بر اثر افزايش فعاليت، استرس و تاثيرات محيطي از بين مي روند. مدافعان نوشابه هاي انرژي زا معتقدند كه اين نوشابه ها مواد از دست رفته را جايگزين مي كنند و باعث دفع سريع سموم مي شوند. علاوه بر اينها آنها معتقدند اين نوشابه ها آثار مثبتي بر سوخت و ساز بدن، گردش خون و سيستم مركزي اعصاب دارند. به عقيده آنها نوشابه هاي انرژي زا باعث افزايش هوشياري مي شوند، بر استقامت و فعاليت فيزيكي بدن مي افزايند، احساس نشاط و سلامت را در افراد بر مي انگيزند، توان تمركز را بالا مي برند و عكس العمل را سريع تر مي كنند.
مسوول يكي از شركت هاي توليدكننده اين نوشابه ها كه به ورزشكاران توصيه مي كند از نوشابه هاي انرژي زا استفاده كنند، مدعي است كه تحقيقات پزشكي- ورزشي روي محصول توليدي آنها در I.S.M.E دانشگاه فرانكفورت و دانشگاه پادر بورن نشان مي دهد اين محصول مستقيما روي مركز فعاليت بدن اثر مي كند و سقف تحمل فشارهاي جسمي و روحي در افراد تحت آزمايش به مراتب بيشتر از حد عادي بوده است، مدت زمان ترميم بدن را كاهش داده و تاثير مثبتي بر قلب و دستگاه گردش خون دارد: از آنجا كه اين محصول قدرت عكس العمل و تمركز را بالا مي برد، تعجبي ندارد كه اين ورزشكاران در لحظه حساس يك قدم جلوتر از رقباي خود باشند.
كالري نه، هيجان كاذب 
اگر به تركيبات ذكر شده روي قوطي ها دقت شود، كافئين عضو ثابت همه آنهاست. يك نوع الكلوئيد و تركيبي آلي شامل كربن، نيتروژن و اكسيژن كه شكل مولكول آن به صورت 2 حلقه 6 ضلعي و 5 ضلعي متصل به هم است. كافئين مزه اي تلخ دارد و به طور طبيعي در دانه هاي قهوه، چاي و گياه كولا يافت مي شود. اين ماده، محرك سيستم عصبي، ماهيچه قلب و سيستم تنفسي است. مصرف زياد كافئين در بدن انسان باعث افزايش كلسترول و كاهش كلسيم شده و خطر ابتلا به بيماري هاي قلبي، عروقي و پوكي استخوان را افزايش مي دهد.
كافئين، ادرار را زياد كرده و با افزايش ادرار، ويتامين هاي محلول در آب دفع مي شوند. در اكثر اين نوشابه ها آنچه باعث افزايش انرژي انسان مي شود، كالري نيست بلكه كافئين است، انرژي نيست بلكه هيجان كاذب ناشي از كافئين است.
با مصرف موادي نظير كافئين، آزادسازي كاتكول آمين ها افزايش يافته و باعث عصبانيت مي شود. ماهيچه قلب كه مانند يك پمپ عمل مي كند و خون را به ساير اعضا مي فرستد، با مصرف مواد محرك مجبور است عمل پمپاژ خون را با سرعت بيشتري انجام دهد و ممكن است حتي خطر پارگي مويرگ ها در افراد مستعد را به دنبال داشته باشد.
مصرف زياد اين نوشابه ها اعتيادآور است و به هيچ وجه توصيه نمي شود.
فقط با برچسب 
وزارت بهداشت تنها مصرف نوشابه هايي را كه مجوز و برچسب اين وزارتخانه را دريافت كرده اند، مجاز مي داند. عطايي، مشاور اطلاع رساني معاونت غذا و داروي وزارت بهداشت، به ايرانشهر مي گويد: هر شركتي كه براي ارايه محصولات خود از وزارت بهداشت مجوز نگيرد، از نظر ما معتبر نيست و به مردم توصيه مي كنيم اين محصولات را مصرف نكنند.
عطايي ادامه مي دهد: مواد سازنده و تركيبات اين نوشابه ها در آزمايشگاه مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرد. براي ما نام كمپاني توليدكننده اهميتي ندارد. اگر در مورد برخي از اين دست نوشابه ها اطلاع رساني نشده به اين دليل است كه هنوز رسيدگي روي تركيبات آنها آغاز نشده است.اين مقام مسوول در وزارت بهداشت تنها مصرف محصولاتي كه برچسب اين وزارتخانه روي بسته بندي آنها نصب شده است را مجاز مي داند و مي گويد: كار ما اطلاع رساني است. ما قوه قهريه نداريم كه برخورد كنيم. ما بايد مردم را آگاه كنيم كه چه چيزي را مصرف كنند و چه چيزي را مصرف نكنند.اداره بازرسي و نظارت بر مواد غذايي اين وزارتخانه چندي پيش مصرف برخي از اين نوشابه ها را زيان آور دانست. شايد ليست ممنوعه طولاني تر هم بشود.

