مينا كامران
در آخرين روزهاي سال 83 خبري منتشر شد كه همچون همه اخبار مرتبط با حوزه قاليبافان، پنهان و كمرنگ بود. سرانجام بعد از سالها تلاش و كم شدن صوت قاليبافان از پس دارهاي قالي، ميان اتاقك هاي نمور و تاريك و در پي همه دردهاي زود هنگام دختركان و زناني كه فرش را با هزاران گل تابستاني زنده اش مي آفريدند، صندوقي خلق شد تا به واسطه آن صندوق 2 ميليون قاليباف مجال يابند پيش از زمين گير شدن و فراموش كردن مفهوم زيستن و زندگي در حداقل تعريف، بيمه شوند، بازنشسته شوند، مستمري بگيرند و از مرگ انگشتان خود در پي گذر هر تيغه اي نهراسند .
اسفند سال 83 در پي امضايي از سوي سازمان تامين اجتماعي و مركز ملي فرش ايران، تفاهمنامه اي امضا شد تا خالقان گلهاي قالي از حداقل امور رفاهي بهره مند مي شوند.
سال 1375 بيمارستان شريعتي تهران دختركي را در يكي از اتاق هاي خود بستري كرد كه هيچ كدام از پرستاران و پزشكان اميدي براي بازگرداندن وي به زندگي نداشتند. دخترك در آستانه سن 18 سالگي مجموعه كاملي از نمايش بيماري هاي جمع شدن قاليبافان بود، با اين تفاوت كه وي به واسطه فقر خانوادگي مجال نيافته بود تا آسم ناشي از گرد كارگاه قاليبافي را از 9 سالگي درمان كند و از درد ستون فقرات كه از پي نشستن ساليان متمادي در پشت دار قالي، روي زندگي اش چنبره انداخته بود، فرار كند.
سال 1375 پرونده يك دختر قاليباف با داشتن مجموعه دردها و بيماري هاي قاليبافان در حالي بسته شد كه همان زمان پزشك معالج وي مدعي شده بود اين دختر قاليباف فقط به واسطه نداشتن پشتوانه اي براي درمان، پرونده اش بسته شد تا ديگر فرصتي براي خلق گلهاي هميشه بهاري قالي نداشته باشد.
يك سال پيش از اين اتفاق در آبان سال 82 سازمان تامين اجتماعي با ارائه پيش نويس لايحه اي به دولت، پيشنهاد ايجاد بيمه خاص بافندگان قالي، قاليچه و گليم خانگي را مطرح كرد. حمايت هاي اين طرح كه شامل مستمري از كار افتادگي مي شد اين تبصره را داشت كه بيمه شدگان در صورت تمايل مي توانستند با پرداخت 12 درصد حق بيمه ديگر از مستمري دوران بازنشستگي برخوردار شوند، اما در نهايت آنچه به صورت لايحه به مجلس ارائه شد، تفاوت هاي بسيار با طرح اوليه پيشنهادي داشت كه از قابليت اجرا خارج مي شد.
لايحه ها مدام بين سازمان تامين اجتماعي و مجلس در حال رفت و آمد بود كه روز به روز گزارش هاي بيشتري از بيماري هاي ناشي از قاليبافي قاليبافان منتشر مي شد. متخصصان طب كار طي گزارشي اعلام كردند بيماري هاي استخواني مفصلي و عضلاني مانند پوكي استخوان و ساييدگي و تخريب مفاصل، بي تناسبي اندام ها و اعضاي ثابت و متحرك، مشكلات بينايي، آسم و بيماري هاي تنفسي از شايع ترين، خطرناك ترين و تاسف بارترين عوارض ناشي از كار قاليبافي است.
از سويي، مديركل سلامت محيط كار وزارت بهداشت در تشريح بيماري هاي قاليبافان به نكته اي اشاره دارد كه قابل توجه است. به اعتقاد وي قاليبافان چون از سنين پايين شروع به كار مي كنند، بويژه دختران، در شرايط نامناسب نشستن كه در طول روز ممكن است اتفاق بيفتد، دچار مشكلات لگني شده و در نهايت در زمان بارداري و زايمان به شدت دچار آسيب و مشكل مي شوند. نكته ديگر اينكه اغلب قاليبافان مادر بوده و به همراه فرزندان خود در كنار دارقالي حضور دارند و گرد و غبار و پرز و آلودگي هاي ناشي از كار، مشكلات تنفسي را به همراه مي آورد كه از همان ابتدا و دوران كودكي روي سيستم تنفس كودكان تاثير مي گذارد.
سه سال از شروع طرح بيمه قاليبافان گذشت، اما قاليبافان با در نظر داشتن درگيري با اين بيماري ها و ضرورت درمان و لزوم داشتن پشتوانه، چندان از صندوق بيمه قاليبافان استقبال نكردند.
