در حال حاضر چون طرحي براي درآمد محلي و عوارض شهري براي كلانشهرها ارائه نشده است، شهرداري اين شهرها عموما تراكم فروشي مي كنند
امير موسي كاظمي
شايد اگر تحقيق گروه پژوهشي Economist لندن، تهران را ارزان ترين پايتخت دنيا معرفي نمي كرد، شايد وزير مسكن و شهرسازي هيچ گاه پيشنهاد دريافت عوارض از شهروندان براي زندگي در كلانشهرها را مطرح نمي كرد.
دقيقا يك هفته پيش بود كه علي عبدالعلي زاده در حاشيه همايش بين المللي شهرهاي جديد، دريافت عوارض از ساكنان كلانشهرها از طريق افزايش چند درصدي كالاها و اجناس و پرداخت آن به صورت عوارض به خود شهرها را شيوه اي دانست كه در بسياري از كلانشهرهاي جهان اجرا مي شود.
وزير مسكن و شهرسازي در آن روز از توكيو به عنوان مثالي براي ادعاي خود بهره برده و با اشاره به اينكه اين نوع گران كردن شهرهاي جديد يك گراني جهشي است، گفته بود: كلانشهرها بايد با عوارض خودشان اداره شوند و در همين راستا شهرداري تهران نيز سالها پيش در زمان تنظيم برنامه پنج ساله، پيشنهادي مبني بر افزايش قيمت بنزين و پرداخت عوارض ناشي از اين افزايش به شهرداري، ارائه كرده بود.
وي استفاده از تجربه دنيا و دريافت عوارض محلي به جاي فروش تراكم را توصيه كرده و افزوده بود: در صورت پرداخت نشدن عوارض به شهرداري ها، آنها مجبور به فروش تراكم مي شوند و در حال حاضر چون طرحي براي درآمد محلي و عوارض شهري براي كلانشهرها ارائه نشده است، شهرداري اين شهرها عموما تراكم فروشي مي كنند.
اما پيشنهاد وزير مسكن و شهرسازي را در شرايطي بايد بررسي كرد كه به گفته خود وي تا سال 1400، حدود 33 ميليون به جمعيت 37 ميليوني شهرنشين كشور افزوده خواهد شد كه اين افزايش، تمركز جمعيت در كلانشهرها را بيشتر مي كند.
بر اساس سرشماري هاي انجام شده روند تغييرات شهرنشيني در كشور طي چهار دهه گذشته افزايش چشمگيري داشته به طوري كه نسبت جمعيت شهرنشين كشور بين سالهاي 1335 تا 1375 حدود 2 برابر و قدر مطلق آن حدود شش برابر شده است.
هر چند افزايش شهرنشيني، روندي جهاني است اما اين امر در كشور ما از شدت بيشتري برخوردار بوده به نحوي كه مسئولان كشور را به سوي يافتن راه حل براي جمعيت فزاينده شهرنشين سوق داده است. راه حلي كه در 2 پروسه تدوين برنامه ريزي مناسب براي شهرهاي موجود و نيز احداث شهرهاي جديد متبلور شد.
شهرهاي جديد
پنجم مرداد ماه 79 بود كه هيات وزيران لايحه اي را تصويب و به مجلس شوراي اسلامي فرستاد كه بعدها با عنوان لايحه ايجاد شهرهاي جديد دوباره مهر خلاف موازين شرع شوراي نگهبان را در پاي خود ديد.
ايراد اول شوراي نگهبان بر مبهم بودن تبصره ماده 2 اين لايحه دلالت داشت. مقررات قانوني موضوع تبصره ماده 2 لازم است معلوم گردد تا اظهار نظر به عمل آيد.
مجلس شوراي اسلامي براي رفع اين ابهام، متن ماده 2 مصوبه قبلي توسط كميسيون عمران را اصلاح و عينا به تصويب رساند، اما باز هم مورد تاييد شوراي نگهبان قرار نگرفت. سرانجام مجلس در تاريخ 16/10/80 باز هم تبصره ماده 2 را دستخوش تغيير قرارداد تا ديگر نه خلاف شرع باشد و نه مغاير با قانون اساسي. پس از تصويب مكان احداث شهر جديد، وزارت مسكن و شهرسازي مي تواند حسب مورد قوانين و مقررات جاري نسبت به تملك اراضي و املاك مورد نياز اقدام نمايد و متقاضي غير دولتي نيز مي تواند نسبت به خريداري اراضي و املاك مورد نياز طبق مقررات اقدام نمايد. 
