محمد محمدپور
كنار ساختمان وزارت امور خارجه ساختماني است بزرگ، وسيع و البته قديمي كه حالا آخرين مراحل بازسازي اش را مي گذراند. اين ساختمان از بيرون نمايي مشابه برج و باروهاي تخت جمشيد دارد و شايد شبيه ترين نماد در ايران به كاخ هاي دوران هخامنشي باشد. ساختمان اما براي استقرار شهرباني مورد استفاده قرار مي گرفته و بعد از انقلاب هم به شهرباني و نيروي انتظامي رسيده، اما اكنون متعلق به وزارت امور خارجه است.
وزارت امور خارجه اين ساختمان را خريده تا ضميمه ساختمان فعلي اش كند. بهتر است بگوييم اين ساختمان را خريده تا ساختمان فعلي را ضميمه آن كند. اما آنچه براي ما اهميت دارد احياي اين ساختمان به ارث رسيده و تاريخي است.
وزارت امور خارجه مي خواهد ساختمان شهرباني را آن طور بسازد كه بايد. كار دشوار و پيچيده اي هم بوده است، خيلي ساده تر از آنچه كه در وهله اول از عبارت بازسازي به ذهن مي آيد. مرحله اول، موريانه زدايي بود؛ موريانه هايي كه به جان چوب هاي ساختمان افتاده بودند و مي خواستند بقاياي آن را از بين ببرند. وزارتخانه البته براي اينكه هويت ساختمان حفظ شود پاي بسياري را به ميان كشيد. يك گروه مشاور عالي كه نمايندگان سازمان ميراث فرهنگي و عده اي از معماران برجسته در آن حضور داشته و دارند، اين گروه مشاور پيمانكار واجد شرايطي را برگزيدند و از سال 82 كار بازسازي را آغاز كردند.
در بازسازي ساختمان به نكات بسياري توجه شد. پس از موريانه زدايي در 3 مرحله پيمانكار با نظر گروه عالي مشاور، تقويت سازه و كاهش وزن ساختمان را از ياد نبرد تا در صورت بروز زلزله احتمالي اتفاقي براي آن رخ ندهد. وزن سقف زياد بود، در نتيجه به طور كامل برداشته شد تا سقف مشابه اي با وزن كمتر جاي آن قرار گيرد. پنجره هاي ساختمان، اما كار دشوارتري پيش روي پيمانكار گذاشتند. پنجره هاي چوبي كه در طول ساليان متمادي براي حفظ آنها رنگ آميزي شده بودند، 3 بار لايه برداري شدند. پنجره ها كد گذاري شد تا چارچوب ها از جا در آيند، به دست يك نجار منتخب سپرده شوند و دوباره در همان جاي اصلي با توجه به كد مربوط نصب شوند. براي برخي از پنجره ها نيز كه بازسازي آنها ممكن نبود، پنجره هاي جديد با همان نوع چوب ساخته شد.
آجرهاي ساختمان نيز كه در وضعيت مناسبي قرار نداشتند تمام مراحل پنجره ها را طي كردند. دقت زيادي به خرج داده شد تا آجرهاي جديد مشابه آجرهاي قديمي باشند.
حالا كه به گفته مسوولان طرح، 70 تا 80 درصد كار بازسازي به پايان رسيده و براي اتمام كار نياز به بودجه اي است كه وزارتخانه براي تامين آن به دستان دكتر عارف، معاون اول رئيس جمهوري، چشم دوخته. دكتر عارف كه از ساختمان بازديد كرده قول تامين بودجه 3 ميلياردي اش را براي تكميل بازسازي داده، اما شايد...
اگر وزارتخانه مي خواست هويت ساختمان را در نظر نگيرد و صرفا جايي بسازد براي اسكان كارمندان و كاركنان خود، شايد همان بودجه اوليه كه از طريق فروش اموال و مستغلات مازادش تامين شده بود، كفايت مي كرد، اما مجريان طرح از همان ابتدا در نظر داشتند تا ساختمان را به همان شكل اوليه اش در آورند و در بازسازي، هويت آنرا احيا كنند.
