* گرچه مسئولين رده بالاي كشور به اجراي قوانين شوراها اصرار دارند ولي اين موضوع براي رده هاي مياني هنوز جا نيفتاده است
غلامرضا رفيع
تأسيس شوراهاي شهر و روستا (نهم ارديبهشت ۱۳۷۸) پس از سالها انتظار، بالاخره يكي از اصول مهم قانون اساسي را محقق ساخت و شرايط را براي مشاركت و حضور گسترده مردم در سطوح تصميم گيري و تعيين سرنوشت خود فراهم آورد و در پي آن ده ها هزار برگزيده ملت، مديريت شهرها و روستاها را در سراسر كشور به دست گرفتند. اكنون از آن تاريخ ۶ سال مي گذرد. دوره اول شوراها با همه كاميابي ها، ناكامي ها و فراز و نشيب هايي كه داشت ۲ سال قبل به پايان رسيد و دوره دوم شوراها با رويكردي جديد و عموماً برگزيدگاني ديگر آغاز شد. ولي به هر حال شوراها در اين مدت براي پيشبرد برنامه ها و اهداف خود و تبديل شدن به يك پارلمان واقعي و مستقل شهري برخوردار از اختيارات كافي با مشكلاتي از جمله نارسايي قوانين شوراها و مقاومت برخي سازمان ها و دستگاه ها در برابر تصميمات و مصوبات خود مواجه بوده اند. براي نمونه بيش از ۲۵ سازمان و دستگاه عمدتاً دولتي در تصميم گيري براي اداره شهر تهران دخالت دارند و اين وضعيت ، اداره شهر را با مشكل روبه رو ساخته است. از اين رو شوراي شهر تهران به ويژه در دوره دوم كوشيده است از راه هاي مختلف از جمله تعامل و همكاري مناسب با ساير دستگاه ها برنامه هاي خود را پيش ببرد. در گفت وگويي كه همشهري با مهندس مهدي چمران رئيس شوراي اسلامي شهر تهران انجام داده علاوه بر مشكلات شوراها در اداره امور، بخش هايي از عملكرد مديريت شهري تهران طي ۲ سال اخير نيز بيان شده است
* تأسيس شوراهاي شهر و روستاها چه تحولي در اداره امور به وجود آورد و تاكنون چه دستاوردهايي داشته است؟
- تأسيس شوراها يكي از اصول قانون اساسي را محقق ساخت. اصل ۱۰۱ و ۱۰۲ قانون اساسي تأكيد دارد كه شوراها تشكيل شوند و اداره امور شهرها و روستاها توسط نمايندگان مردم صورت گيرد. اولاً با تشكيل شوراها اين بخش از قانون اساسي اجرا شد و موضوع ديگر اين كه عملاً نوعي تمركززدايي و واگذاري برخي امور دولتي به مردم صورت گرفت و حضور مردم در صحنه اجرايي كشور و اداره شهرها و روستاها گسترده تر شد.
البته تشكيل شوراها در نقاط كوچك تر تأثيرات بيشتري از خود به جاي گذاشت زيرا به دليل كوچك بودن محل، تصميم گيري آسان تر بود. ولي در نقاط و شهرهاي بزرگتر و كلان شهرها به خاطر مشكلات عديده و نبود مديريت واحد شهري، تصميم گيري هم مشكلات فراوان تري داشته است. از آنجا كه اعضاي شوراها از بين خود مردم هستند و نيازهاي مردم را از نزديك لمس مي كنند و با آنان ارتباط دارند در تصميم گيري ها نيز نقطه نظرات مردم و نيازها و ضرورت هاي آنان را مدنظر قرار مي دهند. بنابراين تشكيل شوراها اين تحول را در تصميم گيري ها به وجود آورد.
