پ-اميني
«امپرياليسم فرهنگي» واژه اي بود كه در كشورهاي جهان سوم قبل از «دهكده جهاني» و «جهاني شدن» به منظور تبيين رابطه ميان فرهنگ و رسانه ها به كار گرفته مي شد. بعدها واژه هاي ديگري به فرهنگ لغات ارتباطات افزوده شد. واژه هايي چون آمريكايي شدن، غيرملي شدن، بومي سازي و نهايتاً تهاجم فرهنگي.
شواهد قطعي حاكي از آن است كه در آينده مفهوم مخاطب جمعي جايگزين جديدي پيدا كند، مفهوم جديد را مي توان ارتباط گران انبوه (انبوه فرستندگان و دريافت كنندگان) ناميد. عموميت يافتن «اتاق هاي گفت وگو» در اينترنت و وب سايت ها با استفاده از دوربين هاي «دي وي» در سراسر جهان خاصه در كشورهاي آفريقايي، بهترين شاهد اين بحث است.
نظريه بازار پيام بيان مي كند كه چگونه نظام رسانه هاي جمعي به منظور در برگرفتن ارتباط گران انبوه و متعدد، مشابه آنچه در فضاي تجارت و بازار سنتي رخ داد، ساختار خود را تغيير مي دهند. نام اين رخداد را مي توان بازار پيام جهاني گذاشت. بازارهاي سنتي در ايران و يا در سطح بين المللي، همواره محلي براي داد و ستد و خريد و فروش انواع كالاهاي عرضه شده بوده است. در اين بازارها هركس كالاي مورد نياز خود را مي يافت و تهيه مي كرد. در اين بازار انواع پيام ها و كالاها كه نيازهاي افراد متعدد را برآورده مي كند عرضه خواهد شد، درست مثل بازار جهاني آنچه اين نظريه با عنوان مدل بازار پيام عرضه مي كند اين است كه رسانه هاي جمعي بايد نيازهاي رو به تزايد مخاطبان متنوع خود را تأمين كند.
طي دو سه قرن گذشته آينده نگري هايي شده است كه مهمترين آن پيش بيني ۱۹۶۴ مك لوهان است. او مي گويد ۵۰ سال ديگر (يعني ۲۰۱۴) جهان به صورت دهكده جهاني تبديل خواهد شد. يك سيستم مركزي تمام مردم كره زمين را مي پوشاند.
جهان بزرگ روز به روز كوچكتر مي شود گويي كه افراد در يك دهكده زندگي مي كنند. ارتباطات در دهكده جهاني بيشتر ميان فردي خواهد بود. انسان هاي پراكنده و توده وار به انسان هايي با كنش هاي متقابل جمعي تبديل خواهد شد.
مك لوهان پيش بيني مي كند كه قدرت توسعه اطلاعات از قدرت اقتدارهاي سياسي مي كاهد. همچنين با شكل گيري دهكده جهاني، جهان را انبوهي از فضولات اطلاعاتي پرخواهد كرد. در نتيجه آنان براي مواجهه با اين وضعيت به سواد رسانه اي روي خواهند آورد.
از جمله رويدادهايي كه باعث تشكيل دهكده جهاني مي شود. شروع به كار اولين وب سرور در سال ،۱۹۹۰ افزايش سطح پوشش ماهواره هاي پخش مستقيم تلويزيوني PBS در نيمه اول دهه ۱۹۹۰ و آغاز به كار وب سايت ياهو در ۱۹۹۴ است.
باورهاي متضادي در خصوص زندگي در دهكده جهاني وجود دارد. ابتدا خوش بيني هايي كه عنوان شده است تحت عنوان همپوشي هاي فرهنگي مطرح مي شود. بدبيني ها نيز با توسعه امپرياليسم فرهنگي، آمريكايي شدن،  بي مليت شدن تهاجم فرهنگي همراه است. تا كنون سه مقطع تاريخي از نظر مبادله ميان ملت ها شكل گرفته است. نخست،  در قرن ۱۳ يك نظام هشت حلقه اي بدون مركزيت وجود داشت. سپس در قرن ۱۵ و ۱۴ فناوري در اروپا توسعه پيدا كرد و در نتيجه مركزيتي در آنجا به وجود آمد. به طوري كه انگلستان،  اسپانيا، فرانسه و پرتغال مركزيت پيدا كردند. اينها كشورهاي استعمارگري بودند كه به استعمار كشورهاي ديگر دست زدند و در نيمه دوم قرن ۲۰ با پايان جنگ جهاني دوم و با پيروزي آمريكا و روسيه شكل گرفت. در اين جنگ آمريكا آسيب نديد ولي روسيه با تخريب روبرو شد. به همين دليل آمريكا در مركزيت قرار گرفت. بعد از جنگ، قدرت نظامي از بين رفت و قدرت اقتصادي و فرهنگي شكل پيدا كرد.
