رامتين راوندي
در حال حاضر بيش از ۴۰۰ نيروگاه هسته اي در جهان فعال مي باشد و همچنين تعداد زيادي راكتور تحقيقاتي هم در جهت پيشبرد علوم و فنون مورد استفاده قرار مي گيرند تا قافله علم و تكنولوژي را جلو ببرند. از سالها پيش قبل از وقوع انقلاب ايران فعاليت  هسته اي در ايران با توجه به داستان ذيل شروع شد كه تا كنون هم ادامه دارد. ايران بسيار علاقه مند به استفاده از انرژي هسته اي در جهت صلح آميز آن مي باشد. شايد افرادي فكر كنند كه چه دليلي باعث شد كه كشورهاي دارنده اين تكنولوژي استراتژيك به كشورهاي جهان سومي كه در مدار آنها بودند يكسري امكانات هسته اي بدهد. در پاسخ به اين سؤال بايد گفت كه اتم براي صلح در زمان رياست جمهوري آيزنهاور مطرح شد. علت آن بود كه وقتي آنها دو بمب در ژاپن (هيروشيما و ناكازاكي) انداختند در جامعه جهاني وجهه بدي پيدا كردند زيرا كه يك كشتار جمعي در سطح چند صد هزار نفر را در يك لحظه انجام دادند، براي آن كه آنها بتوانند اين فضاي مسموم به وجود آمده را تا حدودي تلطيف كنند، اصطلاح اتم براي صلح را به كار بردند و از اين طريق دادن يك سري امكانات به كشورهايي كه در مدار آنها (آمريكا) بود،اقدام كردند ، از جمله به ايران كه در زمان شاه به عنوان عامل آمريكا و ژاندارم منطقه عمل مي نمود. بهره برداري از انرژي هسته اي در ايران با خريد راكتور ۵ مگاواتي و نصب آن توسط آمريكاييها در سال ۱۳۴۶ هجري شمسي در دانشگاه تهران آغاز شد.
به همين منظور سازمان انرژي اتمي در سال ۱۳۵۳ تأسيس و با گسترش سريع، عهده دار تعهدات سنگين ساخت چهار نيروگاه در بوشهر و دارخوين، ايجاد تأسيسات آب شيرين كن در بوشهر، تأمين سوخت و پشتيباني تكنولوژيكي از نيروگاهها و قرارداد ساخت چهار نيروگاه ديگر در اصفهان و استان مركزي شد. پس از تأسيس راكتور پنچ مگاواتي تهران در آن زمان دانشگاه تهران در زمينه علم و فناوري هسته اي فعال شد و تربيت دانشجو را شروع كرد. قبل از انقلاب، دانشگاه تهران فوق ليسانس مهندسي هسته اي ارائه مي كرد. دانشگاه شيراز هم مهندسي هسته اي ارائه مي كرد و تعداد قابل توجهي دانشجو به خارج از كشور اعزام شد. چون پروژه هاي فوق پروژه هاي عظيمي بودند و اين امر از جهات تأمين نيازهاي مالي و جهات اقتصادي و نيز مديريتي حركت بزرگي بود لذا ضرورت يافت كه مديريت يا سازمان جديدي تحت عنوان سازمان انرژي اتمي ايران به وجود آيد .