وزارت امور خارجه اين ساختمان را در سال 1381 خريداري كرد. رايزني ها اما از مدت ها پيش شروع شده بود ولي تا زماني كه مكان جديد براي نيروي انتظامي مهيا نشد، اين معامله جوش نخورد. به علت عدم وجود تاسيسات در ساختمان، نماي بيروني آن تا قبل از بازسازي حكايتي داشت:در فصل سرما اين دود كش ها بودند كه از پنجره ها خارج مي شدند و در فصل گرما، كولرها جاي خود را روي ساختمان مي يافتند و توجه عابراني را كه از پياده روي ميان دو ساختمان(وزارت امورخارجه و نيروي انتظامي) مي گذشتند به خود جلب مي كردند.
آقاي بانك، معاون وزير امور خارجه: در واقع ما از پارلمان آلمان الگو گرفتيم، مراحل تخريب پارلمان آلمان كه توسط هيتلر بنا شده بود، عكسبرداري شده و عكس هاي آن در اين پارلمان موجود است
حالا ساختمان تاسيسات قرار است آخرين مراحل بازسازي اش به پايان برسد؛ ساختماني كه در سينه خود شكنجه هاي بسياري از مبارزان انقلابي را حفظ كرده و ساختماني كه معماري آن به هر بيننده اي نشان مي دهد چقدر با ارزش است.
... و ذكر اين نكته كه بارها از دولتمردان ايراني در ساختمان هاي كهن و فوق العاده زيباي دنيا استقبال و پذيرايي شد. ساختمان هايي نظير كاخ كرملين و... با احياي اين ساختمان حالا مي شود مقابله به مثل كرد!
در گفت وگو با مرتضي بانك، معاون اداري و مالي وزارت امورخارجه و مجري طرح مي توان به اطلاعات بيشتري دست يافت.
آقاي بانك! اين ساختمان فوق العاده قديمي است، وقايع و اتفاقات زيادي را هم به خود ديده. به هر حال اينجا زندان بوده... آيا فكري شده تا اينها به نوعي حفظ شود؟
بله، در ذهن خود ما هم بوده تا جايي طراحي شود و مراجعان بتوانند از وقايعي كه در اين ساختمان گذشته مطلع شوند. از تمام اتاق ها و بخش هاي مختلف ساختمان، فيلمبرداري و عكسبرداري شده. ما از همان اول مي خواستيم تا بازسازي طوري انجام شود كه در صورت نياز ، مراجعه كنندگان و گروه ها و اقشار مختلف نظير دانشجويان بتوانند با مراجعه به بخشي، به نيازهايشان پاسخ داده شود. به همين منظور زيرزمين اين ساختمان تبديل به موزه خواهد شد و اتفاقاتي كه افتاده و به ثبت رسيده در اين موزه نمايش داده مي شود. ضمن اينكه از مراحل بازسازي هم فيلمبرداري و عكسبرداري شده و قصد داريم مراحل بازسازي را به صورت كتابي در بياوريم.
زيرزمين آنجا زندان بوده؟
بله...
در بازسازي به چه شكلي در خواهد آمد؟
زيرزمين طوري طراحي مي شود كه زندان را تداعي كند، يعني ديوارهاي سبكي نصب خواهد شد... خب، زيرزمين آنجا نزديك به 42۴۳، سلول داشته. ما مي خواهيم به مراجعه كنندگان بگوييم كه آنجا قبلا چي بوده و حالا چي شده . آنجا مقر پليس 110 كشور بوده و ما به مراجعه كنندگان به طرقي اطلاع خواهيم داد كه محل استقرار 110 كجا بوده و...
براي عامه مردم قابل استفاده است ديگر؟
بله، سعي ما اين است كه پس از اتمام بازسازي، روزهاي تعطيل را بگذاريم براي بازديد. از كاخ كرملين هم در روزهاي تعطيل مردم مي توانند بازديدكنند...
ساختماني هم پشت اين ساختماني كه شما خريداري كرده ايد هست كه متعلق به كميته ضدخرابكاري بود...
آنجا را ساواك و شهرباني مشتركا اداره مي كردند. طرحي هست كه وزارت اطلاعات آنجا را موزه كند.
