سيامك قليچ خاني
از نيمه دوم نود ميلادي دوران پررونق براي فوتبال فرا رسيد. موفقيت هاي ده ساله اخير به دليل مخاطب هايي كه پيدا كرده بوده و از آن روز به بعد لحظه به لحظه دچار تغيير و تحول شد ، روند صعودي پيدا كرد. از همان سالها بود كه با روشن بيني مسئولين از سياسي گرفته تا ورزشي اين رشته توانست موانع بازدارنده را از پيش رو بردارد و قدم به فضاي تازه اي بگذارد كه اولين اثر آن هجوم بازيكنان ايراني به اروپا و شناخت فوتبال جهان از ايران بود. تاريخ را دوره هاي مختلف مي سازند و دوره ها را انسان ها. در فوتبال نيز بازيكنان سازندگان دوره هايي به حساب مي آيند كه تاريخ فوتبال را شكل بخشيده اند. هر دوره و دهه در فوتبال براي خود شگفتي هايي دارد و تعدادي قهرمان در آن بدعت گذار سبك ها و شيوه هايي مي شوند كه گاه بيش از نيم قرن در اذهان باقي مي ماند. تاريخ هنوز لژيونر شدن بزرگاني مانند دي استفانو، پوشكاش، كرايف، پلاتيني، كيگان، مارادونا و... را در برگ برگ زرين خود به يادگار دارد. افتخارات را نيز مجموعه بازيكنان مي سازند كه گاه اتفاق مي افتد كه تعدادي بازيكن در يك مقطع تاريخي ظهور مي كنند و در روند جامعه شان تأثير مي گذارند. از اين دست اتفاقات در دهه سي ميلادي ايتاليا، دهه پنجاه براي مجارستان و خيلي از كشورها به وقوع پيوسته است. در فوتبال ايران نيز اين تحول شكل گرفت. البته در اين ميان تطبيق فرهنگ، زبان و روحيه حرفه اي خيلي مهم است و در اينجاست كه تفاوت ها ديده مي شود. از علي دايي و يا وحيد هاشميان، مهدي مهدوي كيا كه سالها دوام مي آورند و يا در آن سو رسول خطيبي و يا علي موسوي كه حضور آنها به سال هم نرسيد. به هر صورت حضور بازيكنان ايراني در ليگ هاي خارجي در واقع حلقه گذر از آماتوريسم تلقي مي شود. امروز در عرصه فوتبال آسيا و اروپا، ايرانيان نيز سهمي دارند. لژيونرهاي جوان فوتبال ايران راه را براي آيندگان باز گذاشته اند تا با حضور در ميدانهاي جهاني و دنياي حرفه اي فوتبال، اندازه هاي فوتبال كشور را نيز وسيع تر كنند. تأثير عمده حضور بازيكنان ما در اروپا و ديگر قاره ها در سالهاي آينده مشخص خواهد شد در اين مقاله سعي نموديم از لحاظ آماري حضور بازيكنان ايران حاضر در ليگ هاي خارجي را بررسي كنيم.
لژيونرها
سابقه حضور بازيكنان ايراني در باشگاه هاي خارجي به ده ها سال قبل باز مي گردد.
مرحوم حسين صدقياني نخستين مربي تيم ملي فوتبال ايران، نخستين ايراني حاضر در باشگاه هاي خارجي محسوب مي شود. صدقياني در تيم شارلروا بلژيك بازي مي كرد و بعد از پايان تحصيلاتش به ايران بازگشت، يك سال بعد از مرحوم صدقياني، يك دروازه بان به نام «حسينعلي خان سردار» پيراهن سروت ژنو سوئيس را برتن كرد و جالب اين كه يك بازي براي تيم ملي بلژيك نيز انجام داد، به همين ترتيب طي ده ها سال، تعدادي از بازيكنان ايراني، فارغ از هياهو و تبليغات، مدتي را در تيم هاي نه چندان سرشناس خارجي سپري كردند. از بهزاد فراهاني- هنرمند تأتر و سينما- كه يك سال با تيم رمس در دسته دوم فرانسه تمرين مي كرد هر چند شانس بازي به دست نياورد تا منصور رشيدي كه آزمون هاي فني پزشكي باشگاه بايرن مونيخ را پشت سرگذاشت يا ناصر حجازي كه اگر فدراسيون فوتبال در سال ۱۳۵۷ رضايت نامه معتبري براي او صادر مي كرد به تيم منچستر يونايتد مي پيوست.