اولين رئيس اين سازمان دكتر اعتماد بود. تمامي امكانات متعلق به دانشگاه تهران بود و بخشهايي ، نظير مركز تحقيقات هسته اي از دانشگاه تهران منفك و به سازمان جديد واگذار شد. فناوري هسته اي در حكومت سابق در چارچوب برنامه ريزي توسعه اقتصادي، اجتماعي فرهنگي قرار گرفت. چون كه در آن زمان هم برنامه هاي ۵ ساله مرسوم بود و سازمان برنامه و بودجه كشور را براساس برنامه ۵ ساله اداره مي كرد. براي آن كه كشور يك چشم انداز ميان مدت در ابعاد اجتماعي، اقتصادي و صنعتي داشته باشد، قراردادي با يك شركت آمريكايي نيمه وابسته به دانشگاه استنفوردSRI (Stanford research institute) منعقد گرديد. هر چند كه اين مؤسسه مستقل بود ولي چون منشأ آن استنفورد بود اين نام را يدك مي كشيد. آنها يك مطالعه ۲۰ جلدي برنامه توسعه ايران را تهيه و تدوين كردند (SRI Report) و در آن توصيه كردند كه ايران ۲۰ هزار مگاوات نيروگاه برق هسته اي داشته باشد. اگر ما آن توصيه را عمل مي كرديم بايستي در سال ،۱۹۹۵ ۲۰ هزار مگاوات نيروگاه هسته اي مي داشتيم. براساس آن توصيه ها ساخت دو نيروگاه با كمك آلمانيها در بوشهر شروع شد و دو نيروگاه قرار بود با كمك فرانسويها ساخته شود و جالب اينجاست كه دولت آمريكا در سال ۱۹۷۵ ميلادي مصوبه اي را گذراند كه به آن اجازه مي داد با ايران وارد معاملات تجاري در زمينه هسته اي شود. به اين ترتيب همكاري با آلمانها و فرانسويها زودتر شروع شد و مرحله ساخت و تأسيس نيروگاه هسته اي آغاز شد و انگليس و فرانسه بنا شد مركز تحقيقات اصفهان را بنا كنند. لازم به توضيح مي باشد كه مركز تحقيقات اصفهان هم در ارتباط با سيكل چرخه سوخت هسته اي بود، همان چيزي كه الان پيرامون آن بحث زيادي است. وقتي كه انقلاب شد تقريباً ۸۵ درصد كار فاز اول نيروگاه بوشهر و حدود ۶۵ درصد فاز دوم نيروگاه بوشهر پيشرفت كرده بود. پس در قبل از انقلاب براساس توجيهات علمي و در نظر گرفتن اراده سياسي كشور قرار شد ۲۰ هزار مگاوات نيروگاه داشته باشيم. اين نتيجه براساس محاسبات دقيق علمي و مقايسه هزينه فايده انجام گرفته بود. چيزي در برنامه ريزي انرژي وجود داردبه نام تنوع بخشي به منابع انرژي (Merits of energy mixing) يعني اين كه كشوري نمي آيد همه انرژي لازم كشور را از يك منبع تأمين كند. البته اين كه چه مقدار از چه منبعي، بستگي به شرايط و ويژگي هاي هر كشور دارد. به عنوان مثال تنوع انرژي ايران فرمولي دارد، تركيه يك فرمول ديگري و آمريكا هم نوع ديگري دارد. اما اين اصل براي همه كشورها صادق است. در چارچوب اين مفهوم تنوع بخشي به منابع انرژي و محاسباتي كه توسط SRI انجام شده بود توصيه كردند كه براي ايران صرف مي كند كه ۲۰ هزار مگاوات نيروگاه هسته اي داشته باشد. قبل از انقلاب بيش از ۲ ميليارد دلار جهت احداث فاز ۱ و ۲ نيروگاه بوشهر هزينه شد كه قرار بود در يك فاصله يك سال و نيم از آن زمان به بعد ابتدا فازيك و سپس فاز دوم نيروگاه بوشهر تحويل داده شود در ضمن قرار بود روزي ۲۰۰ هزار متر مكعب آب دريا شيرين شود ولي به هر حال بعد از انقلاب خصوصا با اصرار و پي گيري عجيب دييس وقت سازمان يعني دكتر فريدون كه از فعالان نهضت