محمد علي توحيد
اشاره:اخيرا با افتتاح فرودگاه امام (ره) مساله رقابت دوبي با اين فرودگاه به يك مساله جدي تبديل شده كه اين رقابت به دليل شرايط جغرافيايي ايران به طور قطع به نفع ايران تمام خواهد شد ولي در اين فرآيند توجه به مسايل خدماتي و ايجاد شرايط مطلوب براي جذب مسافر و پروازهاي منطقه به فرودگاه امام ضروري است.در اين زمينه آ شنايي با فرايند شكل گيري و رشد اين فرودگاه مي تواند به تسهيل اين فرايند كمك كند.متاسفانه به دليل عدم توجه به اهميت و ضرورت تسريع در تكميل فرودگاه بين المللي امام و اهميت نقش آن در منطقه اين فرودگاه با تاخير به مرحله بهره برداري رسيد. علي رغم بي توجهي هاي گذشته در جريان بهره برداري آن نيز لغزش هاي فراواني در برنامه ريزي هاي مسئولان مربوطه بود كه خسارات فراواني به جايگاه اين فرودگاه وارد كرد كه رفع اين خسارت ها خود برنامه ريزي جداگانه اي را طلب مي كند.
فرودگاه دوبي از يك فرودگاه كوچك متروك در مدت كوتاهي بالغ بر ۲۳ سال به يكي از بزرگترين فرودگاه هاي دنيا تبديل شده و امروز گذرگاه اصلي حمل و نقل هوايي در منطقه است. طبق آمارهاي اعلام شده از سوي مقامات مسئول اين فرودگاه حدود سي سال پيش يعني در سال ۱۹۶۹ اين فرودگاه با ارتباط ۹ خط هوايي از ۲۰ نقطه پروازي كار خود را آغاز كرد و تا سال ۲۰۰۲ اين ميزان به يكصد خط هوايي از ۱۴۰ نقطه دنيا افزايش يافت.
طبق اين آمارها در سال ۱۹۸۰ در زمان آغاز جنگ تحميلي عراق عليه ايران ميزان پذيرش مسافر اين فرودگاه به حدود ۲ ميليون و ۷۸۷ هزار نفر در سال افزايش يافت و اين ميزان در مدت ۲۳ سال تا ۱۸ ميليون مسافر در سال ۲۰۰۳ رسيد.
ميزان حمل بار نيز در اين مدت از ۴۹ هزار تن به ۹۴۰ هزار تن رسيد كه برنامه توسعه آن تا ۵ ميليون تن در دست اجرا ست.
تعداد پذيرش هواپيما نيز در اين مدت از ۶۰ هزار پرواز به ۱۶۸ هزار و ۵۱۱ پرواز رسيده كه روزانه ۴۶۲ پرواز در سال ۲۰۰۳ بوده است. در واقع تاريخ شكوفايي اين فرودگاه از زمان آغاز جنگ تحميلي آغاز شده و به دليل عدم توجه مسئولان صنعت هوايي در ايران تاكنون و پس از پايان جنگ تحميلي نيز ادامه يافته است. بيش از سه دهه پيش يعني در سال ۱۹۶۹ كه فرودگاه دوبي فعاليت خود را به عنوان يك فرودگاه محلي آغاز كرده بود طرح فرودگاه كنوني امام در ايران در دست تهيه بود.
در حال حاضر فرودگاه دوبي توان پذيرش حدود ۲۲ ميليون مسافر در سال را دارد و طرح توسعه ۴ ميليارد دلاري آن رساندن پذيرش مسافر تا ۷۰ ميليون نفر را هدف گرفته است.
فاز نخست اين طرح تا سال ۲۰۰۶ به پايان مي رسد و در فاز دوم و در سال ۲۰۱۰ ظرفيت به ۶۰ تا ۷۰ ميليون مسافر مي رسد.
در شرايطي كه اميرنشين كوچك دوبي با بهره برداري از فرصت ناشي از بروز جنگ در منطقه فرودگاهي كوچك و محلي را به بزرگترين فرودگاه جهان تبديل كرده است در ايران و عليرغم گذشت ۱۸ سال از پايان جنگ تحميلي هنوز در ابتداي راه هستيم. در اين مدت بدون توجيه اقتصادي تعداد بي شماري فرودگاه در نقاط مختلف كشور ساخته شد كه به گفته مسئولان هواپيمايي كشوري اكثر آنها توجيه اقتصادي ندارد ولي فرودگاه امام عليرغم داشتن توجيه اقتصادي و درآمد زا بودن همواره دچار مشكلات مالي و تغيير مديران و پيمانكاران بود.