در مراحل بازسازي روي حفظ هويت آن چقدر تاكيد شده؟
بسيار زياد. ببينيد همان طور كه لابد مي دانيد تهران قديم به شكل اصلي اش از بهارستان تا ميدان حر بوده. قبل از انقلاب اسلامي براي احياي تهران قديم مطالعاتي انجام شد و بعد از انقلاب هم مطالعاتي صورت گرفت، اما سرانجام سازمان ميراث فرهنگي و نهادهاي ذي ربط طرح جامعي را براي اين منطقه طراحي كردند. براي احياي منطقه و اجراي طرح مشكلات فراواني هم وجود داشت، اما خب، بخشي از طرح پيش رفت و حسن آباد سابق تا اندازه اي احيا شد. حالا هم در احياي ساختماني كه خريداري شده ملاحظات اين طرح در نظر گرفته و بر مبناي آن ساختمان بازسازي شده و خواهد شد. طرح جامع هم طرح بسيار وسيعي است كه فقط اين بخش يك قسمت از منطقه را تشكيل مي دهد.
براي خريد اين ساختمان، مجاورت آن با ساختمان فعلي وزارتخانه دليل اصلي بوده يا دلايل ديگري هم وجود داشته؟
بسياري از ساختمان هاي وزارتخانه پراكنده هستند و در نقاط مختلف شهر قرار دارند. ما اين ساختمان را بعد از آنكه كارشناسي شد و قيمتي برايش تعيين شد خريديم. در واقع يك ساختمان ديگر را كه متعلق به ما بود به نيروي انتظامي داديم و در كل قيمت موردنظر نيروي انتظامي تامين شد. با خريد اين ساختمان و پس از اتمام بازسازي آن، بخش هاي مختلف وزارتخانه در يك نقطه متمركز شده و ديگر پراكندگي آن مشكل ساز نخواهد شد. ضمن اينكه ساختماني كه خريداري شده فوق العاده ارزشمند است. دلايلي كه در بالا ذكر شد و اينكه مراجعه كنندگان و به خصوص ميهمانان خارجي ما در جايي پذيرايي شوند كه به نوعي نشان از گذشته و هويت ما داشته باشد نيز مدنظر ما بود و از دلايل اصلي خريد اين ساختمان.
ساختمان در طول اين همه سال بازسازي نشده بود؟
نه، بازسازي دقيقي نشده بود. وضعيت پنجره ها، كنگره ها، سقف، آجرها و كلا خود ساختمان در وضعيت جالبي نبود.
گفتيد پيشرفت 70 درصدي در بازسازي داشته ايد. بازسازي كدام بخش ها مانده؟
از كار بازسازي، تاسيسات آن مانده و بخشي از داخل ساختمان.
اگر بودجه تامين شود كار بازسازي كي به اتمام مي رسد؟
با تامين بودجه 3 ميلياردي تا آخر خرداد تمام خواهد شد.
جناب بانك، مجموعه، مجموعه فوق العاده زيبايي است. در واقع اين منطقه، مهمترين منطقه اي است كه هويت تاريخي شهر را نشان مي دهد. آيا كاربري اين مجموعه براي توريست ها نيز تعريف شده است؟ وزارت امور خارجه از لحاظ سياسي و امنيتي بسيار مهم است. آيا اين مساله با بازديد مردم منافاتي ندارد و راه حلي براي آن در نظر گرفته شده؟ ضمن اينكه در تهران فضاي چنداني براي پياده روي و قدم زدن مردم وجود ندارد و در پياده رو گسترده و وسيع اينجا مي توان اين امكان را فراهم كرد.
سال 76 كه ما در اينجا مستقر شديم، اطراف وزارتخانه تبديل به پاركينگ شده بود. تمام محوطه را خودروهاي وزارتخانه اشغال مي كردند و منظره فوق العاده زشتي را به وجود مي آوردند. روبه روي همين سردر معروف وزارتخانه، فقط ماشين بود كه ديده مي شد. در حالي كه اين منطقه، منطقه فوق العاده زيبا و در عين حال قديمي و كهنه بود، ما از اين قضيه ناراحت بوديم. بلافاصله كار ساخت يك پاركينگ جديد با گنجايش 800 خودرو در يكي از خيابان هاي اطراف آغاز شد. بازسازي سر در وزارتخانه هم همزمان آغاز شد. به قدري آسفالت روي آسفالت بود كه در باز نمي شد. بالاخره اين مشكلات رفع و محوطه باز شد.
