محمد امين
اشاره: همايش نهضت توليد علم، جنبش نرم افزاري و آزادانديشي در آموزش و پرورش، در بهمن ماه توسط سازمان مدارس دانشگاه آزاد سما برگزار شد. محورها و موضوعات اين همايش با مسائل بنيادي آموزش و پرورش مرتبط بودند و چه بسا هر كدام از آنها مي توانست موضوع همايشي مستقل قرار گيرد. علي رغم اطلاع مسئولين سطوح مختلف آموزش و پرورش و حتي همكاري روابط عمومي اين وزارت در اطلاع رساني اين همايش، افراد زيادي از آموزش و پرورش در همايش شركت نكردند. يكي از همكاران ما، گزارشي از همايش تهيه كرده است كه آن را مي خوانيد.
در كتاب چكيده مقاله هاي برتر همايش اعلام شده كه در مهلت مقرر ۱۵۰ مقاله به دبيرخانه همايش رسيده است. ۲۸ درصد مقالات از تهران و ۷۲ درصد از شهرستان ها بوده اند. بنا به اطلاع دبيرخانه همايش، ۳۵ مقاله نيز بعد از مهلت مقرر به دبيرخانه واصل شده كه به اين ترتيب مجموع مقالات به ۱۸۵ رسيده است.
براساس فراخوان مقالات همايش، ۴ محور در همايش مد نظر بوده اند:
۱. آموزش و پرورش و تفكر پژوهشي
۲. آموزش و پرورش و نظريه پردازي
۳. آموزش و پرورش و چالش هاي توسعه يافتگي
۴. مبادي توليد علم و جنبش نرم افزاري در آموزش و پرورش.
بيشتر مقالات در محور يك به نگارش در آمده اند. از مجموع مقالات، ۲۱ مورد به عنوان مقاله هاي برتر انتخاب شده اند كه چكيده آنها در كتابي به چاپ رسيده است. كتاب نسخه اصلي مقاله هاي برتر به همراه تعداد ديگري از مقاله ها (بيش از ۷۰ مقاله) به زودي به چاپ خواهد رسيد.
برنامه روز برگزاري همايش شامل ارائه ۹ مقاله به صورت سخنراني بود. قبل از ارائه مقاله ها، در مراسم افتتاحيه، رئيس همايش، دبير كميته علمي و رياست دانشگاه آزاد اسلامي به سخنراني پرداختند. سيد مهدي ميرشمسي (رئيس همايش) در بيان اهداف برگزاري اين همايش توسط سازمان سما توضيح داد كه: «آموزش و پرورش مبناي توسعه علمي كشور است و روحيه پژوهشگري بايد از مدارس آغاز شود. دانشگاه براي آغاز پژوهش و تفكر پژوهش دير است و علاوه بر آن، در كشور ما بين اهداف و برنامه هاي آموزش و پرورش و آموزش عالي گسست وجود دارد كه اين فاصله بايد از بين برود.»
محمد شاهي دبير كميته علمي همايش، گزارشي از روند بررسي و داوري مقاله ها ارائه كرد. وي از دكتر علي اكبر شعاري نژاد، دكتر احمدعلي فروغي، دكتر محرم آقازاده، حجت الاسلام حصاري، علي زرافشان و ابراهيم اصلاني به عنوان اعضاي هيأت علمي و گروه داوري نام برد و توضيح داد كه نويسندگان مقاله ها شامل طيف هاي مختلفي مانند اعضاي هيأت علمي دانشگاههاي دولتي و غيردولتي، آ موزش و پرورش، دانشجويان و غيره بوده اند.