اينگونه بود كه مشكل شوراي نگهبان با وادار نكردن اشخاص حقيقي و حقوقي نسبت به واگذاري اراضي خود به دولت در غير از شرايط ضرورت حل شد و اين لايحه شكل قانون به خود گرفت.
از آن تاريخ يعني 27/10/80 تا زماني كه وزير مسكن و شهرسازي پشت تريبون همايش بين المللي شهرهاي جديد، از احداث۲۰شهر جديد در 12 استان كشور خبر داد، 3 سال و 3 ماه و 15روز گذشت، اما اين پايان كار نبود، چرا كه دقيقا در همان روز پروژه دوم يعني تدوين برنامه ريزي مناسب! براي شهرهاي موجود كليدخورد.
گراني در شهرهاي بزرگ
طرح موضوع پرداخت عوارض براي زندگي در كلانشهرها از سوي وزيرمسكن و شهرسازي هرچند با ذكر دلايل مستندي چون اتلاف زمان، مشكلات زيست محيطي، بلاياي طبيعي، آسيب هاي اجتماعي، تخريب محيط پيرامون و ده ها آسيب جدي ديگر همراه است، اما به هيچ وجه راهكار مناسبي براي معضل تمركز زدايي به شمار نمي رود.
عضو هيات رئيسه شوراي اسلامي شهر تهران يكي از منتقداني است كه اين پيشنهاد را نه تنها غيرمنطقي و در تعارض با عدالت اجتماعي مي داند، بلكه آن را نوعي توهين به مردم ارزيابي مي كند.
مهندس اميررضا واعظي آشتياني معتقد است:با افزايش قيمت ها و گراني و اعمال فشار به مردم نه تنها آنها به شهرستان برنمي گردند، بلكه به حاشيه شهرها و حريم تهران منتقل مي شوند كه اين امر مشكلات و تبعات منفي خاص خود بويژه بحران ها و مفاسداجتماعي را به دنبال دارد.
به نظر مي رسد نگاه ريشه اي به مسئله مهاجرت و جلوگيري از آن ضرورتي به مراتب بيشتر از اتخاذ تصميم هاي اينچنيني داشته باشد. واعظي آشتياني هم روي اين مسئله تاكيد دارد:بايد دليل مهاجرت افراد از روستاها به شهرها بررسي شود كه چرا مردم براي ادامه زندگي مجبورند به شهرهاي بزرگ مهاجرت كنند.
خزانه دار شوراي اسلامي شهر تهران نبود جاذبه هاي لازم در روستاها و همچنين بحث اشتغال را از دلايل مهم مهاجرت افراد به شهرها مي داند: با برخورداري از سياست مدون، برنامه ريزي كلان، ايجاد شرايط لازم كشاورزي و باغداري به گونه اي كه اين حرفه صرفه اقتصادي براي روستائيان داشته باشد به طور يقين از حجم مهاجرت روستانشينان به شهرها جلوگيري خواهد شد.
يكي ديگر از مهمترين دلايل مهاجرت به شهرها، نبود شرايط لازم براي ادامه تحصيل جوانان است. بيشتر دانشجويان بعد از اتمام دوران تحصيل خود ترجيح مي دهند در همان شهرهاي بزرگ ساكن و مشغول به كار شوند. عضو هيات رئيسه شوراي اسلامي شهر تهران در اين باره مي گويد:بهتر است مسئولان به جاي طرح چنين مسائلي كه بدون كارشناسي و مطالعه است، با هماهنگي ساير دستگاه ها و وزارتخانه هاي مربوطه نسبت به حل ريشه اي مهاجرت چاره انديشي كنند.
از سوي ديگر بي توجهي به حريم شهر و ساخت و سازهاي غير مجاز نيز موجب افزايش مهاجرت به شهرها شده، به گونه اي كه طي سالهاي متمادي حريم و حاشيه ها به شهر متصل و مديريت شهري مكلف به ارائه خدمات مي شود.
