برآوردها نشان مي دهد روزانه 3 هزار تن مونواكسيد كربن وارد هواي تهران مي شود كه با تزريق روزافزون خودروهاآمار 17 هزار نفري افراد در معرض خطر در اين شهر دودزده رو به افزايش است
امير موسي كاظمي
تصور اينكه تهران، روزي بدون آلودگي هوا را پشت سر بگذارد، از آن روياهايي است كه دست يافتن به آن عمر نوح مي خواهد و صبر ايوب.
هنوز تعطيلي مدارس پايتخت و هشدار به كهنسالان و بيماران براي خارج نشدن از منازل در سال گذشته از خاطره ها محو نشده و هيچ تضميني وجود ندارد كه اين اتفاق دوباره تكرار نشود. حتي اگر آلودگي هوا به وضعيت بحراني نرسد، شهروندان تهراني بايد هواي آلوده را جزئي از زندگي خود بدانند و با آن كنار بيايند، چون اراده اي كه خلاف اين ادعا را ثابت كند، به چشم نديده اند.
هرچند از نگاه كارشناسان، حل معضل آلودگي هوا به بسترسازي فرهنگي در سطح جامعه نياز دارد و تنها با مشاركت تمام شهروندان ساكن در اين كلانشهر ميسر خواهد شد، اما بدون برنامه ريزي مشخص هم مهار اين وضعيت عملي نيست.
۷ هزار قرباني
بر اساس تحقيقات انجام شده هر انسان در 22 هزار بار دم و بازدم روزانه، معادل 16 كيلو هوا استنشاق مي كند. هواي سالم از 78 درصد نيتروژن، 20 درصد اكسيژن، 93 صدم درصد آرگون، 30 صدم درصد دي اكسيد كربن و ميزان كمي متان و گازهاي بي اثر هيدروژن تشكيل مي شود، در حالي كه همين هوا در تهران و در شرايط آلودگي، با اسيد گوگرد و اكسيد ازت ناشي از كار نيروگاه حرارتي، سوخت هاي فسيلي، منوكسيد كربن ناشي از سوخت ناقص منابع فسيلي حرارتي، سرب ناشي از سوخت خودروها، صنايع ذوب باطري سازي، چاپ و ... همراه شده و مردم را علاوه بر عوارض بدني از جنبه هاي مختلف رواني، رفتاري، خلقي و عاطفي آسيب پذير مي كند.
برآوردها نشان مي دهد روزانه 3 هزار تن مونواكسيد كربن وارد هواي تهران مي شود كه با تزريق روزافزون خودروها، نه تنها اين رقم در حال افزايش است، بلكه آمار 17 هزار نفري افراد در معرض خطر در اين شهر دودزده نيز رو به فزوني است.
آخرين بررسي ها نشان مي دهد امروزه ميزان مرگ و مير ناشي از بيماري هاي قلبي و ريوي در شهرها كه بر اثر آلودگي هوا به وجود مي آيد، 5/2 برابر مناطق روستايي است، به گونه اي كه اگر آمار دبير ستاد هواي پاك كشور را ملاك قرار دهيم، بايد بر مرگ سالانه 7 هزار نفر تهراني بر اثر آلودگي هوا افسوس بخوريم. اين در حالي است كه محمدهادي حيدر زاده اين آمار را بر اساس اسناد دولتي ارائه مي دهد و بر بيشتر بودن قربانيان اين پديده منفور، اذعان دارد.
مبارزه با آلودگي هوا
كارشناسان براي آلودگي بيش از حد تهران دلايل گوناگوني دارند. ديوار بلند البرز كه از رسيدن ابرهاي باران آور شمالي به آسمان پايتخت جلوگيري مي كند، شايد تنها مشكلي باشد كه حل آن از توان انسان خارج است وگرنه پراكنده شدن آلاينده هاي صنايع پيراموني، زندگي فشرده جمعيت بالاي 10 ميليون نفري، تردد انبوه اتومبيل هايي كه بسياري از آنها سيستم سوخت استانداردي ندارد، كمبود فضاي سبز كافي و ده ها دليل ديگر همه از معضلاتي هستند كه حل آنها هرچند مشكل است، ولي غير ممكن نيست.