دكتر عبدالله جاسبي رئيس دانشگاه آزاد اسلامي در سخنراني خود اعلام كرد كه: «كنگره بين المللي نهضت توليد علم، جنبش نرم افزاري و  آزاد انديشي در فروردين ماه ۱۳۸۴ به وسيله دانشگاه آزاد اسلامي برگزار خواهد شد. به منظور آماده سازي مقدمات اين كنگره، دانشگاه آزاد اقدام به برگزاري همايش هاي منطقه اي كرده است. سازمان سما به عنوان يازدهمين و آخرين بخش از اين مجموعه همايش ها، به يكي از مهمترين مباحث جنبش نرم افزاري يعني موضوع آموزش و پرورش پرداخته است. اميدواريم با اين اقدام سازمان سما، موضوع آموزش و پرورش در كنگره بين المللي هم مورد توجه جدي قرار گيرد.»
دكتر حسن ملكي عضو هيأت علمي دانشگاه علامه طباطبايي به عنوان اولين سخنران، مقاله خود را با عنوان «برنامه درسي تفكر محور» ارائه كرد. وي در مقاله خود به تحليل جايگاه تفكر در برنامه درسي و ديدگاههاي موجود در اين باره پرداخت. ملكي گفت: از جمله ويژگي هاي بارز يك برنامه درسي كارآمد «تفكر محور» بودن برنامه است. برنامه درسي تفكر محور به برنامه اي گفته مي شود كه تقويت مهارتهاي ذهني مانند سؤال كردن، تحليل كردن، ارزشيابي، ارتباط دادن، استدلال كردن، تسلط بر علم مربوط، فراشناخت و مهارت هاي مشابه ديگر را در همه مراحل برنامه ريزي درسي مورد تأكيد قرار دهد و در همه عناصر برنامه درسي، امكان لازم براي تربيت فكري دانش آموزان وجود داشته باشد.
در مقاله دكتر ملكي، هدف، محتواي برنامه ريزي، راهبردهاي ياد دهي- يادگيري و ارزشيابي پيشرفت تحصيلي در برنامه درسي تفكر محور مورد بررسي قرار گرفت. در مقاله ۸۰ صفحه اي دكتر ملكي، پيشنهادهايي براي برنامه ريزي درسي تفكر محور به مراكز برنامه ريزي درسي ارائه شده است.
خديجه ابراري فرد كارشناس ارشد مديريت آموزشي و مدير مدرسه، دومين سخنران علمي همايش با موضوع «مباني نظري و نظريه پردازي ها در آموزش» بود. وي ضمن بيان ملاك هاي شناسايي يك دانش مستقل، از آ موزش و پرورش به عنوان دانشي مستقل نام برد كه مي تواند به خلق نظريه ها و   آفرينندگي هاي فكري بپردازد. ابراري فرد تأكيد كرد كه شناخت دانش  آموزش و پرورش و ارائه نظريه هاي نو و كارآمد، در تربيت نسل آينده، بسيار مؤثر است. در توليد نظريه پردازي هاي دانش آموزش و پرورش، توجه به فرهنگ و اعتقادات و ارزش ها و هنجارهاي كشورمان، سبب شناخت فراگير و متعهدانه جوانان و خلق و تكميل معرفت هاي نو مي شود.
دكتر عبدالرضا سبحاني عضو هيأت علمي دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، به ارائه مقاله اي با عنوان «مأموريت هاي فراموش شده در آموزش و پرورش ايران» پرداخت. وي توضيح داد: منظور از مأموريت هاي فراموش شده در مدارس، اموري است كه به توسعه، هويت و فرداي جامعه مربوط مي شوند، اما مدارس به آنها بي اعتنايند يا به صورت سطحي به آنها مي پردازند. مديران و معلمان نبايد نسبت به مدرسه خود بي تفاوت باشند و با انجام مأموريت هاي اداري و رسمي، كار را پايان يافته تلقي كنند و گمان كنند كه از نقش آفريني آموزش و پرورش در تحولات اجتماعي و توسعه ملي بايد صرف نظر كرد.