سئوالاتي درباره آينده ارتباطات ميان فرهنگ ها و دولت ها مطرح است. سئوال نخست اين است كه آيا واقعاً روندي دنبال شده كه حاصل آن تهاجم فرهنگي است و يا نه، پروسه اي تاريخي به وقوع پيوسته كه در آن جبر و اختيارهاي سخت افزاري، فناوري اطلاعاتي _ ارتباطي ICT؛ نرم افزاري و وسعت برخي از زبان ها، نابرابري هاي ارتباطي را ايجاد كرده است؟ سئوال ديگر اينكه آيا شرايط پيچيده اي در پيش روست كه فراتر از ساخت و كاركرد «دهكده جهاني» است.
در پاسخ به اين سئوال مي توان گفت، آنچه در حال حاضر اتفاق مي افتد دوران گذار است و آينده آنچه پيش روست را نشان خواهد داد. مانند بازارهاي دو قرن پيش مشرق زمين كه همه براساس نيازها و امكانات خود و گزينش گرايانه به داد و ستد مي پرداختند. در بازار پيش رو پيام جاي كالا، مبادله خواهد شد. با اين تفاوت كه در صورت تبادل كالا مالكيت نيز جابه جا مي شود. اما در صورت تبادل پيام، مالكيت جابه جا نمي شود، بلكه تكثر پيدا مي كند و اين به دليل اصل مبادله اطلاعات است. بنابراين هر چقدر داد و ستد پيام سهل تر، بي مداخله تر، وسيع تر و ارزان تر شود رسيدن به بازار پيام ممكن تر خواهد شد.
نظريه بازار پيام بيان مي كند كه چگونه نظام رسانه هاي جمعي به منظور در برگرفتن ارتباط گران انبوه و متعدد، مشابه آنچه در فضاي تجارت و بازار سنتي رخ داد، ساختار خود را تغيير مي دهند. نام اين رخداد را مي توان بازار پيام جهاني گذاشت
در بررسي توصيف هاي سياحان اروپايي از بازار سنتي و قديمي ايران مشابهت هايي با وضعيت جهاني شدن از جمله وبلاگ هاي عصر حاضر ديده مي شود. بنابراين اگر جهان ارتباطات را در آينده مشابه بازارهاي سنتي بدانيم،  ارتباط گران بي شمار را جانشين انبوه فروشندگان بازار، جستجوگران پيام را به جاي عابران و ارتباط گيران را به جاي خريداران بازار خريد سنتي كالا با بازار جهاني پيام فرض كنيم، ۱۲ شباهت ميان بازارهاي سنتي و بازار جهاني خواهيم يافت.
از آنجا كه بسياري از بازارهاي سنتي دو نقطه شهر را به يكديگر متصل مي كردند، علاوه بر فروشنده و خريدار عنصر سومي نيز وجود داشت كه با نگاه به اطراف و به عبارتي جستجوگر تفنني مي توانست خريدار بالقوه نيز محسوب شود.
بازارهاي سنتي با حجره هاي مشابه در يك راسته سبب مي شد كه خريدار پيش از آنكه به بزرگي يا كوچكي حجره ها توجه كند، تابع ويژگي هاي كالا باشد. در بازار پيام نيز وجود موتورهاي پيشرفته جستجو گر براي نوشته، صدا و تصوير ثابت و متحرك آن را به بازار سنتي شبيه كرده است.در بازارهاي سنتي شخصيت هاي حقيقي، تجارت كنندگان محسوب مي شوند. در بازار پيام نيز ارتباط گيران شركت ها، تراست ها و كارتل ها بازيگران اصلي هستند.
در بازارهاي سنتي امنيت يكسان وجود داشت و در بازار پيام نيز امنيت ارتباطي فراملي و جهاني وجود خواهد داشت. همچنين در بازارهاي فروش قديمي هر فردي مي توانست تك فروشي بكند. در بازار پيام اين حالت بسيار متنوع تر است. به طوري كه در كنار هزاران رسانه بزرگ، ميليون ها ارتباط گير آماتور وجود خواهد داشت.