* به نظر شما تفاوت اداره امور از طريق شوراها با آنچه پيش از آن وجود داشت در چيست؟
- تفاوت اداره شورايي با آنچه قبلاً وجود داشت اين است كه در حال حاضر تصميم گيري ها به صورت جمعي و مشورتي انجام مي شود. در تصميم گيري هاي فردي هرچه قدر هم فرد داراي استعداد و هوش و ذكاوت و جامع نگر باشد باز در مقايسه با تصميم گيري جمعي از يك عقل و خرد برخوردار است. موضوع ديگر اين كه درست است در تصميم گيري جمعي و خرد جمعي مشورت كردن شايد طولاني تر باشد ولي به نتيجه بهتر و مطلوب تر مي رسد. به بيان ديگر تصميم گيري بر اساس تصميم و نظر جمع اتخاذ مي شود. از اين گذشته در سيستم شورايي اداره امور تا حدودي از حالت دستوري بودن خارج مي شود. به بيان ديگر كسي كه از سوي يك دستگاه دولتي براي اداره امور شهري منصوب مي شود مجبور است دستورات اداري را اجرا كند حتي اگر خودش هم با آنها موافق نباشد ولي در سيستم شورايي، تصميم گيري ها بر اساس عقل و مشورت جمع اتخاذ مي شود.
* با اين كه قانون اساسي شوراها را از مصادر تصميم گيري و مصوبات آنها را لازم الاجرا براي ساير دستگاهها مي داند ولي شوراها هنوز هم براي اجراي مصوبات خود با موانعي روبه رو هستند شما علت اين امر را در چه مي بينيد؟
- اينكه قانون اساسي شوراها را يكي از مصادر تصميم گيري قرار داده و تصميم آنها براي ساير دستگاهها لازم الاجراست درست است ولي متأسفانه آن طور كه بايد سازوكار آن در قانون پيش بيني نشده است. مثلاً شوراي شهر تهران قبلاً تصويب كرد كه شماره گذاري هر اتومبيل جديد در تهران به ازاي خارج شدن يك اتومبيل فرسوده انجام شود. حتي در مصوبه شورا براي جبران خسارت صاحبان اين خودروها نيز پيش بيني شد. بخشي از آن از محل صرفه جويي بنزين و سود خودرو سازان كه سود بالايي است پرداخت شود و علاوه بر آن راهكارهاي ديگري هم پيش بيني شد.
از آنجا كه اين مصوبه را دولت بايد اجرا كند شوراي شهر مجبور شد مصوبه را در قالب پيشنهاد به دولت ارائه بدهد زيرا شورا نمي تواند وزارت صنايع يا سازمان بهينه سازي مصرف سوخت و يا سازمانهاي ديگر را با اين كه قانون گفته مصوبات شوراها لازم الاجراست- البته اگر خلاف قانون نباشد كه اين مصوبه هم خلاف قانون نيست- موظف به اجراي اين مصوبه كند.
بسياري از مسائلي كه شوراها تصويب مي كنند فقط شهرداري است كه بايد آنها را اجرا كند وسازمانهاي ديگر اگر خواستند اجرا مي كنند و اگر نخواستند اجرا نمي كنند.
* به نظر شما دليل اين نوع مقاومت ها در برابر مصوبات شوراي شهر چيست؟
- در سطوح مديريتي شهر هنوز اين موضوع تسري پيدا نكرده و اجراي مصوبات شوراي شهر را براي خود يك وظيفه نمي دانند. گرچه مسئولين رده بالاي كشور بر اجراي قوانين شوراها اصرار مي ورزند ولي اين موضوع براي رده هاي مياني هنوز جا نيفتاده است و متأسفانه شوراها را گاهي اوقات رقيب خود مي دانند و سعي مي كنند تا آنجا كه مي شود آنها را از سيستم و مراحل تصميم گيري دور نگه دارند. حتي هنگام بودجه بندي براي استانها بايد نماينده شوراها در جلسات حضور داشته باشند.