سبحاني در مقاله اش بعضي از بحران ها و چالش هاي اجتماعي امروز جامعه كه منشأ آموزشي و پرورشي دارند را برشمرده است، از جمله: فراهم نشدن تجربه تفكر و انديشه/ بي علاقگي و بي اعتنايي به كار و توليد/ قانون گريزي و بي اعتنايي به قراردادهاي اجتماعي/ بي رغبتي به حفظ محيط زيست/ مصرف بي رويه/ و...
حسين اسكندري، دانشجوي كارشناسي ارشد تكنولوژي آموزشي دانشگاه علامه طباطبايي با مقاله «تعامل تفكر پژوهشي با سياست، پژوهش و عملكرد حرفه اي» چهارمين سخنران همايش بود. وي گفت: مثلث سياست، پژوهش و عملكرد حرفه اي،  تقريباً در اكثر حوزه هاي فعاليت بشري وجود دارد. هر چه تعامل اين سه ضلع بيشتر باشد، حوزه مورد نظر از رشد و تكامل بيشتري برخوردار خواهد بود. تعامل بين اين سه ضلع در حوزه هايي چون صنعت و اقتصاد و بهداشت و درمان نسبتاً  بالاست، اما اين سه ضلع مثلت در حوزه هاي علوم انساني و بويژه تعليم و تربيت، از استحكام لازم برخوردار نيست. نظام آموزش و پرورش، براي آن كه بتواند به كميت و كيفيت ارتباط و تعامل سه ضلع مذكور ارتقا بخشد، به طور كلي بايد پژوهش را محور كار خود قرار دهد.
با ارائه چهار مقاله فوق، برنامه صبح همايش به اتمام رسيد. در بخش بعدي برنامه، ۵ مقاله ديگر ارائه شد، دكتر محبوبه فولاد چنگ عضو هيأت علمي دانشگاه شهيد باهنر شيراز، سخنران پنجم بود كه مقاله اش را با عنوان «جايگاه انديشه پروري در آموزش و پرورش» توضيح داد.
فولاد چنگ در مقاله اش به تشريح مفاهيم تفكر انعكاسي و تفكر انتقادي پرداخت. به اعتقاد وي، تفكر انعكاسي در تقويت قواي فكري يادگيرندگان، مهمتر از تفكر انتقادي است، زيرا موقعيتي را براي دانش آموزان فراهم مي كند تا به عقب برگردند و در افكار خود انديشه  كنند. در ادامه اين مقاله، راههاي تقويت تفكر انعكاسي معرفي شده اند.ششمين مقاله با عنوان «نقش مدارس و معلمان در تقويت و توسعه تفكر پژوهشي و پژوهش گري» به وسيله دكتر حسن ستايش، كارشناس پژوهشي دفتر برنامه ريزي و تأليف كتب درسي ارائه شد. اين مقاله ضمن بررسي راهكارهاي گذشته آموزش و پرورش براي نهادينه ساختن فرهنگ پژوهش، پيشنهاد مي كند با تغيير اساسي در ساختار نظام آموزشي و به كارگيري رويكرد پژوهش محور در برنامه هاي درسي دانش آموزان، مدارس و معلمان كشور مي توانند نقش تعيين كننده اي در اشاعه تفكر پژوهشي و پژوهش گري داشته باشند.
محمد صادق بيجندي عضو هيأت علمي مؤسسه آموزش عالي جهاد دانشگاهي در مقاله اي با عنوان «نظارت و راهنمايي آموزشي معلمان تازه كار» به بررسي نقش كليدي مديران و معلمان با تجربه در موفقيت و هدايت معلمان تازه كار پرداخت. اين مقاله مسائل و مشكلات معلمان تازه كار را به عنوان چالش كنوني و آينده نظام آموزشي، مورد بررسي قرار داده و راهكارهايي را در قالب نظارت، راهنمايي، حمايت خردمندانه براي مديران و معلمان با تجربه به جهت كمك و راهنمايي معلمان تازه كار ارائه مي كند.
