علي شيدفر
همايش بين المللي هنر و جهاني شدن صبح فردا طي مراسمي در موزه هنرهاي معاصر تهران فعاليت خود را آغاز مي كند. در اين همايش طي دو روز ۴۳ صاحب نظر و انديشمند از ايران و ۱۵ كشور ديگر جهان با طرح ديدگاه هاي خود مي كوشند پيامدهاي جهاني شدن هنر را از ۴ نظر هنري، فرهنگي، اقتصادي و فن آوري مورد بحث و بررسي قرار دهند.
مناسبات سنت و نوآوري در فرهنگ ملي، هنر عاميانه و هنر رسمي، هنر و فن آوري، مناسبات هنر با ابعاد اقتصاد خرد و كلان، توليد انبوه آثار هنري، حقوق مولف، تاثير هنر بر ذائقه توليد كنندگان فرآورده هاي صنعتي، و هنر به عنوان عنصر فعال و پوياي فرهنگي از جمله مضاميني است كه در اين همايش مورد توجه قرار خواهد گرفت.
انتظار مي رود همايش هنر و جهاني شدن كه به همت مركز مطالعات و تحقيقات هنري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و با حضور انديشمندان و هنرپژوهاني از كشورهاي مختلف جهان برگزار مي شود تا بتواند به ارائه طريق براي نحوه تعامل يا برخورد با جهاني شدن در امور هنري بپردازد و نتايج پربار تاثيرگذاري به همراه داشته باشد.
به مناسبت برگزاري اين همايش با محمدرضا لاهوتي رئيس مركز مطالعات و تحقيقات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و دبير همايش بين المللي هنر و جهاني شدن به گفت وگو پرداختيم. آنچه مي خوانيد فشرده اين گفت وشنود است.
*همايش بين المللي هنر و جهاني شدن با چه انگيزه اي برگزار مي شود و چه دستاوردهايي خواهد داشت؟
- همان گونه كه فرايند جهاني شدن در عرصه هاي اقتصادي و سياسي موجب تغييرات و تحولاتي شده است حوزه فرهنگ و هنر نيز از تبعات و پيامدهاي اين پديده تاثير پذيرفته و همين امر فكر و ذهن بسياري از متفكران را به خود مشغول داشته است. ترديدي نيست جامعه ما نمي تواند در برابر تحولات و تحركات فرهنگ يكسان سازي جهاني و تاثيري كه بر فرهنگ ملي و بومي خواهد داشت بي تفاوت بماند. به همين سبب، در همايش هنر و جهاني شدن در حوزه هنر و مباحث و مسائل مربوط به آن پرداخته خواهد شد. نتايج و دستاوردهاي اين همايش مي تواند گام مهمي براي مسئله شناسي يكي از خطيرترين تحولات فرهنگي جهان در دهه هاي اخير محسوب شود. دست اندركاران همايش اميدوارند بتوانند با طرح اين مسئله و تجهيز افكار و انديشه براي رويارويي و برخورد هوشمندانه با فرصت هايي كه اين پديده به وجود آورده است به جمع بندي و اتخاذ سياست ها و راهكارهاي انديشيده و متناسب با نيازها، دست يابند.
* همايش هنر و جهاني شدن با حضور انديشمنداني از كشورهاي مختلف برگزار مي شود شركت كنندگان خارجي چه كساني و از كدام كشورها هستند و در سخنراني و يا مقالات خود بيشتر بر چه محورهايي تاكيد دارند؟
- در اين همايش گذشته از ۲۰ انديشمند و صاحب نظر ايراني ۲۳ پژوهشگر، نويسنده و انديشمند خارجي نيز از كشورهاي فرانسه، روسيه، ايتاليا، كانادا، مصر، يوگسلاوي، آفريقاي جنوبي، تانزانيا، چين، لبنان، زيمبابوه، تركيه، كنيا و تونس حضور دارند.