اگر هم به جلسه دعوت شوند. عموماً حضور آنها يك حضور صوري و جانبي است و حق رأي ندارند. بسياري از موارد ديگر نيز كه شورا بايد حضور داشته باشد متأسفانه يك حضور صوري است و در آنجاها نيز حضور شورا را جدي نمي گيرند. يعني در بدنه اجرايي هنوز اين موضوع رسوخ نكرده است كه خود شوراها يك مرجع تصميم گيري و قانونگذاري هستند.
مشكل در اين است كه برخي مسئولين، شوراها را جزيي در دل وزارت كشور و بخشي از كارمندان آن وزارتخانه قلمداد مي كنند كه بايد از وزارت كشور، استاندار و فرماندار و ديگران تبعيت داشته باشند و قانوني كه تصويب مي كنند مطابق ميل آنان باشد كه البته اين عموميت ندارد بلكه در بدنه برخي دستگاهها اين گونه فكر مي شود. به خاطر اين كه قديم اين گونه بوده است و خودشان اجرا مي كردند و كاري به شوراي شهر نداشته اند.
* از بحث شوراها و موانع پيش روي آنها خارج شويم و قدري هم به عملكرد دو ساله دومين دوره شوراي شهر تهران بپردازيم. اولاً اولويت هاي شوراي شهر براي اداره تهران به ويژه در ارتباط با ترافيك چه بوده و تا چه اندازه محقق شده است؟
- تهران شهري است با مشكلات بسيار پيچيده كه بدون برنامه گسترش پيدا كرده است. تهران از سال ۴۹ داراي طرح جامع شد و پس از اين كه دوره طرح به پايان رسيد فاقد برنامه بوده است. در حوزه ترافيك از آنجا كه شهر برنامه اي نداشته و گسترش آن خارج از ضوابط شهرسازي بوده از نظر ترافيك و حمل و نقل دچار مشكلات عديده و پيچيده اي شده است كه به سادگي نيز قابل حل نيست. در حال حاضر مهم ترين مشكل اين است كه جاي حمل و نقل عمومي و حمل و نقل شخصي با يكديگر عوض شده است. به جاي اين كه سهم حمل و نقل عمومي بين ۶۰ تا ۷۰ درصد باشد، حمل و نقل خصوصي حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد و حمل و نقل عمومي حدود ۲۵ درصد است. در حال حاضر تمام تلاش ها بر اين است كه اين درصدها به نفع حمل و نقل عمومي تغيير كند و جاي اين دو اصلاح شود و سهم حمل و نقل عمومي به ۷۵ درصد و حمل و نقل خصوصي به ۲۵ درصد برسد.
* مديريت شهري براي رسيدن به اين هدف چه راهكارهايي را پيش بيني و چه اقداماتي انجام داده است؟
- در حال حاضر در تهران نزديك به ۶ هزار دستگاه اتوبوس فعال وجود دارد و در اين مدت ۲ سال حدود ۲۵۰۰ دستگاه به ناوگان اتوبوسراني اضافه شده است. وقتي اتوبوس اضافه مي شود براي حركت نياز به فضا دارد. گرچه با احداث خطوط ويژه تا حدودي اين مشكل حل شده است ولي بالاخره فضا براي احداث خطوط ويژه محدود است. از اين رو بايد به سمت احداث خطوط ريلي حركت كنيم كه ظرفيت بيشتري دارد؛ زيرا قطار با داشتن واگن هاي متعدد چند برابر اتوبوس جابه جايي انجام مي دهد و با سرعت بالا و توقف كمتر مي تواند مسيري را كه اتوبوس در عرض نيم ساعت طي مي كند ظرف ۵ تا ۶ دقيقه بپيمايد؛ از سوي ديگر هيچ گونه آلودگي و سروصدا و توقف هاي چهارراهي ندارد.