سودابه جمال اف و دكتر هادي زمانيان در مقاله اي با عنوان «توليد در آموزش و پرورش؛ لوازم و مؤلفه ها» تأكيد كردند، توليد علم فرآيندي است كه به شدت بايد با لوازم و فعاليت هاي مناسب پشتيباني شود. بعضي از اين لوازم و سازوكارها عبارتند از: محيط آموزشي شامل كلاس و مدرسه، معلمين و روش هاي آموزشي، مديريت آموزشي، ارتقاي كيفيت آموزش، بودجه، تقويت پژوهش، استفاده از تكنولوژي و پرورش و ايجاد نيروي فعال و توانمند در مديريت آموزش و پژوهش. موارد يادشده بايد تحت سياست هاي كلي و استراتژي هاي صحيح و در همه سطوح از وزارت آموزش و پرورش گرفته تا مديران مدارس، معلمان و دانش آموزان و ساير ارگان هاي مرتبط صورت گيرد و بايد عزم همگاني براي توليد علم در تمام سطوح آموزشي ايجاد شود.
آخرين سخنران همايش دكتر محمدرضا بهرنگي عضو هيأت علمي دانشگاه تربيت معلم با مقاله «تطبيق ساخت دانش و شناخت شاگرد و هماهنگي نقش هاي مدرسان، ناظران و مديران در معنادار كردن يادگيري» بود.وي گفت: سامان دهي و ايجاد ارتباط بين محتواي منظم دانش، دانش تخصصي مدرسان و شيوه هاي منظم ياددهي و يادگيري، با كمك آموزش الگوهاي تدريس، نظارت كلينيكي و ارزشيابي مدرس محور به كاركنان مدرسه از يك سو و رهبري و سامان دهي برنامه ها با استفاده از مهارت هاي سازماني و روابط انساني مبتني بر مشاوره و مربي گري همتا از سوي ديگر، از وظايف عمده مديران به حساب مي آيد. دكتر بهرنگي در ادامه مقاله توضيح داد: كيفيت آموزشي مبتني بر محتوا، محور اساسي اين مقاله است و توصيف ساير مؤلفه هاي مرتبط با آن به اختصار آمده است.
بعد از پايان سخنراني هاي علمي، همايش با برپايي ميزگردي ادامه يافت. در اين ميزگرد تعدادي از اعضاي هيأت علمي و كارشناسان و مسئولين ديگر، به سؤال هاي شركت كنندگان پاسخ گفتند. در اين بخش دكتر ترابي، معاون پژوهشي دانشگاه آزاد اسلامي گزارشي از روند برگزاري كنگره بين المللي نهضت توليد علم، جنبش نرم افزاري و آزادانديشي بيان كرد. وي گفت: در مجموع همايش هاي منطقه اي و همايش سازمان سما و همچنين مقاله هاي مستقل ديگر، حدود ۲۵۰۰ مقاله توسط دبيرخانه كنگره دريافت شده است كه تعدادي از اين مقاله ها بعد از بررسي و ارزيابي هيأت علمي در كنگره بين المللي ارائه خواهند شد.
دكتر محمود ملاباشي رياست باشگاه پژوهشگران جوان (وابسته به دانشگاه آزاد اسلامي) نيز برگزاري همايش هاي منطقه اي و كنگره بين المللي نهضت توليد علم، جنبش نرم افزاري و آزادانديشي را كه در پاسخ به نداي رهبر معظم انقلاب اسلامي صورت مي گيرد از افتخارات دانشگاه آزاد اسلامي برشمرد. وي ابراز اميدواري كرد كه اين اقدام استمرار يافته و منجر به شناسايي اساتيد و صاحب نظران در اين زمينه شود.
در پايان برنامه هاي همايش، لوح تقدير و جوايزي به نويسندگان ۲۱ مقاله برتر اهدا شد.