«ژان لوك نانسي» از فرانسه درباره هنر در بافت جهاني شدن در اولين روزهمايش مقاله خود را ارائه خواهد داد. ايكنا سيورامونه، محمد صالح المهدي، سميليا نوفوكاس، ديويرماتامبوراموتاسا و زنيب ياسايامان از ديگر سخنرانان خارجي همايش هستند كه در اولين روز حضور خواهند داشت. در دومين روز نيز ۱۰ انديشمند خارجي در كنار ۱۷ صاحب نظر ايراني به ايراد سخنراني مي پردازند. فهمي هويدي از مصر، برنارداستيكار از فرانسه، مانفردي نيكولتي از ايتاليا، جهه بكارين از تانزانيا و جنيفرلوئيز جنكنيز از كانادا از جمله سخنرانان خارجي دومين روز همايش خواهند بود.
* يكي از انتقادهايي كه نسبت به روند جهاني شدن هنر وجود دارد آن است كه فرهنگ و هنر آمريكايي مي كوشد همه فرهنگ ها را در خود حل كند. به عقيده شما چنين روندي امكان پذير است و اساساً اين پديده امري واقعي و جدي است، يا يك توهم به نظر مي رسد؟
- ترديدي نيست كه كشورهاي سلط گر با بهره گيري از توان سياسي، اقتصادي و علمي خود تلاش دارند ارزش ها و احكام مورد نظر خود را به جوامع ديگر تحميل نمايند.

با اعتقاد به اصول اسلامي و ارزش هاي ملي مي توان در برابر احكام ويرانگر جهاني ايستاد عكس: نيكو شيدفر

از هم اكنون در باب چشم انداز آينده فرهنگ ها و ميزان تاثيرپذيري آنها از فرهنگ يكسان سازي جهاني- يا آمريكايي- نمي توان به روشني پاسخ گفت. جلو ه هايي از تاثيرگذاري و تسلط فرهنگ آمريكايي در برخي جوامع مشهود است، اما مقاومتها و واكنش هاي كشورها، نهادها و انديشمندان در قبال آن را هم نمي توان ناديده انگاشت.
پديده جهاني  سازي در صدد است تا احكام و ارزش هاي خود را به مثابه يك ضرورت براي عصر جديد بقبولاند، اما در اين ميان كشورهاي مستقل و آزاد جهان و تشكل هاي آزادانديش و غير وابسته در صدد مقابله با پيامدهاي مخرب و الزامات غيرقابل قبول آن بوده و بر حفظ و صيانت از ارزش هاي فرهنگي و ملي خود پافشاري مي كنند. اين گونه مقاومت ها و واكنش ها اگر متكي بر سياست ها و تدابير راهبردي و پشتوانه نهادها و مجامع معتبر بين المللي باشد مي تواند سد محكمي در برابر يورش اين فرهنگ (يكسان سازي جهاني) محسوب شود و دست كم از تسلط همه جانبه و لجام گسيخته آن ممانعت به عمل آورد. ما بر اين باوريم كه مي توان و بايد در برابر احكام و ارزش هاي ويرانگر جهاني ايستاد و پشتوانه و حامي ما در اين رويارويي اعتقاد راستين به اصول و ارزش هاي متعالي اسلامي و ملي و خويشتن باوري است.
*عده اي از انحطاط هنر در قرن بيستم سخن مي گويند و معتقدند در هنر قرن بيستم از شكوه و عظمت و از عقلانيت چندان خبري نيست و با پيشرفت تكنولوژي به خصوص  در نيمه قرن بيستم هنرها دچار نوعي زوال شده است. شما در اين زمينه چه نظري داريد؟
- سخن گفتن از انحطاط هنر در قرن بيستم به لحاظ ارتباط آن با پيشرفت تكنولوژي شايد سخن چندان دقيقي نباشد. مگر تكنولوژي در قرون قبل، مانع از پيشرفت هنر شده است كه در قرن بيستم اين چنين باشد. مي توان گفت مكاتب و سبك هاي جديد هنري در قرن بيستم ممكن است از تكنولوژي و تحولات ناشي از آن بيشتر تاثير  پذيرفته است.