عليرغم اين تأخير در زمان بهره برداري،اين فرودگاه در سال گذشته به شكل غيرقابل قبولي تعطيل شد و سرمايه گذاري ۴۰۰ ميليون دلاري كشور براي مدت طولاني بار ديگر بلااستفاده ماند.
چرا فرودگاه امام
ايران به دليل موقعيت جغرافيايي داراي مزيت ترانزيت بار و مسافر است و اگر بنادر، وسايل حمل و نقل زميني و هوايي مناسب و قابل قبولي در ايران احداث شود درآمد سرشاري از اين محل عايد كشور مي شود.
متأسفانه به دلايل متعدد از جمله فقدان سرمايه كافي در حال حاضر اين مزيت طبيعي در ايران بلااستفاده مانده و كشورهاي همسايه از جمله اميرنشين هاي جنوب خليج فارس از آن بهره مي برند. فقدان سرمايه گذاري و نوسازي بنادر ايران، عدم احداث راه آهن و جاد ه هاي ترانزيتي مناسب و نبود مركز خدمات هوايي كارآمد موجب شده تا بنادر اميرنشين هاي جنوب خليج فارس حتي به بارانداز كالاهاي وارداتي و صادراتي ايران تبديل شوند و اخيراً شاهد بوديم كه گمرك ايران اعلام كرد كه امارات بزرگترين شريك تجاري ايران است و در سال هاي اخير جاي كشورهاي آلمان و ايتاليا را در جايگاه تأمين كننده كالاهاي مورد نياز ايران گرفته است.
اين مناطق از جمله دوبي حتي در جذب سرمايه هاي ايرانيان نيز پيشتاز بوده و در طول سال هاي گذشته علاوه بر صاحبان سرمايه و فعالان بخش خصوصي حتي نهادهاي دولتي را براي ايجاد مركز تجاري به اين منطقه جذب كرده است.
مزيت فرودگاهي
يكي از راه هاي كسب درآمد در ايران جذب هواپيماهاي عبوري براي دريافت خدمات فرودگاهي و سوخت گيري است. اين جداي از ايجاد فروشگاه ها و مراكز خدماتي فرودگاهي است كه به خودي خود مي تواند سودآور باشد.
به طور قطع طرح احداث فرودگاه امام در سي سال پيش به همين دليل تهيه و ارائه شده است.
اكثر هواپيماهاي عبوري به بهره برداري از خدمات فرودگاهي در تهران تمايل دارند. از زمان جايگزيني دوبي به جاي تهران اميرنشين دوبي با رشد ۱۴۵ درصدي پروازهاي هوايي در دو دهه اخير مواجه بوده است. اين رشد اما تا زماني ادامه مي يابد كه تهران از امكانات ارائه خدمات لازم از جمله يك فرودگاه مدرن و كارآمد با خدمات مناسب برخوردار نباشد. در صورت ايجاد يك مركز خدمات فرودگاهي مناسب به ويژه با توجه به گراني سوخت كه اخيراً به يك معضل اساسي در صنعت حمل و نقل هوايي جهان تبديل شده است، هواپيماهاي عبوري به طور طبيعي تمايل به استفاده از فرودگاه دوبي ندارند چرا كه هزينه كمتري را به آنان تحميل مي كند و مسير طولاني دوبي سوخت بيشتري نياز دارد.
اما با توجه به اين كه در صنعت حمل و نقل هوايي ايمني و آسايش مسافران در اولويت نخست است دست اندركاران صنعت هوايي در ايران بايد فرودگاه امام را در اين زمينه به سطحي برسانند كه امكان جذب پروازهاي عبوري را داشته باشد.
دوري از تنش و مسائل حاشيه اي
با آغاز كار فرودگاه امام متأسفانه برخي حوادث به مسائل حاشيه اي و غيرقابل استفاده بودن فرودگاه امام از نظر خدمات دامن مي زند.
اين امر با توجه به منافع برخي گروه هاي ذينفع براي ادامه روند مركزيت دوبي در زمينه خدمات فرودگاهي تداوم مي يابد.