در حاشيه
* به گفته يكي از مسئولين برگزاري همايش، در جريان آماده سازي مقدمات همايش نهضت توليد علم، جنبش نرم افزاري و آزاد انديشي در آموزش و پرورش، نشستي با زنده ياد مهندس جعفر علاقه مندان داشته اند. مرحوم علاقه مندان با تأمل، محورها و موضوع هاي همايش را مطالعه كرده و ضمن تأييد آنها گفتند كه بسياري از اين عناوين خود مي توانند موضوع همايشي مستقل باشند. ايشان با اعلام پشتيباني خود از اين حركت، بلافاصله با مدير كل روابط عمومي وزارت آموزش و پرورش تماس گرفته و از ايشان خواستند كه از امكانات خود براي اطلاع رساني مناسب همايش استفاده كنند.
* براساس هماهنگي به عمل آمده با روابط عمومي وزارت آموزش و پرورش، كارت دعوت شركت در همايش براي كليه معاونين و مديران كل وزارت، پژوهشكده تعليم و تربيت، رؤساي سازمانهاي آموزش و پرورش، مديريت هاي مناطق تهران و تعداد زيادي از كارشناسان و مديران مدارس در تهران ارسال شده بود.
* در جريان برگزاري همايش، اين سؤال به صورت مستمر تكرار مي شد كه چرا از مسئولين وزارت آموزش و پرورش كسي حضور نيافته است؟ لازم به يادآوري است كه علي زرافشان، مدير كل دفتر برنامه ريزي و تأليف كتب درسي در همايش شركت كرده بود،  ولي حضور وي به عنوان عضو هيأت رئيسه همايش و يك شخصيت علمي بود.
* مسئولين برگزاري همايش، از همكاري روابط عمومي وزارت آموزش و پرورش تشكر مي كردند.
* سازمان سما (سازمان مدارس آزاد اسلامي) در كنار برنامه علمي همايش كه به صورت دفترچه اي چاپ شده، به معرفي خود پرداخته بود. براساس اطلاعات اين دفترچه، سازمان سما در سال ۱۳۷۰ براساس توصيه حجت الاسلام هاشمي رفسنجاني رئيس جمهور وقت، شكل گرفته است. در حال حاضر، سازمان سما ۵۸۷ واحد آموزشي در ۸۸ شهر با بيش از ۵۰ هزار دانش آموز دارد. علاوه بر آن، در ۵۳ شهر، آموزشكده هاي فني و حرفه اي سما با حدود ۳۰ هزار دانشجوي دوره كارداني فعال هستند. سازمان سما داراي ۱۲۰ مركز آموزشي زبان انگليسي مي باشد كه در قالب مؤسسه آموزش آزاد اسلامي به فعاليت مشغولند. نشريه آموزشي- خبري سما نيز به صورت ماهانه چاپ و در واحدهاي سما توزيع مي شود.
آنهايي كه نيامدند...
همايش نهضت توليد علم، جنبش نرم افزاري و آزادانديشي در آموزش و پرورش به بررسي مسائل اساسي و بنيادي آموزش و پرورش اختصاص داشت و اين همايش فرصتي براي بحث و تبادل نظر درباره مباني فلسفي و فكري آموزش و پرورش بود. مشاركت فعال بخش هاي كارشناسي آموزش و پرورش مي توانست به نتايج مفيدي بينجامد. اما به غير از موارد فردي و خاص، طبق معمول، آموزش و پرورش گوش شنوايي براي شنيدن حرف ديگران نداشت.
براساس بدعتي كه بعضي ها در آموزش و پرورش به جاي گذاشته اند، آموزش و پرورش فقط حرفي را مي شنود كه خود زده باشد، كاري را مي كند كه خود خواسته باشد، در همايشي شركت مي كند كه خود ترتيب داده باشد و چيزي را مي بيند كه خود آن را ايجاد كرده باشد.

شماره جديد شوكران
هفدهمين شماره از دوماهنامه ادبي «شوكران» به صاحب امتيازي، مديرمسئولي و سردبيري پونه ندايي منتشر شد.