دست اندركاران اين صنعت در اين باره اعلام كردند: مهمترين دليل در عدم استقبال از اين صندوق، ضعف اقتصادي بافندگان فرش است كه در همهمه درگيري هاي زندگي و تامين حداقل هاي زندگي، سرمايه گذاري براي درمان در آينده و احتمال دريافت مستمري در مرحله آخر قرار مي گيرد.
طبق لايحه اي كه از سوي مجلس تصويب شده بود براي قاليبافان طرح حق بيمه 14 درصد و مبناي كسر بيمه معادل 50 درصد دستمزد كارگر ساده در هر سال تعيين و مقرر شد كه 7 درصد از نرخ مقرر به وسيله مزد بيمه شده و 7 درصد حق بيمه باقي مانده قاليبافان از سوي دولت پرداخت شود. در نتيجه حمايت هاي بيمه اي قاليبافان به موجب مصوبه نهايي به حمايت هاي بازنشستگي، از كارافتادگي و فوت محدود شد.
اما آنچه از سوي قاليبافان به عنوان يك محدوديت براي پيوستن به صندوق بيمه قاليبافان مطرح است، تحت پوشش قرار نگرفتن حوزه درمان است و اين صندوق فقط بازنشستگي و ازكارآفتادگي آنها را پوشش مي دهد. اين در حالي است كه بيمه قاليبافان از طريق بيمه همگاني يا كارت بيمه روستايي ارائه مي شود، در حالي كه اغلب قاليبافان با مشكلات و عوارض متعدد ناشي از كار قاليبافي روبه رو هستند كه عمده ترين آنها پوكي استخوان، ديسك كمر، مشكلات و ضعف بينايي، بيماري هاي تنفسي و مشكلات لگني است.دكتر محمدقلي مارامائي، عضو كميسيون بهداشت و درمان مجلس در گفت وگويي درباره بيمه قاليبافان اعلام كرده است: در حال حاضر معاينات پزشكي اوليه قاليبافان در كميسيون هاي پزشكي انجام مي شود كه در صورت بيمه اجباري شدن قاليبافان، انجام معاينات دوره اي آنها نيز ميسر شده، ضمن اينكه نيازهاي درماني آنها از طريق مراكز درماني ملكي سازمان تامين اجتماعي و كلينيك هاي طب كار اين سازمان پوشش داده مي شود.
با اين توضيحات كارشناسان معتقدند همه آنچه درباره سلامت و بهداشت محيط كار قاليبافان به صورت دست و پا شكسته به اجرا درمي آيد، همان طرح بقا يا بهداشت قاليبافان و در آن بيمه قاليبافان است كه شامل درمان آنها نمي شود. تاكنون از مجموعه 2 ميليون قاليباف خانگي كه نيازمند پوشش هستند، فقط 14 هزار نفر به اين صندوق پيوسته اند كه شايد همين ميزان گرايش، نارسايي اين طرح را نشان مي دهد.
به واسطه اين اتفاق تفاهمنامه اي ميان سازمان تامين اجتماعي و وزارت بازرگاني در اسفند سال 83 امضا شد كه با توجه به سنگيني هزينه معاينات اوليه براي قاليبافان در اين تفاهمنامه، ضمن پيشنهاد اصلاح آئين نامه اجراي قانون براي برداشت هزينه هاي معاينات پزشكي از سهم دولت، سازمان تامين اجتماعي متعهد شده است امكان دريافت اقساطي هزينه هاي اين معاينات را فراهم آورد. همچنين با سكونت عمده قاليبافان در مناطق روستايي و مشكلات مراجعه آنان به شهرها براي انجام مراحل اداري، مراجعه به كميسيون هاي پزشكي، سازمان تامين اجتماعي متعهد شده است تمهيدات لازم را براي سهولت كار فراهم كند.
اين تمهيدات هنوز در دستور كار است؛ تمهيداتي كه تاكيد مي كند براي نخستين مشكل قاليبافان يعني هزينه هاي درماني، آئين نامه به نحوي اصلاح شود تا هزينه هاي معاينات پزشكي از سهم دولت برداشته شود. اما اينكه اين اتفاق چه وقت و با چه مدت تاخير اتفاق افتد، سوالي است كه همچنان قاليبافان در هر رج، در هر گره و در پايان خلق هر گل از خود مي پرسند. سرانگشتان چرمين شده خود را از جدال با تاروپود و دار و قيچي، خيره نگاه مي كنند، روي ستون فقرات لهيده شده خود دست مي كشند تا درد بگريزد و مي پرسند اين درد چه وقت به پايان خواهد رسيد؟