دكتر پريسا صديق آرا
آنچه مسلم است نوشابه هاي انرژي زا يك غذاي سنتي نيستند و هنوز مقامات غذايي اتحاديه اروپا در خصوص قرار گرفتن آن در طبقه مواد غذايي موافقت خود را اعلام نكرده اند. همچنين اين اعضا در مورد اينكه نوشابه هاي مذكور انرژي توليد مي كنند، نظري ندارند.
اخيرا برخي از اعضاي اتحاديه اروپا از كميته علمي اين اتحاديه خواستار شدند تا در مورد مصرف بيش از اندازه اين نوشابه ها و تاثيرات آنها روي جمعيت هاي مختلف، ارزيابي صورت پذيرد. شايان ذكر است بررسي و تاثير اين نوشابه ها به واسطه اينكه جمعيت معدودي آنها را مصرف مي كنند، كار مشكلي است. به طور مثال فقط 9درصد مردم كشور اتريش از اين نوشابه ها به طور مرتب استفاده مي كنند.
اصولا اين نوشابه ها حاوي كافئين، تورين و گلوكورونولاكتون هستند كه به تفكيك نتيجه ارزيابي كميته به شرح اعلام شده است.
كافئين 
گزارش هايي مبني بر كارسينوژن، موتاژن يا تراتوژن بودن در مصارف متعادل آن اعلام نشده است. اصولا اين نوشابه ها حاوي 240 تا
320 ميلي گرم در ليتر كافئين هستند، چنانچه فردي نيم ليتر از آنها را مصرف كند و در صورتي كه نوشابه مذكور ماكزيمم حد آن يعني 320 ميلي گرم در ليتر كافئين داشته باشد در حدود 160 ميلي گرم كافئين هر روز دريافت مي كند. به نظر نمي رسد دريافت ميزان 160 ميلي گرم كافئين در روز مشكلي ايجاد كند. فقط فرد مصرف كننده بايد به ميزان دريافت كافئين از ساير منابع آن همانند چاي، قهوه يا مخلوطي از آنها دقت كند. بيشترين ارزيابي كافئين بايد روي زنان باردار و كودكان صورت گيرد. به زنان باردار توصيه مي شود كه تعادل را در مصرف كافئين رعايت كنند، البته دريافت 160 ميلي گرم كافئين در كودكان ايجاد تغييرات رفتاري زودگذر عصبي مانند افزايش تحريك پذيري و اضطراب مي كند. همچنين كميته علمي اخيرا پيشنهاد مي كند روي تمامي محصولاتي كه حاوي كافئين بالا باشند هشدار و اطلاعات لازم درج شود.
تورين 
تورين به طور طبيعي در برخي از غذاها مثل غذاهاي دريايي و گوشت قرمز يافت مي شود. نوشابه ها از لحاظ ميزان تورين بسيار متفاوت هستند. برخي حاوي 300 ميلي گرم در ليتر و برخي حاوي 4 هزار ميلي گرم در ليتر هستند.
اگر فردي به طور معمول نيم ليتر از نوشابه هاي مذكور مصرف كند و چنانچه نوشابه مذكور بالاترين حد يعني 4 هزار ميلي گرم در ليتر را داشته باشد بنابراين 2هزار ميلي گرم از تركيب فوق را دريافت مي كند كه اين ميزان بيش از ميزاني است كه فرد به طور معمول تورين از طريق مواد غذايي دريافت مي كند. تورين يك فرآورده متابوليك از اسيدهاي آمينه سولفوردار است و به طور عمده از سيستئين در كبد بيوسنتز مي شود و در تشكيل نمك هاي صفراوي و خنثي سازي گزنوبيوتيك نقش دارد.
نتايج بررسي ها حاكي از آن است كه مصرف خوراكي اين ماده روي عملكرد هاي فيزيولوژيك تاثير دارد، به طور مثال دريافت 3 يا 6 كيلوگرم تورين در روز فشار خون را در افراد مبتلا به افزايش فشار خون كاهش مي دهد. همچنين مشاهده شده در برخي از افراد مبتلا به صرع غلظت ميزان هورمون رشد در پلاسما با مصرف تورين افزايش مي يابد. نتايج بررسي هاي جامع و كافي در خصوص كارسينوژن بودن آن در دسترس نيست، ليكن تاكنون گزارشي در خصوص كارسينوژن، تراتوژن يا ژنوتوكسيك بودن آن اعلام نشده و شواهد علمي كمي در مورد تاثيرات ممكنه آن روي انسان در دسترس است و كميته در خصوص ايمني اين محصول در نوشابه ها هنوز به نتيجه قطعي نرسيده است و براساس اطلاعات موجود نمي توان ميزان و حد مجاز مطمئن براي آن تعريف كرد.