بدون ترديد آلودگي هواي ناشي از رفت و آمد بيش از 5/2 ميليون خودرو كه حدود 400 هزار دستگاه آن را خودروهاي فرسوده تشكيل مي دهند، مشهودترين و مهمترين اين دلايل است كه نه تنها نقش اول در سهم 3 برابري آلودگي هواي تهران در مقايسه با استاندارد جهاني را ايفا مي كند، بلكه سالانه حدود 400 ميليارد تومان به اقتصاد ملي ضرر مي زند. اعمال مقرراتي از قبيل محدوديت ورود خودرو به مناطق مركزي شهر، معاينه فني خودروها و برخوردهاي مقطعي با خودروهاي آلاينده و دودزا در سالهاي اخير، هرچند مسكني بر رنج شهروندان از آلودگي هوا بوده، اما هرگز اجراي كامل قانون مبارزه با آلودگي هوا را در پي نداشته است. بر اساس ماده 6 قانون مبارزه با آلودگي هوا، شهرداري ها، نيروهاي انتظامي و سازمان حفاظت محيط زيست به اتفاق موظفند نحوه رفت و آمد وسايل نقليه موتوري وسيستم حمل و نقل شهري را به صورتي طراحي و سامان دهند كه ضمن كاهش آلودگي هوا، جوابگوي سفرهاي شهري نيز باشند، اما متاسفانه به رغم همه تلاش ها و محدوديت هاي صورت گرفته هنوز هم تعداد زيادي از خودروهاي آلاينده به صورت شبانه روزي در خيابان ها و معابر رفت و آمد مي كنند و گازهاي آلاينده اي را منتشر مي كنند كه نفس پايتخت نشينان را به شماره انداخته است.
مناطق آلوده تهران
در نظر داشتن اين نكته كه خطر تنفس در هواي آلوده تهران، كمتر از استعمال دخانيات نيست، هشداري است كه هر شهروندي را نسبت به عواقب اين زندگي دودي نگران مي كند. اين موضوع وقتي نگران كننده تر مي شود كه احتمال همجواري با يك فرد سيگاري با احتمال تنفس در هواي آلوده شهر مقايسه شود، در حالي كه تنها حدود 12 درصد از جمعيت 15 تا 69 ساله تهران سيگاري هستند، اكثر قريب به اتفاق شهروندان بويژه كودكان و سالمندان كه به منظور انجام فعاليت هاي خود در شهر تردد مي كنند، در معرض انواع امراض ناشي از استنشاق آلاينده هاي محيطي قرار دارند. به بيان دقيق تر در حالي كه استعمال دخانيات تنها سلامت شخص سيگاري و بهداشت فردي افراد را مورد تهديد قرار مي دهد، هواي آلوده جان تمامي شهروندان و بهداشت اجتماعي آنها را به طور جدي با بحران مواجه مي كند.
اما در شرايطي كه همه شهروندان در برابر خطري مشابه و نه مساوي قرار دارند، دانستن اينكه كدام مناطق تهران از آلودگي بيشتري برخوردار است و در كدام مناطق مي توان آسوده تر نفس كشيد، خالي از لطف نيست.
مهندس نجفي، مسئول بخش پايش و مدل سازي شركت كنترل كيفيت هوا وابسته به شهرداري تهران مناطق 6، 7، 10، 11 و 12 و جنوب مناطق 2، 3 و 5 را جزو آلوده ترين نقاط تهران برشمرده و مي گويد: بقيه مناطق به نسبت از آلودگي كمتري برخوردارند، ضمن اينكه در ميان مناطق ذكر شده، منطقه هاي 6، 7، 11 و 12 درجه آلودگي بالاتري دارند.