مسئولان صنعت هوايي در ايران بايد با مديريت كارآمد و پرهيز از مسائل حاشيه اي به افزايش سطح خدمات در فرودگاه امام بپردازند و به تلاش هاي گروه هاي ياد شده اجازه بروز و ظهور ندهند.
در صورت عدم توجه به اين امر و فقدان جهت گيري مشخص در سياست هاي مسئولان مربوطه مسائل حاشيه اي بر مسئله ارتقاي سطح خدمات در اين فرودگاه غلبه مي كند.
در حال حاضر اكثر شركت هاي پروازي داخلي نيز پرواز به دوبي را به عنوان يك فرصت اقتصادي مي بينند و آن را تشويق مي كنند. برخي پروازهاي داخلي حتي در مسير برگشت از ديگر نقاط پروازي توقف در فرودگاه دوبي و ايجاد فرصت خريد از فروشگاه آن براي مسافران به عنوان يك جاذبه براي افزايش مسافران استفاده مي كنند. بنابر اين و با توجه به اين امر انتظار هماهنگي  سريع و زود هنگام اين گروه هاي ذينفوذ داخلي كه به طور خودآگاه و يا ناخودآگاه از ادامه مركزيت فرودگاه دوبي در خاورميانه سود مي برند غيرقابل انتظار است.
بنابر اين ضرورت توجه مديران صنعت هوايي به وسوسه  دوبي و برنامه ريزي دقيق در اين زمينه ضروري است.
اين كه يك رقيب حي و حاضر در مقابل فرودگاه امام وجود دارد شايد يك نكته مثبت باشد به شرط آن كه مسئولان مربوط به درك درستي نسبت به اين مسئله برسند و براي آن برنامه ريزي كنند.

معاون مركز تحقيقات استراتژيك گفت: بر اساس شاخصهاي موجود در سال ۲۰۰۵ از ميان ۱۶۱ كشور جهان ايران از نظر آزادي اقتصادي در رديف ۱۴۸ است و اين درحالي است كه از نظر توليد نفت در مقام دوم قرار داريم.
حسين محلوجي در اجلاس تخصصي تهديدها و فرصت هاي ملي با بيان اين مطلب گفت: چنانچه سند چشم انداز ۲۰ ساله كشور با عنواني كه در اختيار سه قوه قرار گرفته را مبناي كار قرار دهيم، تمام تهديدها تبديل به فرصت ملي خواهد شد و به راحتي مي توان از تكنولوژي هاي پيشرفته استفاده كرد.
وي افزود: بر اين اساس مي توان در چنين شرايطي سرمايه ها و نيروي انساني را جذب كرد و به بازارهاي جهاني دست يافت كه حضور در بازارهاي پيشرفته خود محركي براي پيشرفت مي باشد.
وي با اشاره به اينكه دنيا به يك دهكده جهاني تبديل شده است، تصريح كرد: در حال حاضر اقتصاد رقابتي بوده و سرمايه گذاري يك محيط امن را مي طلبد.
به گفته وي، سرمايه و سرمايه گذاري بعنوان يك ارزش تلقي مي شود نه ضد ارزش و سرعت تاثير آن به حدي است كه به سادگي قابل اندازه گيري نيست.
به گزارش خبرنگار ما معاون مركز تحقيقات استراتژيك خاطرنشان كرد: در حال حاضر صنعت ما موزائيكي است و از صنايع پيشرفته عقب مانده است.وي افزود: ايران از نظر رشد ناخالص داخلي در مقام ۲۴ بوده و اين درحالي است كه از نظر توليد ناخالص سرانه در مقام ،۷۷ رشد صنعتي ،۳۵ تورم ۱۴ و بيكاري ۴۰ هستيم.
وي خاطر نشان كرد: فرآيند رشد توليد در بخش هاي مختلف صنعت بر اساس آمار بانك مركزي در دي ماه سال ،۸۳ شاخص توليد منسوجات در سال ۷۶ برابر ۱۰۰ درصد و در سال ۸۳ معادل ۹/۸۸ درصد بوده كه از ۱۱ درصد كاهش برخوردار بوده است.