آزادي بود و در راستهاي سياست هاي دولت موقت در كل برنامه هاي سازمان انرژي اتمي تجديد نظر اساسي به عمل آمد. ايجاد تغييرات بنيادي در اهداف و وظايف سازمان انرژي اتمي ايران، سرلوحه اقدامات سازمان قرار گرفت. شايد اگر طبق همان روال پيش مي رفتيم و با آلمانيها لغو قرارداد نمي كرديم در حال حاضر بيش از ۲۵ سال تجربه اندوزي در تكنولوژي هسته اي داشتيم ، حداقل ۲۵ سال تجربه maitenance يعني تجربه نگهداري يك نيروگاه را داشتيم يعني ما متخصصين با ۲۵ سال تجربه داشتيم و اين يك سرمايه عظيم بود. پس از انقلاب و شروع جنگ وظيفه فقط نگهداري از ساختمانها و تأسيسات ساخته شده بود كه البته در حين جنگ بعضي از قسمتهاي آن آسيب هم ديد. با اين حال طرح تكميل نيروگاه اتمي بوشهر با توجه به اين كه فقط روسها مايل به همكاري بودند با تكنولوژي راكتورهاي روسيWWER در سال ۱۹۹۶ آغاز گرديد كه در سال ۲۰۰۶ به اتمام خواهد رسيد. دليل طولاني شدن پروژه به تفاوت دو تكنولوژي مختلف آلماني و روسي برمي گردد شايد اگر يك نيروگاه ۱۰۰۰ مگاواتي ديگر را روسها از پايه شروع كنند ۵ ساله تحويل دهند همان طوري كه براي چيني ها در حال انجام هستند.
البته ظرفيت قابل نصب در منطقه ۴۰۰۰ مگاوات مي باشد ولي ظرفيت طرح مذكور (فاز يك بوشهر) ۱۰۰۰ مگاوات مي باشد كه طراح و پيمانكار آن روسها بوده كه در آِينده خيلي نزديك (۲۰۰۶) به بهره برداري مي رسد. علاوه بر نيروگاه بوشهر سازمان انرژي هسته اي داراي فعاليتهاي صنعتي، پژوهشي، توليد و آموزشي بسياري است كه مي توان به ايجاد مركز تحقيقات بنيادي هسته اي در اصفهان، آموزش و جذب انواع تخصص هاي صنعت هسته اي، گسترش خدمات پرتودهي تابش گاما، استفاده از تكنيك هاي هسته اي در اصلاح بذر نباتات در كشاورزي، ساخت چشمه هاي صنعتي پرتوزا و گسترش آن در صنعت، توليد راديو داروها و راديوايزوتوپ ها، انجام عمليات اكتشاف اورانيوم، ايجاد كارخانه كيك زرد، انتقال تكنولوژي ليزر و ساخت انواع كريستال هاي ياگ مورد استفاده در آن، ارائه دوره هاي آموزشي حفاظت در برابر اشعه و ... از مجموعه فعاليتهاي متنوع سازمان انرژي اتمي ايران در نيل به علوم و فنون صلح آميز هسته اي مي باشند. در ضمن جهت استفاده از توصيه ها و استفاده از خدمات آژانس بين المللي انرژي اتمي IAEA روابط گسترده اي با آن در جهت ايجاد شرايط لازم براي همكاري كارشناسان آژانس مذكور در فعاليتهاي مختلف طرح تكميل نيروگاه اتمي بوشهر و جذب همكاريهاي فني برقرار گرديده است. اين امر ضمن ايجاد اطمينان جهت هر چه بيشتر ايمن شدن نيروگاه و بروز هرگونه زمينه احتمالي براي زير سؤال رفتن نيروگاه اتمي بوشهر در زمان راه اندازي و بهره برداري را غيرممكن خواهد ساخت. در زمينه انتقال و توسعه فناوري چرخه سوخت هسته اي به رغم فسخ يك طرفه