از اين رو شوراي شهر تاكنون اجراي تمام خطوط اصلي مطالعه شده مترو را تصويب كرده است. اين در حالي است كه تا پيش از آن تمام آنچه تصويب و انجام شده يك سوم چيزي بوده كه ما در اين ۲ سال تصويب كرديم و مقرر شد منابع مالي آن را نيز مترو از طريق فاينانس تأمين كند و نيمي از آن را نيز دولت تعهد كرده كه بپردازد. به بيان ديگر قرار است ۲۰۰ كيلومتر به خطوط فعلي مترو اضافه شود و سهم مترو در جابه جايي مسافر به ۲۰ درصد برسد. علاوه بر اين با اضافه كردن اتوبوس و ديگر وسايل همگاني مانند تاكسي، سهم حمل و نقل عمومي افزايش يابد و به تدريج به۷۰ درصد پيش بيني شده برسد. در آن صورت مي توان راهكارهايي را پيش بيني كرد كه مردم به جاي حمل و نقل شخصي از حمل و نقل عمومي استفاده كنند كه البته بايد فرهنگ سازي هم صورت بپذيرد. البته در حال حاضر نيز اگر از اتومبيل هاي شخصي كمتر و از وسايل حمل و نقل عمومي بيشتر استفاده شود فضا براي تردد وسايل حمل و نقل عمومي بيشتر و سرعت آنها افزايش مي يابد.
البته در كنار اينها كارهاي عمراني مانند پل هاي روگذر و زيرگذرها و ايجاد بزرگراه و معابر نيز مورد توجه قرار گرفته است. براي مثال تونلي كه در امتداد بزرگراه رسالت احداث شده و نيمه كاره مانده بود با تلاش فراوان شهرداري قرار است هرچه زودتر به پايان برسد كه كار بسيار ارزنده اي است. در اين مدت تونل ها، روگذرها و پل هاي زيادي احداث شده است. براي نمونه در بزرگراه آزادگان و شهيد رجايي پلي را در مدت ۱۱ ماه با آن وسعت احداث كردند كه كار ارزنده اي است و ده ها پل ديگر كه ساخته شده و يا در دست احداث است. همچنين در اين مدت دور برگردان هاي جديدي احداث شده و گشايش كمي و كيفي در ترافيك و حمل و نقل عمومي به وجود آورده است.
از سوي ديگر سعي بر اين است كه خطوط مترو گسترش يابد و در بعضي جاها از مونوريل نيز استفاده شود. حتي بررسي مي شود كه اگر نيازي به تراموا هست، در بعضي جاها به جاي اتوبوس از تراموا كه سرعت و ظرفيت بيشتري دارد استفاده شود. همچنين براساس برنامه پيش بيني شده قرار است امسال تعداد اتوبوس هاي شركت واحد به ۷ هزار دستگاه برسد كه در اين رابطه اولويت با اتوبوس گازسوز است. علاوه بر اين تاكسيراني نيز گسترش مي يابد و ساماندهي مي شود.
* با توجه به اينكه تهران سالهاست به دليل نبود طرح جامع و تفصيلي بدون برنامه مشخصي اداره مي شود مديريت شهري در اين زمينه چه اقداماتي انجام داده است؟
- در حوزه شهرسازي يكي از كارهاي بي نظيري كه براي اولين بار در كشور در حال انجام است موضوع تهيه طرح جامع و طرح تفصيلي و چشم انداز تهران مي باشد. از اين رو طي يك سازوكار و برنامه تفاهم آميز و سندي كه بين وزارت مسكن و شهرسازي، شوراي شهر و شهرداري تهران به امضا رسيد قرار شد وزارت مسكن طرح جامع تهران را تهيه كند كه البته پذيرفت ضمن تأمين اعتبارات و بودجه طرح، تهيه آن را به شهرداري واگذار كند. همچنين قرار شد شهرداري طرح تفصيلي و شوراي شهر نيز چشم انداز تهران را تهيه كنند و هر سه طرح به طور همزمان تهيه شود. از اين رو در حال حاضر يك تبادل نظر علمي بين تهيه كنندگان اين طرح ها وجود دارد. مشاوريني كه طرح جامع را تهيه مي كنند در يك نهادي به نام نهاد برنامه ريزي شهري تهران گردآمده اند كه قبلاً وجود نداشت و با مصوبه شوراي شهر اين نهاد ايجاد شد كه تعدادي از مسئولين و متخصصين و اساتيد دانشگاه در آن حضور دارند و چنانچه مسئولين هم عوض شوند، وجود متخصصين و اساتيد دانشگاه در اين نهاد موجب مي شود كه روند استمرار داشته باشد. همچنين براي به روز كردن اطلاعات از يك مشاور خارجي يعني نهادي به نام «اپيورپاريس» كمك فكري مي گيريم كه بزرگترين نهاد برنامه ريزي شهر پاريس است و تهيه طرح جامع و تفصيلي با هم جلو مي روند.