اين درحالي است كه تمركز زدايي از شهر مادر و انتقال بخشي از جمعيت و فعاليت به نقاط اطراف كلانشهرها يكي از سياست هاي وزارت مسكن و شهرسازي است.
گراني راه حل نيست
بي ترديد در شرايط فعلي و باتوجه به مشكلاتي كه ذكر شد به نظر مي رسد گراني راه حل درستي براي جلوگيري از مهاجرت نبوده و بحران هاي اجتماعي وسيعي را در پي خواهد داشت. به اعتقاد كارشناسان مسائل شهري اگر كشورهاي توسعه يافته با گراني توانسته اند مانع مهاجرت شوند، در حقيقت علاوه بر اصلاح سرانه درآمد، زيرساخت هاي كشاورزي و تامين اجتماعي ساير شهرها و روستاها را فراهم كرده و سپس به اين شيوه عمل كرده اند. اين در حالي است كه هيچ يك از اين شرايط در كشور ما فراهم نيست. اميررضا واعظي آشتياني معتقد است: مسئولان قبل از ترويج برخي مسائل اينچنيني پيامد صحبت ها و اظهارنظرهاي خود را بسنجند، چرا كه اگر اين راهكارها عملياتي هم نشود در اذهان عمومي تاثير بسيار منفي به دنبال خواهد داشت و مردم تحمل چنين صحبت هايي را ندارند.
گذشته از تمام اين مسائل و حتي اگر تهران همچنان ارزان ترين پايتخت جهان باقي  بماند، افزايش هزينه هاي سكونت در اين كلانشهر و ايجاد شرايطي كه پايتخت را به شهري مختص مرفهان تبديل كند، نه تنها غيرمنطقي است بلكه با عدالت اجتماعي نظام جمهوري اسلامي نيز مغايرت دارد. هنوز يادمان نرفته طرح هايي چون فروش خدمت سربازي را كه به دليل تعارض با عدالت اجتماعي و قائل شدن تبعيض ميان دارا و ندار پس از چند صباحي رو به زوال نهادند. قرار نيست كه تجربه هاي ناموفق پيشين را هر بار در ظرفي جديد دوباره تجربه كنيم، هست؟

زماني كه نخستين كنگره بين المللي نورواتولوژي، نورواديولوژي(شنوايي شناسي) برگزار شد، هيچ كس فكر نمي كرد نتيجه پاياني اين كنگره آلودگي هاي صوتي وعوامل روان تني را به عنوان اصلي ترين عامل وزوز گوش به حساب بياورد. شايد به همين خاطر بود كه از همان زمان ضرورت تصويب استانداردهاي آلودگي صوتي بيش از پيش احساس شد.
چند روز پيش شوراي عالي حفاظت محيط زيست آئين نامه جلوگيري از آلودگي صوتي ناشي از خودروهاي توليد داخل را به تصويب رساند تا شايد از اين طريق مهمترين عامل تنش هاي رواني و بعضا وز وز گوش كمتر شود.
براساس اين آئين نامه كه از ابتداي سال آينده به اجرا گذاشته مي شود، آلودگي صوتي خودروهاي توليدي كارخانه هاي داخلي نبايد از حد مجازي كه ميزان آن تعيين خواهد شد، بيشتر باشد.
نتيجه بيست و پنجمين جلسه شوراي عالي حفاظت محيط زيست، ارزيابي زيست محيطي برخي از طرح ها و پروژه هاي بزرگ توليدي و خدماتي از قبيل كارخانه هاي سيمان، قطعات خودرو و قند و شكر را نيز به دنبال داشت.
پيش از اين معصومه ابتكار در جلسه ماهانه هيات نمايندگان اتاق بازرگاني و صنايع و معادن تهران گفته بود: تمامي پروژه هاي ملي و بزرگ كشور مانند فرودگاه ها و شهرك هاي صنعتي بايد پروژه هاي خود را مورد ارزيابي زيست محيطي قرار دهند.
اگرچه از مدت ها پيش كارشناسان به آلودگي صوتي در بخش صنعت توجه كرده اند، اما قوانين و مقررات موثري براي كاهش اين نوع آلودگي در صنايع نداريم.