اين نشريه از بخش هاي شعر ايران، شعر جهان، نقد و بررسي، گفت وگو، داستان ايران، داستان خارجي و نقد و معرفي كتاب تشكيل شده كه در هر بخش نيز مطالب متنوعي به چاپ رسيده است.شعرهايي از پونه ندايي (به عنوان سرمقاله)، مفتون اميني، منصور اوجي، رضا مقصدي، ناهيد كبيري و... در بخش شعر ايران به چشم مي خورد:چقدر سرماي زمستان پوست عاطفه ما را سوزانده / از خيابان مي گذريم / و نمي دانيم نفس خيابان خواب ها يخ زده است / تازه بايد براي سوختگان مسجد ارك و رفتگان زرند دعا كنيم / جان من! / وقتي شكوفه مي آوري / چراغ هم بياور / و دستمالي صورتي / تا سرشاخه ها را از بلا بپوشانيم (بخشي از سرمقاله كه شعري است از سردبير).
شعر معاصر جمهوري آذربايجان و ارمنستان در بخش شعر جهان آمده است و در بخش «نقد و بررسي» هم «وظيفه از يادرفته شاعران و دو اشاره ديگر» از كاميار عابدي، «خشونت در تاريخ و ادبيات فارسي» نوشته دكتر ژيلا ده بزرگي از جمله مطالبي است كه به چاپ رسيده است. مصاحبه با دكتر عبدالحسين فرزاد و امبرتواكو (با ترجمه مهدي فتوحي) در بخش گفت وگو آمده است. در بخش هاي داستان ايران و داستان خارجي هم داستان هايي از مسعود ميري، لاله الهام پور، ساندرا سيسنروس (ترجمه اسدالله امرايي)، لئوناردو شاشا (ترجمه دكتر رضا قيصريه)، جيمز جويس (ترجمه محمود فاضلي بيرجندي) مي خوانيم.
اهدا اسناد تاريخي به گنجينه اسناد ملي
سركار خانم دكتر نوش آفرين انصاري، استاد گروه كتابداري دانشگاه تهران و دبير شوراي كتاب كودك، طي دو مرحله، بيش از ۵۰۰۰ برگ سند تاريخي به گنجينه اسناد ملي ايران اهدا كردند. دكتر كيانوش كياني معاون سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران اعلام داشت : بخشي از اين اسناد كه اخيراً توسط ايشان به گنجينه اسناد ملي اهدا شد، شامل اسناد ملكي ضياءالسلطنه دختر فتحعلي شاه است كه حاوي مطالبي از قبيل فروش ملك و اجاره و مصالحه محصولات باغات و مزارع ضياء السلطنه شامل غلات، صيفي جات و امثالهم بوده است.پيش از اين نيز سركار خانم دكتر انصاري ۵۰۰۰ برگ از اسناد با ارزش تاريخي مربوط به دوره پهلوي و تعدادي نيز در ارتباط با دوره احمدشاه قاجار به سازمان اهدا كردند. بخشي از اين اسناد، راجع به فعاليت زنان و مقررات مربوط به جمعيت هاي شكل گرفته توسط زنان در دوره پهلوي است. در ميان اسناد مزبور، مطالبي از قبيل واردات كالاهاي كمياب از آمريكا به ايران، گزارش هايي از وقايع لشكر كردستان، بريده جرايد راجع به وقايع آذربايجان، اسناد مظفر فيروز و غيره به چشم مي خورد.
دكتر كياني افزود: از آنجايي كه اين گونه اقدامات والاي فرهنگي، موجب غناي تحقيقات تاريخي، اجتماعي و فرهنگي خواهد بود، ضمن تشكر و قدرداني از خانم دكتر انصاري، از ديگر استادان، دانشمندان و خاندان هاي فرهيخته نيز انتظار مي رود با اهدا يا در اختيار قراردادن مجموعه هاي با ارزش اسناد به گنجينه اسناد ملي ايران، ما را در خدمت رساني بيشتر و بهتر به جامعه پژوهشي كشور، ياري كنند.