اميدواريم بتوانيم بعد از سالها كه تهران بدون برنامه اداره شده است طرح جامع و تفصيلي تهران را تهيه كنيم. اين موجب خواهد شد كه از تصميمات يك شبه، فردي و سليقه اي در اداره شهر پرهيز شود و تصميم گيري ها براساس طرح هاي مدون انجام گيرد. نهاد برنامه ريزي شهري تهران نهادي دائمي خواهد بود و بعد از تهيه طرح منحل نخواهد شد و به عنوان مشاورين عالي شهرداري مرتب طرح جامع و تفصيلي را به روز مي كنند، چون شهر به مثابه يك موجود زنده مرتب در حال دگرگوني و پيشرفت است و طرح ها نياز به اصلاح دارند.
* مديريت شهري طي اين ۲ سال چه اقداماتي در زمينه فرهنگي و اجتماعي انجام داده است؟
- تهران يا بهتر بگويم كلان شهر و ابر شهر تهران مانند همه شهرهاي بزرگ داراي معضلات فرهنگي فراواني است. بنابراين توجه به مسائل فرهنگي ضرورت دارد، به ويژه اينكه شهر تهران به لحاظ تفاوت جمعيت روز و شب مشكلات خاص خود را دارد. به عبارت ديگر آمار ۶ميليون و۷۰۰ هزار نفر مربوط به جمعيت شب در تهران است. در حالي كه جمعيت روز خيلي بيشتر از اينهاست زيرا تعداد زيادي از شهرهاي اطراف به تهران مي آيند و شب ها به محل سكونت خود برمي گردند. از اين رو وقتي جمعيت زياد باشد مسايل فرهنگي ومشكلات مربوط به آن نيز نياز به رسيدگي بيشتر دارد. تاكنون كارهاي ارزنده و شايسته اي در اين زمينه صورت گرفته است. بدون شك كميسيون فرهنگي اجتماعي شوراي شهر يكي از فعالترين كميسيون ها بود و فعاليت هاي چشمگيري را انجام داده است. لوايح و طرح هاي فراواني در اين كميسيون بررسي و شوراي شهر تاكنون حدود ۶۰ مصوبه در رابطه با مسائل فرهنگي در زمينه هاي مختلف تصويب كرده است. اين كميسيون همچنين هماهنگي هاي مختلفي را با سازمان ها و دستگاه هاي ذيربط در راستاي جايگاه شوراي شهر انجام داده است. يعني فقط با شهرداري كار نكرده بلكه هماهنگي هايي را با سازمان بهزيستي، وزارت بهداشت و درمان، هلال احمر، سازمان ورزش، كتابخانه ها، ميراث فرهنگي و وزارت ارشاد به وجود آورده است تا بتواند برنامه ريزي خوبي را در تهران براي رفع ناهنجاري ها و ساماندهي امور فرهنگي انجام دهد.