با اين حساب تردد درحوالي يوسف آباد، اميرآباد، منيريه، اميريه، بازار كردستان، مدرس (تا همت)، شهيد گمنام، فاطمي، كريمخان زند، كشاورز، فلسطين، شريعتي (تا همت)، وليعصر (تا همت)، بهشتي، كارگر، طالقاني،حافظ، سميه، بهار، سهروردي، انقلاب، امام حسين، رسالت (تا استاد حسن بنا)، سبلان جنوبي، چمران (تا همت)، استاد حسن بنا، 17 شهريور، بهارستان، جمهوري، امام خميني، 15 خرداد، مولوي، شوش، قزوين، فردوسي، ري، سعدي، مفتح، خيام، راه آهن و نواب اصلا به صلاح نيست، مخصوصا براي كودكان و سالمندان.
اما ساير مناطق كه در درجه بعدي از نظر آلودگي هوا قرار دارند عبارتند از: آذربايجان، جيحون، رودكي، دامپزشكي، كميل، خوش، مالك اشتر، قصرالدشت، بريانك، هاشمي، آزادي، يادگار امام (تا همت)، جناح، باقرخان، ستارخان، جلال آل احمد، شيخ فضل الله نوري، همت، حقاني، ونك، ملاصدرا، ميدان نور، كاشاني، انديشه، ستاري و مهرآباد.
ساعات آلوده تهران
صرف نظر كردن از تردد در مناطق ذكر شده براي شهروندان كلانشهري چون تهران شايد غير ممكن باشد، اما بدون راه حل نيست. مهندس نجفي مي گويد: ساعات 6 تا 8 صبح و 7 تا 10 شب، ساعات اوج غلظت آلودگي هوا است و بهتر است شهروندان براي تردد در اين مناطق حتي الامكان از زمان هاي ديگري استفاده كنند.
وي ماه هاي شهريور و مهر را آلوده ترين ايام سال از لحاظ غلظت آلاينده ها معرفي مي كند و معتقد است: تنها با مساعدت شهروندان در تنظيم ساعات تردد در شهر و استفاده از وسايل نقليه عمومي به جاي خودروهاي شخصي است كه مي توان اين ايام و اين ساعات را كاهش داد.
شرايط ناپايدار جوي
اگر در يكي، دو هفته اخير هواي تهران از لحاظ آلودگي در درجه بالايي قرار نداشته و راحت تر نفس كشيده ايد، تنها يك دليل دارد و آنهم شرايط ناپايدار جوي در اين ايام است. خانم پرتو، كارشناس محيط زيست شركت كنترل كيفيت هوا در اين باره مي گويد: در هفته هاي اخير، شرايط جوي از لحاظ وزش باد و بارندگي مساعد بوده و همين ناپايداري، مقدار آلودگي را پايين نگه داشته است.
وي البته اقدامات سازمان هاي مرتبط در كاهش آلودگي هوا را انكار نمي كند: اينكه اقدامات ساير نهادها دقيقا چقدر در كاهش آلودگي موثر بوده مشخص نيست، اما آنچه ملموس است همين شرايط جوي است كه اجازه انباشت آلاينده ها را نداده است.
خانم پرتو ساعت هاي اوج ترافيك را مهمترين عامل ايجاد آلودگي مي داند: متاسفانه در سالهاي اخير با زياد شدن ماشين ها، اين ساعات هم افزايش پيدا كرده و در نتيجه آلودگي هوا هم بيشتر شده است.
اين كارشناس محيط زيست از مردم مي خواهد كه اگر كار ضروري ندارند در ساعت هاي اوج ترافيك از تردد در شهر خودداري كنند يا براي رفت و آمد از ناوگان حمل و نقل عمومي استفاده كنند.
نجات يك شهر
گذشته از اقداماتي كه مديريت شهري تهران به عنوان راهكار مقابله با آلودگي هواي شهر انجام داده، به نظر مي رسد امر آموزش حلقه فراموش شده پروسه كاهش آلودگي هوا است و انتخاب معاونت هاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران براي روشن ساختن افكار عمومي و آموزش تدريجي در مناطق نيز بر همين اساس صورت گرفته باشد.
به هر حال واقعيت اين است كه رفع آلودگي شهر تهران برنامه اي جامع و مبتني بر مديريت علمي روز مي طلبد تا از يك سو شهروندان هزينه هاي مادي و معنوي عوارض اين پديده خطرناك را نپردازند و از سوي ديگر شهري پاكيزه را براي آيندگان به يادگار بگذارند.