قرارداد از سوي پيمانكار چيني با اتكاء به نيروها و امكانات تخصصي داخلي عمليات اجرايي پروژه هاي تأسيسات تبديل اورانيوم UCF و كارخانه تأسيسات توليد زيركونيوم Zpp آغاز و از پيشرفت فيزيكي مناسبي برخوردار مي باشد. اگر بخواهيم به تعداد كمي از فعاليتهاي سازمان انرژي اتمي ايران اشاره كنيم  بايدبگوييم كه كارخانه نيمه صنعتي توليد كيك زرد راه اندازي و بهره برداري شده است. ذخاير جديد اورانيوم به صورت ذخاير معدني و استدلالي كشف شده است. انواع ليزرهاي مورد نياز كشور ساخته شده اند و همچنين نظارت بر ورود ضايعات فلزي به طور سيستماتيك در كليه گمركات كشور. در اين رابطه تعدادي سيستم مكانيزه و مدرن تحت عنوان «دروازه ايمني» جهت كنترل پرتوزايي ضايعات فلزي كه توسط وسايل نقليه سنگين حمل مي گردند، بدون نياز به تخليه بار، خريداري شد كه در گمركات مختلف كشور از قبيل تهران، آستارا، جلفا و ... نصب و راه اندازي شده است. از جمله ديگر فعاليتها ،مي توان به انجام بازرسي دوره اي از مراكز توليد و كاربرد پرتوهاي يونساز و غيريونساز، بازرسي از مبادي ورود كالا ، محل و توزيع مواد پرتوزا و ... را نام برد. كارهاي ديگري مانند اقدام به گسترش شبكه هشدار آني مواد پرتوزا(EWERMS) از تعداد ۱۰ ايستگاه به بيش از ۵۰ ايستگاه در سطح كشور به منظور پيش بيني ريزش هاي جوي مواد پرتوزا ناشي از وقوع حوادث هسته اي در ديگر كشورها با ارائه خدمات دزيمتري فيلم بج در سطح گسترده تر از ديگر فعاليتهاي اين سازمان در بخش هسته اي است. اگر بخواهيم كمي عميق تر به اين فعاليتها نگاه كنيم فرصت و زمان بسياري را طلب خواهد كرد ولي مي شود خلاصه وار در زمينه تعدادي از فعاليتهاي مهم و صنعتي مطالبي را بيان نمود و زحماتي كه توسط متخصصان داخلي كشيده شده است را ارج نهاد. طرح UCF حدود ۱۳ قبل براساس قراردادي كه معاونت توليد سوخت هسته اي با طرف چيني منعقد كرده بود بايد به پايان مي رسيد ولي بنا به دلايلي طرف خارجي پس از تحويل يك سري مدارك، نصب و راه اندازي را بنا به ادعاهاي بي اساس انجام نداد و به ناچار پرسنل ايراني كه روي چرخه سوخت كار كرده بودند با زحمت بسيار توانستند ساخت و نصب تعدادي از تجهيزات و نهايتاً  راه اندازي تعدادي از خطوط فرآيندي اصلي طرح UCF را انجام دهند لازم به توضيح مي باشد كه فرآيند توليد ۲UO (ميله سوخت مورد مصرف در راكتور) بخشي از فرآيند پيچيده UCF مي باشد. اين طرح به عنوان يكي از طرح هاي مهم و ملي كشور و مايه افتخار مي باشد. اين طرح از چندين پروژه مهم تشكيل شده است و اهداف اصلي آن عبارتند از توليد ۲UO طبيعي و غني شده و اورانيوم طبيعي و غني شده، در واقع اين طرح از چند پروژه مهم هسته اي و غيرهسته اي تشكيل شده است كه مركز اصلي فعاليت آن در شهر اصفهان مي باشد.