گلوكورونولاكتون 
نوشابه هاي انرژي زا حاوي اين ماده به طور معمول حاوي 2 تا 2 هزار و 400ميلي گرم در ليتر هستند، در صورتي كه يك فرد نيم ليتر از اين نوشابه ها را مصرف كند و چنانچه نوشابه مذكور بالاترين حد يعني 2 هزار و 400 ميلي گرم در ليتر گلوكورونولاكتون داشته باشد، در حدود يكهزار و 200 ميلي گرم گلوكورونولاكتون در روز دريافت خواهد كرد.
به طور طبيعي در بدن 3 گلوكورونولاكتون از گلوكز تشكيل مي شود. درخصوص خطرهاي ممكنه آن همانند تورين نيز اطلاعات كمي در دسترس است و بررسي هاي بيشتري در خصوص مشخص كردن ميزان وحد مجاز آن لازم است، همچنين بايد ارزيابي در ارتباط با كودكان و ديابتي ها صورت گيرد، چون مكانيسم متابوليسم آن در حيوانات آزمايشگاهي متفاوت از انسان است. كميته در خصوص ايمني نوشابه هاي حاوي اين تركيب همانند تورين به نتيجه قطعي نرسيده است.

دكتر محمد جواد احساني لودكاني فوق تخصص گوارش و كبد و دبير علمي چهارمين كنگره، گوارش و كبد گفت: به دليل كمبود امكانات پيوند كبد در كشور، از قبيل ناكافي بودن مراكز پيوند، كمبود اهدا كننده، هزينه بالا و ... شمار زيادي از بيماران نيازمند پيوند، جان خود را از دست مي دهند.دكتر احساني كه در آستانه برپايي كنگره سخن مي گفت، افزود: از آنجا كه راه حل نهايي براي بسياري از بيماري هاي پيشرفته كبدي، پيوند كبد است، به دليل مشكلات موجود و هزينه بالاي پيوند در داخل و خارج از كشور، نوع پيشرفته اين بيماري، جان تعدادي از بيماران را تهديد مي كند.وي با اشاره به اينكه هپاتيت ويروسي مزمنB , C در درصد قابل توجهي از افراد، منجر به سيروز كبدي مي   شود، گفت: ضروري است با واكسيناسيون افراد در معرض خطر، از ابتلا به هپاتيت B جلوگيري كرده و همچنين با تزريق ايمونوگلوبولين و با واكسيناسيون نوزادان مادران مبتلا به هپاتيتB مي توان تا 95 درصد از ابتلاي نوزادان به اين بيماري پيشگيري كرد.

دكتر احمد جليلي، نايب رئيس انجمن روانپزشكان ايران در آستانه برپايي همايش ساليانه انجمن علمي روانپزشكان ايران گفت: بين 20 تا 25 درصد افراد در كشور نيازمند خدمات روانپزشكي هستند كه بيشترين اين تعداد را بيماران افسرده تشكيل مي دهند.وي با اعلام اين خبر افزود: چنين رقمي از بيماران، نيازمند تعريف رديف بودجه اي خاص و امكانات ويژه از قبيل تيم پزشكي، روانشناسي، مددكار، پرستار و ... است. اين در حالي است كه كمبود بودجه و ناكافي بودن ساير امكانات، تعداد مراكز درماني و ارايه خدمات روانپزشكي به صورت كلينيك هاي درمان سرپايي يا بيمارستان ها براي بستري بيماران بسيار ناكافي است.وي افزود: متاسفانه در كشور ما به بيماران رواني، به چشم بيمار جسمي نگريسته نشده كه اين موضوع، معضل بيماران رواني را مضاعف مي كند.

دكتر مصطفي سلطان سنجري، چشم پزشك و عضو كميته علمي چهاردهيمن كنگره سراسري چشم پزشكي ايران اعلام كرد: بيماري هاي اعصاب بينايي چشم، از شايعترين علل كاهش ديد دايمي يا غيرقابل برگشت در افراد است.وي با اعلام اين مطلب افزود: بيماري اعصاب بينايي چشم در بسياري از موارد با ساير بيماري هاي اعصاب، مانند افزايش فشار داخل جمجمه، بيماري هاي قلبي - عروقي و بسياري از بيماري هاي ديگر همراه بوده و نشانه اي براي تشخيص بيماري هاي ديگر از قبيل تومورهاي مغزي است.دكتر سلطان سنجري با تاكيد بر اينكه تشخيص ديررس اين بيماري مي تواند منجر به كوري شود، گفت: پزشك متخصص با تشخيص به موقع مي تواند از كاهش ديد ناشي از صدمه اعصاب چشم جلوگيري كند.