اساساً، سويه اصلي فرهنگ و هنر همواره به سمت تعالي و ترقي بوده است، اما ممكن است پاره اي پديده ها و يا رخدادها سير اين پيشرفت را كند و يا موقتاً متوقف سازند. ممكن است ما با برخي ابداعات و نوآوري در زمينه هنر موافق نباشيم و يا حتي در مواردي پاره اي از آفريده هاي هنري خارج از معيارها و اصول زيبايي شناسي و پسند خاطر ذوق سليم باشد، اما نمي تواند بر اين اساس بر انحطاط هنر و زوال آن حكم داد.
* براي رسيدن به هنر جهاني تا چه اندازه بايد به باورها و مؤلفه هاي بومي بها داد؟ آيا اساساً تعاملي بين هنر جهاني و فرهنگ بومي وجود دارد؟
- يكي از فرصت هايي كه پديده  جهاني شدن فراهم آورده امكان عرضه و صدور مظاهر و دستاوردهاي هنر ملي و بومي به ديگر جوامع است. اما اين امر بستگي تام و تمام به نحوه ارتقاي فرهنگ بومي و هماهنگ كردن آن با نيازهاي جهاني است. براين اساس با اتخاذ سياست ها و تدابير لازم مي توان پاره اي از جلوه و مظاهر هنري و حتي ارزشي را به جهانيان عرضه نمود و از اين فرصت بايد بيشترين بهره را در جهت معرفي و صدور فرهنگ ملي و بومي به دست آورد.
* مؤلفه هاي يك هنر جهاني چيست؟ آيا هنرهاي ايراني داراي جنس مؤلفه هاي جهاني هستند؟ به طور كلي جايگاه ما در هنر جهاني  چيست؟
- ظرفيت  بالا- تكنيك برتر- مضمون فراگير،بلي؛ اگر چنانچه نخواهيم هنر ديگران را به شكلي تنزل يافته تر از آنچه كه هست به خود و ديگري عرضه كنيم. تاكيد ما درباره هنرهاي اصيل و خودي است؛ فاصله هاي زياد را بايد پر كرد.

دكتر داود هرميداس باوند، استاد حقوق و روابط بين الملل درباره همايش هنر و جهاني شدن گفت:  اصولا ۳ نظريه عمده در باب جهاني شدن وجود دارد كه عبارتند از اول نظريه ناهمگوني فرهنگي كه معتقد به حالت تدافعي در برابر تسلط فرهنگ غربي است و به اين باور است كه در اين روند بايد چندگانگي و تنوع فرهنگي و هنري لحاظ گردد.
دوم نظريه همگوني فرهنگي، متفكران اين نظريه معتقدند كه گسترش روند جهاني شدن فرهنگ و هنر غربي به تنها فرهنگ مسلط جهاني مبدل خواهد شد و جهان از يك رويه فرهنگي هنري پيروي خواهد كرد.
اين پژوهشگر تاريخ با اشاره به اينكه نظريه سوم در باب جهاني شدن مبتني بر آميزش فرهنگ ها و معتقد به موازنه منصفانه بين آنهاست، افزود: طرفداران اين نظريه گرچه برخلاف طرفداران نظريه اول حالت تدافعي صرف نسبت به فرهنگ مسلط ندارند و با روي باز از فرهنگ و هنر نو استقبال مي كنند، ولي در عين حال موافق مقهورشدن فرهنگ بومي در مقابل فرهنگ مسلط جهاني هم نيستند، بلكه در واقع به تركيب متوازن و متعادل فرهنگي و هنري باور دارند.