از ديگر فعاليتهاي مهم طرح تجهيز ذخاير اورانيوم در ۴۰ كيلومتري روستاي ساغند يزد در كوير مركزي ايران مي باشد. فعاليتهاي اجرايي اين طرح با هدف استخراج سالانه ۱۲۰۰۰۰ تن كاني سنگ اورانيوم مورد نياز چرخه سيكل سوخت هسته اي در محدوده اي به وسعت ۲۰ هكتار كه در حال اجراست و همچنين از سال ۸۶ تا پايان دوره بهره برداري سالانه از طريق اجراي پروژه اكتشاف حين استخراج ۴۰ هزار تن به ذخيره قطعي فعلي افزوده خواهد شد. فقط اشاره كوتاهي كنيم كه استخراج اورانيوم از عمق ۳۵۰ متري سطح زمين انجام مي گيرد كه تكنولوژي بالايي را طلب مي كند و نشان دهنده پيشرفت هاي زياد ايران در تجهيز معادن اورانيوم خود مي باشد.
از ديگر پروژه ها كه تجربه مناسبي را براي كارشناسان ايراني و آموزش آنها در يك زمينه خاص از تكنولوژي هسته اي فراهم آورد پروژه ملي قطران (آب سنگين) اراك مي باشد، كه در سايت هسته اي ۳۰۰ هكتاري خنداب در ۷۵ كيلومتري اراك ساخته شد كه كارهاي كارشناسي در زمينه هاي مهندسي از سال ۱۳۷۲ شروع و كار اصلي ساختماني و نصب آن در سال ۱۳۸۰ آغاز شده و تاكنون ۸۰% پيشرفت داشته است. پروژه قطران تماماً  توسط متخصصين و كارشناسان ايراني طراحي و ساخته شده است. در اين مجتمع دو روش تبادل دودمايي آب- سولفيد هيدروژن مورد استفاده قرار مي گيرد كه محصول نهايي آن ۱۶ تن آب سنگين با خلوص ۸/۹۹ درصد است. لازم به ذكر مي باشد كه اين روش براي اولين بار در سال ۱۹۵۲ با ۴۹۰ تن در سال در آمريكا به كار گرفته شد. پروژه قطران در راستاي طرح ساخت راكتور تحقيقاتي ۴۰ مگاواتي قرار مي گيرد كه قرار است با بالاترين استانداردهاي هسته اي با اخذ مجوز از آژانس عمليات اجرايي پروژه آغاز شود. با توجه به توضيحاتي مختصر فوق مي توان ادعا كرد كه تكنولوژي هسته اي، صنعتي بسي عظيم و پيچيده است كه براي رشد در يك كشور نياز به بستر مناسب و همچنين عزم و اراده اي خلل ناپذيري را طلب مي كند. زيرا كه توان يك كشور در جهت دستيابي به كاربردهاي صلح آميز تكنولوژي هسته اي نمايانگر توان علمي، تكنولوژيكي و پيشرفت هاي آن كشور در علوم مختلف مي باشد ايران كه جزو پيمان منع گسترش سلاح هاي هسته ايNPT مي باشد استفاده از تكنولوژي هسته اي صلح آميز را حق مسلم قانوني خود مي داند و نكته دوم اين كه گسترش سلاح هسته اي در دنيا خطرناك و فاجعه آميز است و اين دو هيچ منافاتي با يكديگر ندارند. آمريكاييها اين ادعا را دارند كه اگر ايران به دانش و فناوري هسته اي دست پيدا كند و بر اثر ممارست تجربه هسته اي لازم را كسب كند بالقوه داراي توان هسته اي مي شود. اين از ديد آنهاست، اگر اين گونه باشد بايد تمام دانشگاههاي دنيا را بست حداقل دانشگاههايي كه در مدار آمريكا نيستند ،اين تفكر استدلال و منطق درستي را به عنوان پشتوانه ندارد. ايران هم به عنوان كشوري كه عضو آژانس بين المللي انرژي اتمي بوده و پايبند به قوانين وضع شده در پيمان NPT است حق دارد كه از اين تكنولوژي در جهت مصارف صلح آميز كه از اهداف آن مي باشد استفاده نمايد. جامعه جهاني هم بايد پذيراي اين موضوع باشد چرا كه در غير اين صورت داراي برخوردي دوگانه، كشورهاي عضو NPT شده است.تكنولوژي هسته اي تنها عرصه توليد انرژي هسته اي نيست بلكه عرصه رشد علم و فناوري به معناي اعم آن است زيرا زمينه تحقيق و ابداع را به طرز وسيعي براي مهندسان و دانشمندان ما فراهم مي سازد. جالب اين كه حتي كساني كه خود را طرفدار نظام جمهوري اسلامي نمي دانند رشد اين زمينه فناوري و علم را براي كشورمان ضروري مي شمارند. دكتر اكبر اعتماد اولين رئيس سازمان انرژي اتمي در دوران قبل از انقلاب در مصاحبه هاي جداگانه اي با همشهري ديپلماتيك و خبرگزاري مهر گفت كه اگر او هم جاي مسئولان جمهوري اسلامي بود با تمام توان در راه توسعه اين تكنولوژي كوشش مي كرد و حتي آرزوي خود براي مشاهده دستاوردهاي نسل نو دانشمندان هسته اي ايران را صراحتاً ابراز كرد.