آلودگي صوتي در محيط هاي شهري نتيجه پيشرفت تكنولوژي، افزايش بي رويه جمعيت و بي توجهي به برخي مقررات و اصول اجتماعي است. به اعتقاد كارشناسان دو نوع آلودگي به صورت عمده در ايران مطرح است كه يكي از آنها آلودگي صوتي در منابع و محيط هاي كار و ديگري وجود اين آلودگي در محيط هاي شهري است كه وضعيت كنوني آلودگي صوتي در تهران بحراني است و در ساير شهرهاي بزرگ كشور، نيز براساس مطالعات و بررسي ها، ميزان اين آلودگي در حد مجاز نيست.
فرهنگسازي و آموزش، اولين گام در كنترل آلودگي صوتي است كه اين آگاهي دادن بايد به صورت مداوم باشد.
البته كارشناسان ترافيكي معتقدند اين فرهنگسازي صرفا براي مردم نيست، بلكه در درجه اول بايد اين امر به سياستگذاران آموزش داده شود، زيرا برنامه ريزي براي كاهش آلودگي صوتي با سياست گذاران است.
مهمترين روش براي كاهش اين نوع آلودگي، متحول كردن خطوط توليد است چرا كه به كارگيري ساير روش ها براي كاهش آلودگي صوتي در صنايعي كه خط توليدشان كهنه و فرسوده است نمي تواند موثر باشد.
اگرچه حساس ترين اندام بدن در مقابل آلودگي صوتي گوش است ، اما اين آلودگي روي بيشتر اندام هاي بدن اثرات سوء مي گذارد. به عنوان مثال براساس تحقيقات انجام شده اثر منفي صدا بر سيستم قلبي - عروقي و دستگاه گوارش تاييد شده است.
از سوي ديگر صداي بلند باند راديو پخش خودروها يكي ديگر از علل اصلي آلودگي صوتي در معابر شهري تهران به شمار مي رود كه اين صدا علاوه بر اختلال در سيستم شنوايي و ناراحتي هاي رواني، عوارض عصبي را در افراد ايجاد مي كند.

مهرداد مشايخي
پديده مهاجرت، خود زائيده توزيع ناعادلانه ثروت و امكانات عمومي، عدم بسط يكسان عدالت اجتماعي به نوعي مطلوب در شهرها، روستاها و كلانشهرها و البته تغيير شيوه زندگي از روستايي - شهري به شهري است.
در اين بين در 3 دهه اخير و بخصوص در 2 دهه گذشته، كلانشهرهاي ايران ميزبان بيشترين مهاجران به پيرامون خود بوده اند. گروهي از مهاجران كه امكان يافتن كار و تطبيق شيوه زندگي در كلانشهرها را دارند يا بلافاصله يا بتدريج جذب مراكز كلانشهرها شدند و گروه ديگر كه امكان تقبل هزينه زندگي در مراكز را ندارند با روي آوردن به سكونت و زندگي در پيرامون شهر، مديران شهري را با مسئله  حاشيه نشيني مواجه كردند. مهاجرت به كلانشهرها اگرچه ساكنان اوليه اين شهرها را با مشكلاتي نظير افزايش ناگهاني جمعيت و به دنبال آن افزايش حجم ترافيك، كم شدن فرصت هاي شغلي، افزايش قيمت ها به دليل بالا رفتن تقاضا، كم شدن كيفيت خدمات به دليل افزايش ناگهاني نياز به آن و ...روبه رو ساخته و موجب نارضايتي آنها از پديده مهاجرت مي شود، اما از سوي ديگر خود ابزاري است براي دسترسي به امكانات موردنياز شهروندان ديگر شهرها براي اشتغال، رشد علمي و فرهنگي، تحصيل و بالا بردن سطح زندگي شهري؛ امكاني كه در شهرهاي كوچك بنا به هر دليل از آن شهروندان دريغ شده و حال آنها كه فرصت چند دهه زندگي را كوتاه مي دانند، با اين احساس نياز به خود حق مي دهند از مهاجرت به عنوان وسيله اي براي دستيابي به امكان زندگي بهتر بهره بگيرند.
