مهندس فرزاد طاهري
فردا _ دوم ارديبهشت ماه، آيين هاي روز هواي پاك در سراسر ايران برگزار مي شود. اين روز مهم، براي شهر تهران كه امروز به علت گستردگي نابهنجار و آلودگي شديد هوا با مسايل بي شماري روبروست درخور اهميت زيادي مي باشد. در سالهاي بعد از انقلاب و در دوره هاي مختلف تلاش زيادي شده است تا به نحوي مشكلات تهران كاهش پيدا كند، اما توسعه لجام گسيخته شهر از يك سو و افراط و تفريط در فروش تراكم در طول يك دهه، امروزه مشكلاتي را به بار آورده كه هواي آلوده شهر، يكي از مهم ترين آنهاست. نگارنده كه بيش از ۴ دهه است، ساكن شهر تهران مي باشم و به دلايل شغلي در سازمان هاي گوناگون، كم و بيش با مسايل مبتلا به پايتخت آشنايي دارم، معتقدم با مرور بر تحولات ۴۰ ساله شهر تهران، ريشه اصلي مشكلات شهر در فقدان برنامه ريزي اصولي در آغاز توسعه شهري در حوالي اواخر دهه ۳۰ و مهاجرت هاي شديد از ديگر استان هاي كشورمان به اين شهر، قابل بررسي مي باشد. مهاجرت به تهران في نفسه فعل ناپسندي نيست بسياري از مسوولان سازمان ها و موسسات كنوني پايتخت شايد در زمره مهاجراني باشند كه از استان هاي ديگر به تهران آمده اند.
چون راه ادامه تحصيلات دانشگاهي و به اصطلاح ترقي و رشد تا همين چند دهه پيش به طور انحصاري در پايتخت وجود داشت. اما منظور از مهاجرت، روي آوري غيرضروري و از سر ناچاري جمعيت به اين شهر است. آن هم در زماني كه در ديگر استان ها زمينه براي اشتغال و كسب معاش و تامين يك زندگي متوسط و دستيابي به زندگي بهتر وجود ندارد. بدون شك، مسوولان مهم تر به اين ريشه محوري و علت العلل مهاجرت هاي بي رويه از ديگر مناطق كشورمان به تهران كمتر دقت و توجه داشته اند، اما امروز مسايل ناشي از آن، براي كلان شهر تهران به صورت يك معضل پيچيده و حتي لاينحل درآمده است. به نسبتي كه مسوولان شهري مي كوشند با ايجاد بزرگراه هاي جديد، توسعه معابر و گذرگاه ها مشكل ترافيك تهران را سبك تر كنند امابا سرازيرشدن خودروهاي جديد، دوباره مساله از جاي ديگري سربر مي آورد، چون سيل مهاجران به سوي تهران همچنان روانه است. نگاهي به كارگران جوياي كار در ميدان ها و مكان هايي كه براي آنها درنظر گرفته شده است، نشان مي دهد كه فروش بي حد و حصر تراكم در تهران، تا چه اندازه نيروهاي كار از ساير استان ها را جذب پايتخت كرد. اين نيروها، ديگر تهران را ترك نمي كنند. وقتي كارهاي ساختماني متوقف باشد به حرفه ديگري مثل مسافركشي با خودروهاي شخصي، دلالي و يا حرفه هاي ديگر و مشابه كه به وفور در تهران يافت مي شود روي مي آورند تا از اين طريق امرار معاش كنند، دست بازيدن به هر حرفه اي در تهران، به مراتب براي آنها آسان تر از بازگشت به زادگاه و دست و پنجه نرم كردن با بيكاري و فقدان معاش است. بنابراين، توسعه تهران از هر راه، مي تواند ضمن پاسخگويي به نياز شهرونداني كه در آن سكونت دارند، موجب جذب جمعيت تازه از حاشيه شهر به داخل باشد و اين جريان بي وقفه ادامه خواهد داشت و قطعا اقداماتي مثل توسعه بزرگراه ها، رسيدگي به حمل و نقل همگاني، توسعه حمل و نقل ريلي از هر نوع، براي جمعيت فعلي تهران تا چند سالي يك گشايش به حساب مي آيد اما زماني طول نمي كشد كه دوباره مشكل تازه به علت ورود جمعيت تازه از مهاجران و تقاضايي كه آنها مطرح مي كنند بروز مي كند. درنتيجه، احداث پل هاي جديد روگذر در بزرگراه ها ضمن آن كه براي ساختار شهر تهران و بافت محله اي آن در درازمدت زيانبار است، نمي تواند با سيل مهاجرت ها كه همچنان از ديگر استان ها به سوي تهران روانه مي باشد مقابله كند.
به اين نحو، مسايل اصلي تهران مثل آلودگي هوا، ترافيك سنگين و تقاضاي روزافزون خدمات شهري را بايد به صورت كلان و در سطح ملي مورد بررسي قرارداد و راه حل نهايي آن را نيز در رويكردي تازه در چهارچوب توسعه اصولي استان هاي كشور، ايجاد اشتغال و امكانات رفاهي در اين مناطق تعقيب نمود. توجه صرف به تهران، بدون نگرش كلان به مسايل كشور به ويژه معضل بيكاري و كمبود زمينه اشتغال در استان هاي كم درآمد و محروم، قادر نخواهد بود به حل معضلات اساسي پايتخت كمك كند. مقايسه، مساحت تهران به خصوص شهرك ها و مناطق تازه ساخت در پيرامون آن با حدود ۲۵ سال پيش، واقعيت هاي تازه اي را مبني بر نگرش عميق تر به مشكلات كنوني مطرح مي كند.
در يك بررسي آماري كه در سال ۱۳۷۳ انجام شده بود، مشخص گرديد در مناطقي مثل قزوين و اراك كه داراي حوزه هاي صنعتي و اشتغال متكي به صنعت و توليد مي باشند، روند مهاجرت به تهران در حداقل ممكن بوده است، اما در استان هايي چون لرستان، ايلام، كردستان و كرمانشاه بالاترين نرخ مهاجرت به تهران وجود داشته است. بررسي كارگران فصلي براساس مبدا مهاجرت آ نها به تهران اين واقعيت هاي آماري را بيشتر نمايان مي كند.
بنابراين، توجه به صنعت و توليدات صنعتي بر پايه استعداد هاي منطقه اي مي تواند در ايجاد اشتغال و رفع معضل بيكاري و كاهش چشمگير مهاجرت به تهران نقش مهم و تعيين كننده داشته باشد و هر اندازه از اين اهداف دوري شود، تهران همچنان پذيراي هزاران مهاجر جديد در سال خواهد بود و اقدامات شهرداري و ديگر دستگاه ها براي كاهش مشكلات شهري و تامين نياز شهروندان، باتوجه به روند بي وقفه مهاجرت هاي تازه، در درازمدت اثرات چنداني نخواهد داشت.