به اين ترتيب در مدل بازار پيام تعدادي ارتباط گير وجود دارند كه مي توانند از ارتباط گيران كوچك به ارتباط گران بزرگ تبديل  شوند.
در بازارهاي سنتي سليقه مردم و عملكرد رقبا وجود داشت. در بازار پيام نيز ملاقات هاي چهره به چهره اما مجازي با فرهنگ هاي مختلف رخ خواهد داد. همچنين در بازارهاي سنتي آمد و شد بي وقفه وجود داشت. در بازار جهاني نيز مبادله پيام هاي تصويري صوتي و مكتوب به امكان ترجمه همزمان به همه زبان ها به صورتي آزاد و بدون وقفه صورت خواهد گرفت.
حجم و جهت مبادله پيام در بازار پيام به گونه اي فراتر از دو سويه و به صورت درهم تنيدگي پويا خواهد بود. همچنين افراد به مراتب بيش از گذشته خواهند توانست درباره مسائل روزمره خود به ارتباط با يكديگر و يا بيگانگان بپردازند و به تخليه فشارهاي روحي خويش دست يابند.
در بازار سنتي در حوزه جاده ابريشم ارتباط ميان تمدن ها وجود داشت. در بازار جهاني پيام نيز فرصت و امكان گفت وگوي فرهنگ ها بدون دروازه باني ديني، مسلكي و دولتي بسيار بيشتر از گذشته خواهد بود.در راسته عطاران بازار سنتي نكته مورد توجه اين بود كه عطاران توصيه مي كردند، خربزه و عسل را با هم نخوريد و مراقب پديده تداخل باشيد. در بازار پيام نيز مصلحان اجتماعي به جاي بحث درباره تهاجم فرهنگي بايد به بحث درباره تداخل فرهنگي بپردازند و به جاي طرح اين سئوال قديمي كه رسانه ها با ما چه مي كنند اين سئوال را مطرح كنند كه ارتباط گيران و جستجوگران بايد با رسانه ها چگونه رفتار كنند.
در بازار پيام ارتباط گيران از شكل توده خارج شده و با حفظ فرديت هر لحظه داراي مجموعه اي از خصلت هاي مشترك با برخي اقليت ها و يا اكثريت ها خواهند بود. ارتباط گيري هر فرد با فرهنگ پاره فرهنگي و مشخصات ژنتيكي و ارگانيكي او متناسب خواهد بود كه مي تواند به صورت نمادين آن، مشابه يك شيشه رنگي مستقل باشد.
هر ارتباط گيري در هر زمان، مي تواند متناسب با خصلت هاي ارتباط گيري و نيازهاي خود با عده اي مشترك باشد و ما مي توانيم آن را به صورت پديده مشابه شيشه هاي رنگي متداخل تصور كنيم.
در نتيجه اين قسمت ها كه تداخل ايجاد كرده است مي تواند همان قسمت هايي از مجموعه عظيمي از پيام ها باشد كه گزينشگران براساس گزينش خود آن را انتخاب خواهند كرد.

همه ما غير از ساعات كار روزانه و اوقات مربوط به استراحت و خواب و خورد و خوراك و ديگر فعاليت هاي ضروري زندگي، ساعاتي را نيز در اختيار داريم كه به اوقات فراغت يا بيكاري تعبير مي شود. اين اوقات معمولاً براي تفريح، رفت و آمد با دوستان و اقوام، مطالعه كتاب و مجلات و روزنامه ها و استفاده از صدا و سيما گذرانده مي شود. بر همه اين افعال مي توان نام وقت گذراني نهاد. چگونگي وقت گذراني به تناسب وضعيت و موقعيت هاي اجتماعي و فرهنگي از همان آغاز كودكي و در زمان رشد به ما آموخته مي شود.