اينجا قبلا ميدان مشق هم بوده...
بله، كل محوطه در زمان ناصرالدين شاه ميدان مشق بود و او از سپاه خود سان مي ديد و در اين ميدان نظاميان رژه مي رفتند. تصميم بر اين شد كه فاصله اين ساختمان (ساختمان فعلي وزارتخانه) و ساختماني كه خريداي شده سنگفرش شود. شايد اين محوطه سنگفرش شده عريض ترين پياده رو براي تردد انسان ها در سطح شهر باشد و فقط مخصوص پياده روي است و ماشين ها نمي توانند در آن تردد داشته باشند. ضمن اينكه آبنماي وسط محوطه هم برداشته شد. تا زماني كه آبنما بود، ديده ها متوجه آن مي شد، اما حالا با برداشته شدن آبنما، ساختمان تازه خودش را نشان داده است.
و بحث بازديد توريست ها؟
ببينيد براي حفظ يك اثر قديمي بهترين روش نگهداري اين است كه از ساختمان و اثر استفاده شود. در اين صورت براي حفظ كردن آن كارهاي مرمت و بازسازي به بهترين نحو و در زمان مناسب صورت مي گيرد. اين ساختمان هم يك ساختمان قديمي است كه قطعا جنبه توريستي آن را هم بايد مورد توجه قرار داد. ما از ساختمان استفاده مي كنيم تا هم مشكل ساز نشود و هم ساختمان حفظ شود. قطعا زماني كه زيرزمين ساختمان تبديل به موزه شد، براي توريست ها و ساير بازديدكنندگان قابل استفاده خواهد بود. فضاي باز بين دو ساختمان هم كه سنگفرش شده نيز براي توريست ها جذاب است. ما مشكلي در اين زمينه نداريم، اما زمان بازديد بايد محدود شود به روزهاي تعطيل، حتي قصد ما اين است كه براساس طرح جامعي كه براي منطقه در نظر گرفته شده، خيابان هاي مجاور ساختمان پست را هم با همكاري آنها سنگفرش كنيم و به جاي وسايل نقليه از وسايلي نظير درشكه براي جابه جايي مردم استفاده شود تا جلوه خاصي به منطقه بدهد؛ هم براي عامه مردم و هم براي توريست ها جذاب خواهد بود. همان طور كه گفتم از مراحل بازسازي نيز فيلمبرداري و عكسبرداري شده و در نمايشگاه عرضه مي شود. در واقع ما از پارلمان آلمان الگو گرفتيم، مراحل تخريب پارلمان آلمان كه توسط هيتلر بنا شده بود، عكسبرداري شده و عكس هاي آن در اين پارلمان موجود است. اين نكته را بايد ذكر كنم، سنگفرش كردن خيابان ها وظيفه ما نيست. طبعا ما فقط به يك ساختمان براي انجام امور اداري نياز داشتيم، اما خودمان را ملزم كرديم كه از طرح جامع پيروي كنيم و تا جايي كه مي توانيم كمك كنيم.
همكاري شما با شهرداري تا چه حد بود؟
مشكلي با شهرداري نداشتيم. براي بلوار وسط احساس كرديم شهرداري نظرهايي داشته كه با هماهنگي و رايزني، كارها جلو رفت و مشكلي پيش نيامد. ضمن اينكه روي حفظ درخت ها هم تاكيد داشتند. درخت ها ارتفاع بلندي داشتند و با رعايت اصول تخصصي و فني، كوتاه و هرس شدند تا نماي ساختمان بيشتر جلوه كند.
البته منظورمان نماي فعلي است. قبلا كه اينجا كولر و دودكش آويزان بود، حتي نشت آب به داخل باعث تخريب هر چه بيشتر ساختمان شده بود...