شوراي شهر همچنين تعامل خوبي با سازمان فرهنگي و هنري شهرداري در زمينه هاي مختلف از جمله برگزاري مسابقات ورزشي بانوان كشورهاي اسلامي در تهران داشته است. اين مسابقات براي اولين بار در دنيا انجام شد و حركت بسيار خوبي بود و در كشورهاي اسلامي تأثير بسيار مثبتي را به جاي گذاشت. همچنين شوراي شهر در اين مدت علاوه بر مسائل فرهنگي ،مسائل زيست شهري وآموزشي را نيز مورد توجه قرار داد و با آموزش و پروش و وزارت بهداشت جلسات مختلفي را برگزار كردند و به تفاهم هاي خوبي دست يافتند.
شوراي شهر همچنين در رابطه با مسائل فرهنگي و مذهبي و رسيدگي به امور مساجد و اوقاف و اماكن متبركه نيز مصوباتي داشته است و با ديد مثبت به اين موضوع نگاه كرده است. در همين راستا با لايحه اي كه شهردار به شورا ارائه داد و از سوي كميسيون فرهنگي اجتماعي دنبال و در نهايت در شورا به تصويب رسيد، مساجد نه تنها از عوارض معاف شدند بلكه به آنها اين امكان داده شد بتوانند تا ۲۰۰ متر مربع فضاي تجاري _ البته به صورت وقف- ساخت و ساز كنند و مخارج اين اماكن از اين راه تأمين شود. همچنين كمك هايي در قالب اعتبارات براي مساجد در نظر گرفته شده است. علاوه بر اين، بررسي وضعيت كودكان بي سرپرست و مسائلي نظير كارتن خواب ها در همين كميسيون انجام شد و به نتايج خوبي رسيد. با اينكه براي انجام اين كارها بايد از بودجه و اعتبارات جاهاي ديگر استفاده مي شد، ولي شهرداري به تنهايي كارهايي را در اين زمينه انجام داد.
در بحث ورزش نيز به موجب مصوبه شوراي شهر ميزان سهمي كه براي شهرداري براي شهر تهران در نظر گرفته بيش از سهمي است كه سازمان تربيت بدني در نظر مي گيرد و در همين راستا براي ايجاد اماكن ورزشي و جلب مشاركت هاي مردمي، تسهيلات تشويقي از سوي شهرداري در نظر گرفته شده است. در رابطه با ميراث فرهنگي نيز شهرداري ملزم به كمك و مشاركت در اين زمينه مي باشد. زيرا تعامل ميان شهرداري و ميراث فرهنگي مي تواند نتايج خوبي را براي حفظ اين اماكن در پي داشته باشد.
* با اين حال اگر قرار بود براي اين دو سال به شوراي شهر و شهرداري نمره بدهيد چه نمره اي مي داديد؟
- فكر مي كنم مردم بايد اين نمره را بدهند، نه ما. چون ما هر چقدر هم بخواهيم منصفانه و بيطرفانه نمره بدهيم باز هم چون مربوط به خودمان است از ترس اينكه نمره زياد نداده باشيم يا نمره كم مي دهيم و يا به خاطر اين كه كارها را مي دانيم و خبر داريم نمره زياد مي دهيم. ولي به هر حال مردم بايد نمره بدهند. حتماً شنيده ايد كه يكي از فقها مي خواست در مورد چاه آب فتوا بدهد و چون در خانه خودش چاه آب كوچكي داشت هر چه مي خواست فتوا بدهد به ياد چاه آب مي افتاد تا اينكه چاه آب را پركرد و گفت حالا ديگر چون خودم چاه آب ندارم راحت مي توانم فتوا بدهم. اينكه آيا اين موضوع واقعيت داشته و يا نداشته باشد من نمي دانم ولي به هر حال ما هم چون صاحب چاه آب هستيم، بايد مردم كه صاحب چاه آب نيستند نمره بدهند. به هر حال اميدواريم خدا و مردم راضي باشند.