وقت گذراني گرچه از لوازم زندگي است اما در جوامع مختلف و به نسبت زمان و مكان اشكال گوناگوني پيدا مي كند و به همين دليل وقت گذراني ها هم ساخت پيچيده اي دارند و هم متنوع اند. با وجود اين با تأمل و دقت در انواع وقت گذراني ها مي توان يك صورت مشترك در همه آنها يافت. وقت گذراني ها گرچه خود پيچيده اند اما عموماً بر محور يك موضوع ساده دور مي زنند و هدف از آنان شكل دادن و گذراندن زمان مشخصي از زندگي است. هيئت وقت گذراني يك دسته رفتار متقابل (به نحو مستقيم يا غيرمستقيم) نيمه تشريفاتي است كه غايت تكميل كنندگي دارد، يعني در پايان كار طرف هاي درگير بايد احساس رضايت و به پايان بردن آن را داشته باشند. آغاز و پايان زمان وقت گذراني تحت تأثير عادات كاري و فيزيولوژيك انسان، شعائر و مناسك و تا حدودي فضاي سياسي و فرهنگي جامعه است. وقت گذراني ها نوعاً در گردهمايي هاي اجتماعي خواه نوع كوچك آن كه محافل و مجالس و مهماني ها باشند و خواه نوع بزرگ آن كه تجمع هاي اجتماعي و سياسي و فرهنگي باشند اجرا مي شوند و مي توانند بالذات و بالعرض اعمال شوند به اين معنا كه گاه اجتماعات فقط براي وقت گذراني صورت پذيرفته اند و گاه وقت گذراني ها مقدمه جلسات كاري يا هر گونه فعاليت  ديگر واقع مي شوند.البته اگر در جامعه اي نظم و دقت در كار فراگير باشد و وقت ارزش داشته باشد وقت گذراني هاي نوع دوم كمتر وقوع مي يابند.
نوع گفتاري وقت گذراني  مي تواند به شكل گپ زدن هاي دوستانه باشد و يا به شكل جدي تري درآيد و مثلاً به بحث و مجادله تبديل شود. معمولاً يك مهماني عصرانه يا شبانه يا ساعات بيكاري محل كار يا اوقات طولاني مسافرت با قطار، اتوبوس يا هواپيما به صحنه انواع وقت گذراني هاي تبديل مي شوند.
عده اي با صحبت راجع به وضع درسي بچه ها و مدارس آنها وقت گذراني مي كنند، عده اي از آشنايان مشترك يا اعضاي خانواده ازيكديگر سراغ و احوال مي گيرند، عده اي راجع به اتومبيل ها وضع لوازم يدكي يا قيمت آنها گپ مي زنند. خانم ها نيز اغلب سرگرم «لباس» و «آشپزخانه» و سوپرماركت هستند. كيفيت اين وقت گذراني مربوط است به جنسيت، سن، وضع تأهل، عوامل فرهنگي، سياسي يا اقتصادي. بالغ ها بيشتر از ارتباط خود با ديگران سخن مي گويند، پيرها بيشتر در باب خاطرات خوش يا حساب و كتاب هاي مالي بحث مي كنند، «فلان كس چي شد» پرسش فعالان سياسي و اجتماعي، دانشجوهاي سابق، به فلاكت رسيده ها يا افراد موفق در كسب و كار است و «فلان كس را مي شناسي» مخصوص آدم هايي كه يا تنها هستند يا مي خواهند به گونه اي با طرف مقابل ارتباط برقرار كنند.
اگر بخواهيم وقت گذراني ها را ارزش گذاري كنيم شايد تنها عامل دل ناچسب شدن وقت گذراني يا بيهوده بودن و شدن آن، يكنواختي اش باشد. يكنواخت شدن وقت گذراني ها هم به كار برد آنها در اهدافي يكنواخت باز مي گردد. ايجاد تنوع كمي و كيفي در وقت گذراني، تعويض و تغيير گروه ها و گردهم آيي هاي مربوط به وقت گذراني، استفاده از زبان هاي گوناگون گفتاري، نوشتاري و تصويري و مسائلي از قبيل آنها مي تواند چاره يكنواختي باشد.وقت گذراني هاي عموم جوامع يكنواخت هستند اما به دليل منافع حاصل از آنها، مردم به اين چنين وقت گذراني ها راغبند و گاه چنان مطبوع و نوازشگر مي نمايند كه نمي شود به راحتي به تركيب آنها دست زد از همين رو جوامع كمتر مي توانند به ساخت وقت گذراني  و ترتيب و شدت آنها دست بزنند بلكه فقط مي شود جايگزين هاي مقبول و مورد توجه عرف را به جاي انواع قبلي نشاند .رفاه بيشتر جامعه، رشد فرهنگ عمومي و تحولات اجتماعي نيز مي توانند تا حدودي(و فقط تا حدودي) به تركيب وقت گذراني ها دست بزنند.
ناهيد دالايي