توقع خاصي از شهرداري نداشتيد كه مثلا بيايد و كمك مالي كند؟
نه، ترجيح داديم كه خودمان تامين بودجه كنيم. مشكل اين بود كه اگر به شهرداري مي گفتيم تا مساعدت مالي كند، آن وقت آنها هم نظرهايي داشتند كه بايد اعمال مي شد. عقيده ما اين بود و هست كه خود ميراث فرهنگي بايد سرمايه گذاري كند.
كلا براي بازسازي چقدر هزينه شده؟
حدود 10 ميليارد تومان.
وسعت اينجا چقدر است؟
۲۴ هزار متر مربع.
يعني تقريبا براي هر متر مربع 400 هزار تومان خرج شده ... اين 3 ميلياردي كه مد نظر است براي محوطه سازي هم خرج مي شود؟
نه، فقط براي خود ساختمان، البته مي شد هزينه ها را كمتر كرد. مثلا براي درها سفارش درهاي آلومينيومي داد و كارهايي از اين دست. اما احياي ساختمان و هويت آن برايمان مهم بود.
وسعت محوطه چقدر است؟
حدود 60 هزار متر مربع.
چرا مثل خيلي از وزارتخانه هاي ديگر نيامديد و در مناطق بالاي شهر ساختماني خريداري نكرديد يا نساختيد؟
اواسط سال 76 ما از شركتي خواستيم كه مطالعه اي انجام بدهد و به ما اعلام كند بهترين گزينه كدام است؛ اينكه زمين مناسبي براي ساخت يك ساختمان جديد در نظر گرفته شود يا از همين ساختمان استفاده شود؟
وزارتخانه گاهي اوقات همزمان از 6 - 5 هيات بازديد كننده پذيرايي مي كند و انجام امور تشريفات نيز مهم بود و نياز به مكاني وسيع داشت. با توجه به نزديكي ساختمان فعلي به نهادهاي مهمي نظير بيت رهبري، رياست جمهوري و مجلس و با توجه به اينكه گاهي اوقات ميهماني با وزير ملاقات مي كند و برنامه ملاقات با رئيس جمهوري را نيز دارد، قرار بر اين شد كه در مكان فعلي بمانيم و ساختمان نيروي انتظامي را پس از رايزني خريداري كنيم كه اين امر محقق شد. ضمن اينكه بخش هاي مختلف اداري را نيز بايد يكجا جمع مي كرديم كه با خريد ساختمان جديد اين مشكل نيز رفع مي شود.
گفتيد كه توريست ها و افراد عادي مي توانند پس از بازسازي به اينجا بيايند. توريست ها قطعا مي خواهند عكسي مقابل اين ساختمان داشته باشند، اما در سرتاسر منطقه به دليل وجود ساختمان وزارت امور خارجه نوشته شده عكسبرداري ممنوع براي اين مشكل راه حلي پيدا كرده ايد؟
اين تابلو ها مربوط مي شود به قبل از انقلاب و به دليل وجود ساختمان شهرباني و كميته ضد خرابكاري ساواك بود. به هر حال زنداني هاي سياسي و مبارزان را مي آوردند اينجا، ولي مي شود روي آن بحث و قضيه را تا حدودي حل كرد. ما در حال حاضر هيچ دليلي نمي بينيم كه بخواهيم شهروندان و توريست هايي را كه مي آيند در اين محوطه بزرگ سنگفرش قدم بزنند و از مجموعه تاريخي موجود ديدن كنند، از گرفتن عكس منع كنيم. براي نورپردازي اينجا هم دقت فوق العاده اي شده. ساختمان با سيستم نورپردازي به قدري كه در شب جلوه دارد، در روز ندارد. نورپردازي هم طوري انجام شده كه منشا نور معلوم نباشد و بيشتر، از 2 نور سفيد و زرد استفاده شده است.
آقاي بانك، چقدر اميدواريد بودجه مورد تقاضاي شما تامين شود؟
همان 3 ميليارد تومان؟
بله.
راستش چشم انداز روشني نمي بينم، اما اميدواريم و تلاش خود را مي كنيم.