تهران، ابرشهر و پايتخت كشور، با مركزيت اقتصادي، سياسي و فرهنگي ميزبان بيشترين مهاجران به مركز و پيرامون خود بوده به شكلي كه ظرف كمتر از دو قرن از روستايي در حاشيه ري به كلانشهري با 7 ميليون جمعيت در دل يك منطقه 1/11 ميليون نفري بدل شده است. در اين بين در نتيجه مهاجرت ساكنان شهر در جست وجوي شرايط زيست محيطي بهتر يا در نتيجه مهاجرت افرادي كه به دليل بالا بودن هزينه زندگي مجبور به زندگي در حاشيه شهر مي شوند، مناطق حومه شهر رشد كرده است. در توصيف وضعيت اجتماعي تهران و تاثير مهاجرت بر آن بايد گفت جمعيت تهران به طور عمده از طريق جذب مهاجران، يعني جمعيت مازاد شهرستان ها كه در جست وجوي كار و شرايط زندگي بهتر دست به مهاجرت مي زنند، رشد كرده است. اين وضعيت، افراد و خانواده ها را از متن اجتماعي خود ريشه كن كرده و همراه با كالايي شدن روابط اجتماعي، فردگرايي در مناسبات اقتصادي را تا اندازه اي رواج داده است و از سوي ديگر فردگرايي سياسي و فرهنگي كه با استقرار يك حوزه عمومي و جامعه مدني مورد حمايت قرار مي گيرد، عقب افتاده است. از اين رو هويت فرهنگي شهر غريبه ها درحال تنش است، چراكه شهر ناگزير از جذب جريان پيوسته مهاجران از اطراف و اكناف كشور و از خارج است.
در اين بين مركزيت تصميم گيري سياسي و اقتصادي، خود موجب شتاب بخشيدن به روند مهاجرت و افزايش جمعيت پايتخت شده و مديران شهري را در موقعيتي قرار مي دهد كه همواره در ارائه خدمات شهري چند گام عقب بمانند. علاوه بر اينكه وجود تاسيسات، شركت ها و ارگان هاي دولتي خود موجب حضور مهاجران دائم و موقت در تهران مي شود، همان طور كه در ابتدا نيز گفته شد عدم توزيع مناسب امكانات و ثروت هاي ملي در شهرستان ها كه نبود شغل مناسب را نيز به دنبال دارد، موجب رشد مهاجرت به كلانشهرها بويژه تهران شده است.
بنابراين در پاسخ به اين پيشنهاد وزارت مسكن و شهرسازي مبني بر افزايش هزينه زندگي در كلانشهرها براي جلوگيري از مهاجرت بايد گفت كه بر اساس نظام مديريتي مدرن، نقصان در عدالت اجتماعي را نبايد با دامن زدن به بي عدالتي اجتماعي پاسخ گفت. مهاجرت كه خود زائيده عدم توزيع عادلانه امكانات و ثروت است، تنها با رفع اين نقصان و يافتن راه هايي براي افزايش رونق شهرهاي كوچك و تخصيص امكانات بيشتر به آنها و محول كردن بخشي از تصميم گيري ها به مسئولان محلي، روندي كند و احتمالا معكوس پيدا مي كند نه با افزايش هزينه زندگي در كلانشهرها. ضمن اينكه به نظر مي رسد اقدام به افزايش هزينه زندگي در كلانشهرها تنها موجب دامن زدن به تورم اقتصادي و افزايش رشد سالانه آن مي شود.

برخورد شديد با دشمنان محيط زيست
پلمپ 36واحد آلاينده و صدور 156 اخطاريه زيست محيطي، كارنامه گشت ويژه محيط زيست استان تهران در نيمه اول ارديبهشت ماه امسال به شمار مي رود. مدير كل محيط زيست استان تهران با بيان اينكه در اين مدت با انجام 320 بازديد، 156 واحد آلاينده اخطاريه زيست محيطي گرفتند، مي گويد:در اين مدت 72 مورد شكايت از سوي شهروندان تهراني نسبت به صنايع  آلاينده واصل شد كه گشت محيط زيست به تمامي آنها رسيدگي كرد. دكتر محمد حسن پيراسته با اشاره به نمونه برداري از فاضلاب 84 واحد صنعتي مي گويد:از اين تعداد۴۵ واحد خروجي بيش از حد استاندارد داشتند. وي همچنين از احداث سيستم تصفيه فاضلاب در اين مدت خبر مي دهد و مي افزايد: بر اين اساس طي نيمه اول ارديبهشت ماه، 12 واحد احداث و 4 واحد نيز اصلاح سيستم تصفيه فاضلاب خود را آغاز كردند.