استاد دانشگاه علامه طباطبايي گفت: شكي نيست كه امروزه بسياري از گونه هاي هنري، ديگر خصلت بومي و محلي ندارند و به طور طبيعي جهاني شده اند. آيا امروزه هيچ انسان منصف و عاقلي مي تواند بگويد كه سمفوني هاي بتهوون، نقاشي هايي به سبك كوبيسم، آبستره، امپرسيونيسم و ... تنها متعلق به فرهنگ غربي است؟ به نظرم هنر امروز، متعلق به همه جهان است.

با گفت وگو و مفاهمه مي توان در روند جهاني شدن مشاركت داشت
انتخاب موضوع هنر و جهاني شدن هم چون محور گفت وگو، مي  تواند بسيار هشيارانه باشد. دست كم چه از اين لحاظ كه در هنر عنصر عاميت وجود دارد و يكپارچگي مستلزم برخورداري از اين عنصر است و چه از اين رو كه براي پيشبرد روند يكپارچگي جهاني، فرهنگ  ها نياز به مفاهمه هر چه بيشتري با يكديگر دارند و از جنبه  هاي خاص بايد هنر را جزيي از فرهنگ در نظر آورد.
به گزارش ستاد خبري همايش هنر و جهاني شدن، حسن قاضي مرادي، نويسنده و پژوهشگر با اشاره به اين مطلب گفت: اگر بخواهيم به جنبه  اي جزيي از موضوع مفاهمه فرهنگ  ها به عنوان عاملي براي تقويت يكپارچگي جهاني بپردازيم، بر اين تأكيد مي  كنم كه فرهنگ  ها به ميزاني كه از توانمندي دروني براي ديالوگ(گفت و گو) برخوردارند، مي  توانند از طريق مفاهمه با ديگر فرهنگ  ها در روند يكپارپگي جهاني مشاركت داشته باشند. وي پيرامون همايش هنر و جهاني شدن گفت: در عصر يكپارچگي جهاني گفت و گوي فرهنگ  ها نه تمدن  ها، براي گسترش و تعميق اين يكپارچگي اساسي است. مشاركت در چنين تعميق و گسترشي ممكن نيست؛ مگر از طريق هم انديشي با ديگران كه در اين جهانند.
مهجور بودن زبان فارسي بي معناست
اگر ادبيات معاصر ما جهاني نشده، عيب از خود آن نيست، بلكه به اين دليل است كه در عرصه هاي ديگر جهاني هم حضور نداريم. دكتر «فرزان سجودي» زبان شناس، مترجم و استاد دانشگاه، با بيان اين مطلب در گفت و گو با ستاد خبري همايش هنر و جهاني شدن افزود: «ما به لحاظ فناوري، تداركات، برنامه ريزي و نيروي انساني با مقياس هاي جهاني فاصله زيادي داريم. يعني ساز و كارهاي جهاني شدن را نداريم. اساسا جهاني شدن با فناوري ارتباط مستقيم دارد، ولي ما از تكنولوژي روز دنيا عقب هستيم.» وي درباره متوليان جهاني شدن ادبيات معاصر ايران گفت: «افراد نمي توانند دست به چنين اقدامي بزنند، چرا كه اين فرايند بسيار پر هزينه و خارج از اراده فرد است.» اين استاد دانشگاه درباره مهجوريت زبان فارسي كه از جمله دلايل جهاني شدن ادبيات ما عنوان شده، يادآور شد: «من به عنوان يك زبان شناس، با قاطعيت مي گويم كه هيچ زبان زنده اي، مهجور نيست. اساسا به كار بردن كلمه مهجور براي زبان فارسي، بي معني است.» وي درباره همايش بين المللي هنر و جهاني شدن گفت: «اين همايش بايد بتواند نقش حامي را بازي كند و از دل آن، نهادها و ارتباطهاي منطقه اي به وجود بيايد،يعني كميته هايي نظام مند حداقل در سطح عرب زبانان،ترك زبانان،شبه قاره هند شكل بگيرد تا بتوانيم به فعاليت هاي فرهنگي مشترك بپردازيم.»