ايرج دانايي فرد و آندرانيك اسكندريان بعد از جام جهاني ۱۹۷۸ به عضويت تيم كاسموس درآمدند و همان سال پرويز قليچ خاني با اين كه قبل از جام جهاني از تيم ملي ايران خط خورد اما به عضويت تيم سن خوزه درآمد. محمدرضا عادلخاني نيز به واسطه تحصيل در آلمان در تيم هاي اوبرهازن و برانشويك توپ زد و پس از آن بازيكن تيم هاي تاج سابق و ملي شد. حسن روشن نيز اولين ايراني بود كه راهي كشورهاي حوزه خليج فارس شد. روشن در سال ۱۳۵۶ به تيم الاهلي دوبي پيوست و اين تيم را در كسب يكي از دو عنوان قهرماني اش در طول تاريخ فوتبال امارات ياري رساند. البته حسن روشن سپس عازم باشگاه هاي آمريكا شد و در تيم هاي «فورت لادردا» و تيم داخل سالن آمريكن ايندوروساكر بازي كرد. ابراهيم قاسمپور را نيز مي توان پرسابقه ترين لژيونر ايراني محسوب كرد، قاسمپور نزديك به ۱۵ سال در تيم هاي الشعب امارات، السد، الريان و العربي قطر و همچنين الاهلي مصر بازي كرد.
موج دوم مهاجرت بازيكنان ايراني به باشگاه هاي نه چندان مطرح خارجي در دهه ۸۰ و نيمه نخست دهه ۹۰ ميلادي صورت گرفت. رضا احدي و حميد عليدوستي به آلمان رفتند و در رقابت هاي سري B بوندس ليگا بازي كردند. احدي در تيم «روت وايس افرد» تيم دوم شهر بوخوم و عليدوستي در باشگاه زالمور بازي كرد و با توجه به مقررات وقت اين دو بازيكن به علت عضويت در باشگاه هاي خارجي شش ماه از تيم ملي محروم شدند! جالب آن كه رسانه هاي معدود ورزشي نيز نمي توانستند هيچ خبري و يا عكسي از بازيكنان به چاپ برسانند. حميد عليدوستي طي ۳۰ بازي در فصول ۸۶ و ،۸۷ ده گل به ثمر رساند و احدي نيز در ۱۸ بازي در بوندس ليگا B به ميدان رفت و يك گل را به نام خود ثبت كرد.
علاوه بر اين، بازيكناني نظير عبدالرضا برزگري، حسين فركي، ناصر محمدخاني، عبدالعلي چنگيز، محسن عاشوري، حسن شيرمحمدي، امير قلعه نويي، صمد مرفاوي، فرشاد پيوس، افشين پيرواني، حميد درخشان، مرتضي كرماني مقام، مجيد نامجو مطلق و حميد فرزام نيا، شاهين و شاهرخ بياني و... سابقه حضور در تيم هاي حوزه خليج فارس را دارند.
مهمترين دليل مهاجرت اين بازيكنان به باشگاه هاي نه چندان قدرت مند و مطرح عربي درآمدهاي مالي بالاتر از فوتبال آماتور و كم درآمد ايران بود.
آغاز حركت جديد
رقابت هاي جام ملت هاي آسيا در سال ،۱۹۹۶ نقطه عطفي در تاريخ فوتبال ايران بوجود آورد. تعطيلي هم زمان بوندس ليگا و اين مسابقات توجه ويژه فوتبال جهان به آسيا و تمركز مربيان خارجي به اين قاره فرصت مناسبي شد تا فوتبال ايران ابعاد جهاني پيدا كند.
علي دايي و كريم باقري راهي آرمينيا بيلفلد شدند و خداداد عزيزي نيز به ا ف ث كلن پيوست. در همان سال دايي در رده بندي فيفا جزو ۵۰ نفر برتر قرار گرفت و باقري پس از رونالدو جايزه بهترين گلزن سال ۹۷ جهان را به دست آورد. درخشش دايي به حدي بود كه بايرن مونيخ با پرداخت چهار ميليون مارك او را در اختيار گرفت. در همان سال بايرينها براي به دست آوردن ينس يرميس ۵/۱ ميليون مارك و حسن سالي حميدزيج ۲ ميليون مارك پرداختند و پس از اين سه بازيكن بود كه موج حركت حضور بازيكنان ايراني به ليگ هاي معتبر دنيا شدت گرفت كه فهرست اين بازيكنان به شرح زير است.