حذف پول خرد از معاملات روزمره مشهدي ها!
استفاده از بليت اتوبوس  به جاي پول خرد در معاملات روزمره، تجربه اي است كه شهروندان مشهدي به آن رو آورده اند. مديرعامل اتوبوسراني مشهد در واكنش به اين عمل مي گويد: در آينده نزديك كارت بليت اتوبوس جايگزين بليت خواهد شد تا وضعيت پيش آمده در معاملات و ارائه بليت به جاي پول خرد منتفي شود.
حسين ضيايي هزينه سالانه تهيه بليت در شهر مشهد را 700 ميليون ريال برآورد مي كند و معتقد است: كاهش مدت انتظار، رفاه رانندگان و مسافران، مرتفع شدن مشكلات ناشي از تهيه بليت، كنترل منظم بليت و محاسبه هزينه به نسبت ميزان مسافت طي شده از مزاياي كارت بليت است.
راهنماي مصرف سوخت در نمايشگاه كتاب
نخستين مجموعه اطلاعات مصرف سوخت موتورسيكلت هاي ايراني تحت عنوانراهنماي مصرف سوخت موتورسيكلت در نمايشگاه بين المللي كتاب تهران به طور رايگان به علاقه مندان عرضه مي شود. سازمان بهينه سازي مصرف سوخت كشور در راستاي وظيفه خود با هدف تعديل مصرف انرژي كشور در بخش حمل ونقل و به دنبال تدوين معيار مصرف سوخت موتورسيكلت ها و تهيه بر چسب مصرف سوخت آن اقدام به تهيه اين راهنما كرده است.
بازديدكنندگان از نمايشگاه بين المللي كتاب تهران مي توانند باحضور در غرفه سازمان بهينه سازي مصرف سوخت كشور در سالن۳۵ اين نمايشگاه ضمن آشنايي با توليدات نشر و كتاب اين سازمان در خصوص مصرف بهينه انرژي، اين مجموعه را نيز دريافت كنند.
اين راهنما، موتورسيكلت هاي توليدي هر سال ايران و برخي مدل هاي جديد موتورسيكلت در دنيا را كه از لحاظ مصرف سوخت مقرون به صرفه اند و آلايندگي كمتري ايجاد مي كنند به خريداران معرفي مي كند و خريداران با استفاده از اين راهنما مي توانند از ميان موتورسيكلت هاي مناسب، موتورسيكلتي كه سوخت كمتري دارد را انتخاب كنند.
طفلك كرج!
اينكه كرج بخش مهمي از نيروي انساني صنايع و مركز خدماتي و توليدي تهران را تامين كند، ولي از ارزش افزوده آن برخوردار نشود،  مشكلي است كه اعتراض شهردار اين كلانشهر را برانگيخته است. علي تركاشوند، مي گويد: كرج با امكانات زيربنايي محدود خود ناگزير است خدمات مورد نياز جمعيت انبوه تهران را فراهم سازد بدون آنكه تلاشي از سوي سياستگذاران و تصميم گيران براي توقف يا حداقل كاهش اين جريان يك طرفه صورت گيرد.
كرج به دليل نزديكي به تهران جايگاه ويژه اي در جذب مهاجران استان ها و جمعيت سرريز پايتخت دارد و رشد 40 درصدي جمعيت اين شهر مبين تداوم مهاجرت ها به شهر كرج  است، بي آنكه در اين خصوص اقدامي صورت گيرد. شهردار كرج در اين باره مي گويد: در كرج گسترش افقي و عمودي و رشد فيزيكي شهر همگام و متناسب با توسعه آن نبوده و در واقع به اين علت، كرج، كلانشهر ناميده مي شود. تركاشوند با انتقاد از محصور بودن كرج در حوزه تهران خاطرنشان كرد: كرج آنچنان در حوزه عملكرد تهران است كه امكان هر حركت مستقلي از آن سلب شده و ناخواسته تحت تاثير جريانات ملي و منطقه اي واقع مي شود.