براساس يك قرارداد شش ميليارد دلاري ،چين در درازمدت از روسيه نفت خريداري مي كند.
به گفته سرگئي اوگانسيان مسئول اداره انرژي روسيه شركت دولتي روسنفت روسيه اين قرارداد را با شركتهاي چيني امضا كرده است.
به گزارش خبرنگار ما به نقل از بلومبرگ چين كه در دو سال اخير با رشد اقتصادي سريع به دومين مصرف كننده انرژي جهان پس از آمريكا تبديل شده است در تلاش براي تامين امنيت انرژي خود در سالهاي آتي در تلاش براي يافتن منابع متنوع انرژي در سراسر دنياست.
برخي مطبوعات روسيه اين قرارداد را نوعي كمك مالي از سوي چين به شركت روسنفت قلمداد كرده اند كه اخيرا در يك مناقصه يوگانس نفت و گاز را كه يك واحد اصلي تحت پوشش شركت يوكاش بود به ارزش ۹۰۳۵ ميليارد دلار خريداري كرد.
شركت روسنفت كه از جمله شركتهاي دولتي روسيه در بخش انرژي است از توان مالي كافي براي پرداخت مبلغ مورد نياز خريد شركت تحت پوشش يوكاش برخودار نبوده ولي با حمايت دولت روسيه از اعتبار مالي بانكهاي روسيه برخوردار شد و در اين مناقصه برنده شد.
اكثر تحليلگران اوضاع روسيه از تلاش ولاديمير پوتين رئيس جمهور روسيه براي خارج كردن مخالفان سياسي خود در شركت يوكاش كه مديران آن به اتهامات نقض قوانين مالياتي در زندان بسر مي برند، به عنوان دليل اصلي خروج شركت يوگانس نفت و گاز نام مي برند.
شركت نفتي يوكاش بزرگترين شركت نفتي روسيه است كه در جريان خصوصي سازي شركتهاي دولتي در روسيه در دوران بوريس يلتسين با خريد برخي تاسيسات دولتي نفت شكل گرفت.
ميخائيل خودوروفسكي سهامدار اصلي و مديرعامل اين شركت به همراه يك سهامدار ديگر آن به اتهام نقض قوانين مالياتي از مدتها قبل در زندان به سر مي برند و دولت روسيه براي پرداخت جريمه مالياتي اين شركت بخشي از دارايي هاي آن را به حراج گذاشت.
در جريان حراج تاسيسات يوگانس نفت و گاز از جمله واحدهاي اصلي توليد نفت شركت يوكاش شركت دولتي روسنفت با تشكيل يك شركت گمنام و ارائه قيمت بالا در مناقصه برنده شد و اين شركت خصوصي بار ديگر تحت كنترل دولت روسيه درآمد.