مهرداد ميناوند(اشتروم گراتس اتريش)، عليرضا منصوريان(اشكودا زانتي يونان، سنت پائولي آلمان)، مهدي مهدوي كيا(بوخوم و هامبورگ)، مهدي پاشازاده(بايرلوركوزن، فورتو ناخكن، راپيدوين، اشتروم گراتز و آدميرواكر)، داريوش يزداني(بايرلوركوزن آلمان و شالروا بلژيك)، نيما نكيسا(وريا كاوالا يونان)، رضا ترابيان(استاندارد ليژ بلژيك)، سرژيگ تيموريان(ماينس آلمان)، سيروس دين محمدي(ماينس آلمان)، علي موسوي(بايرلوركوزن و فورتانا كلن آلمان، رسول خطيبي(هامبورگ)، وحيد هاشيميان(هامبورگ، بوخوم و بايرن مونيخ)، سهراب بختياري زاده (ارزروم اسپورتركيه)، علي لطيفي(آدميرواكراتريش)، محمدرضا مهدوي و محمدرضا امامي فر(شارلروا بلژيك)، محمد خاكپور(وان اسپور تركيه)، فراز فاطمي(اف ث  اگالويونان).
هر چند در همين مدت چندين بازيكن ايراني در ليگ هاي عربي، شرق آسيا و حتي آسياي ميانه نيز مشغول شدند مانند:
هاشم حيدري(الاهلي دوبي)، علي كريمي(الاهلي دوبي)، علي اصغر مديرروستا(الاهلي فجيره)،حسين خطيبي (النصر كويت)، اكبر يوسفي (گيلانگ سنگاپور، الاهلي فجيره)، فرهاد مجيدي(الوصل دوبي)، عليرضا واحدي نيكبخت(الوصل دوبي)، جواد كاظميان(الاهلي دوبي)، رسول خطيبي و ستار همداني(النصر امارات)، حسين كعبي(القطر)، رضا شاهرودي(داليان وندا چين)، حميد استيلي(گيلانگ سنگاپور)، رضا رضايي منش(گيلانگ سنگاپور)، حسن شيرمحمدي(پورانگ شانگهاي چين)، مهدي هاشمي نسب و فيروز محمودي(كوپتداق عشق آباد تركمنستان).
فوتبال حرفه اي، فوتبال بين المللي
براي بدست آوردن موفقيت در ورزش، مسلح شدن به علم روز و همچنين داشتن ارتباطات بين المللي از مهمترين عوامل است.
موج فزاينده و رو به رشد فوتبال در دنيا و در كشورهاي صاحب نام در اين رشته ورزشي كاملاً به صورت يك رقابت پرشور در بين اين كشورها در آمده و متوليان فوتبال در جهان همه توان خود را معطوف زيباتر و جذابتر كردن آن كرده اند.
جايگاه فوتبال ما در اين چند سال اخير اصولي تر و محكمتر شده است.
شور و اشتياقي كه بعد از پيروزي هاي مهم ورزشي و يا درخشش نفراتي كه از آنسوي مرزها مي درخشند نصيب ما مي شود به صورت يك لذت و حس برتري زيبا مي تواند براي مشتاقان ورزش ما بسيار خوشحال كننده و پر شعف باشد.
فوتبال ما جدا از اينكه در آستانه حضور در جام جهاني است اما در مرحله اي است كه توجه جهانيان را به خود جلب كرده است.
صعود به رده نوزدهم جهان در رده بندي فيفا _ در اين جدول آلمان تيم بيستم جهان است _ از جمله افتخارات كنوني ماست كه مي توان هنرنمايي لژيونرهاي ايراني را نيز به آن اضافه كرد. در چندين سال اخير فوتبال ما فراز و نشيب هاي زيادي داشته است.
شناخت و درك صحيح از اين رشته ورزشي و طرز فكر متوليان فوتبال پيوسته همسو و مردم پسند بوده است و تدبير اصولي و انديشيدن سالم و ديدن افقهاي دور همگام با برنامه ريزي كلان در اين زمينه توانست بهترين علاج براي آينده فوتبال ما باشد.
قهرماني در بوسان ، نظم ليگ حرفه اي، ثبات نتايج تيم ملي، درخشش بازيكنان ايراني حاضر در خارج و ...
همچنين حضور اين بازيكنان در فوتبال جهان از كانال صحيح، اصولي و بدون مخدوش بودن وضعيت قراردادها همه مي تواند پايه هاي اصلي تشكيل تيم هاي ملي و هدايت فوتبال بسوي آينده اي روشن را داشته باشد و فوتبال ما اعتباري جهاني و در خور و شايسته به دست آورد. بعد از بازيهاي تيم ملي در جام جهاني ۲۰۰۶ آلمان كه مطمئنيم به اين آرزو دست پيدا خواهيم كرد آنگاه جايگاه اصلي بازيكنان ايراني در ليگهاي حرفه اي بدست خواهد آمد، به خصوص اينكه تجربه نفرات گذشته و اشتباهات و نگاه آماتور گونه اي كه اكثر آنها داشتند، ديگر وجود نخواهد داشت.
يك نگاه به جوانان امروز مشخص مي كند، در آينده اي نزديك فوتبال اروپا به تسخير بازيكنان ايراني درخواهد آمد.