به گفته وي، شاخص توليد چرم و مصنوعات در سال ۷۶ برابر۱۰۰ بود كه با ۷۳ درصد كاهش در سال ۸۳ به ۶/۲۷ درصد رسيده است.شاخص توليد پوشاك در سال ۷۶ برابر با ۱۰۰ درصد بود كه در سال ۸۳ با ۴۰ درصد كاهش به ۸/۶۳ درصد رسيد و در زمينه چوب و مصنوعات چوبي در سال ۸۳ با ۳۱ درصد كاهش به ۶۹ درصد رسيده است.وي افزود: اما در مقابل آنها راديو و تلويزيون با ۳۵۵ درصد افزايش نسبت به سال ۷۶ به ۴۵۵ درصد در سال ۸۳ رسيده است و در زمينه وسايل نقليه موتوري با ۴۲۸ درصد افزايش نسبت به مدت مشابه سال ۷۶ به ۵۲۸ درصد در سال ۸۳ رسيد.
محلوجي با اشاره به اينكه بر اساس ايندكس هريتج در سال ۲۰۰۵ با اين تعريف كه اقتصاد از يك تا ۹۹/۱ كاملا آزاد، از ۲ تا ۹۹/۲ تقريبا آزاد، از ۳ تا ۹۹/۳ غير آزاد و از ۴ تا ۵ كاملا بسته ناميده مي شود، خاطر نشان كرد: ايران از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۴ از ۷۹/۴ به ۱۶/۴ رسيده يعني اينكه اقتصاد كشور ما كاملا بسته تر شده است.وي گفت: از نظر شاخص فريزر بسته ترين اقتصاد صفر و آزاد ترين آن ۱۰ است كه در سال ۱۹۷۰ ايران از ميان ۵۴ كشور با عدد ۵/۶ در مقام ۱۹ بوده است و در سال ۲۰۰۲ ايران از ميان ۱۲۳ كشور با عدد ۶ در رتبه ۷۸ بوده كه اين امر حاكي از آن است كه اقتصاد ايران بسته تر شده است.

براساس  آخرين  گزارش  «سازمان  بهره وري  آسيا» ، متوسط رشد سالانه  بهره وري  كل  عوامل  توليد در اقتصاد ايران  منفي  است .
دكتر «قاسم  انصاري  رناني» مدير عامل سازمان ملي بهره وري ايران با اعلام اين خبر افزود: براساس  اين  گزارش  كه  در سال  ۲۰۰۴ منتشر شده ، متوسط نرخ  رشد بهره وري  كل  عوامل  توليد در اقتصاد ايران  در سال  ۲۰۰۲ نسبت  به  سال  ،۲۰۰۱ منهاي  ۲۳/ ۰ درصد بوده  است .
وي  با اشاره  به  اينكه  اجزاي تشكيل دهنده  بهره وري  كل  عوامل  توليد، بهره وري  نيروي  كار و بهره وري  سرمايه  است ، افزود: آمارها نشان  مي دهد عملكرد ايران  در زمينه  بهره وري  نيروي  كار بسيار مطلوب  بوده  است ، اما در زمينه  بهره وري  سرمايه  عملكرد مناسبي  نداشته  است .
ايران  با دستيابي  به  رشد ۸۷/ ۳ درصد در زمينه  بهره وري  نيروي  كار در سال  ۲۰۰۲ نسبت  به  سال  قبل  از آن ، موفق  به  كسب  مقام  دوم  در بين  ۲۰كشور عضو سازمان  بهره وري  آسيا شد.
وي  افزود: بهره وري  نيروي  كار در سال  ۲۰۰۲ به  تفكيك  در بخش  كشاورزي ۷۷/ ۱۰ درصد، صنعت  و معدن  ۶۰/ ۳ درصد و بخش  خدمات  ۷۹/ ۱ درصد نسبت  به  سال  قبل  افزايش  داشته  است .
انصاري  با بيان  اينكه  متوسط نرخ  رشد سالانه  بهره وري  سرمايه  در سال  ۲۰۰۲نسبت  به  سال  قبل  ۷۵/ ۰ درصد كاهش  داشته  است ، افزود: اين  موضوع  نشان  مي دهد نيروي  كار در ايران  مشكلي  ندارد و اگر مديريت  صحيحي  بر سرمايه هاي  كشور حاكم  باشد بهره وري  كل  عوامل  توليد نيز ارتقا مي يابد.وي  افزود: بهره وري  سرمايه  به  معني  تخصيص  بهينه  سرمايه  و دستيابي  به  بيشترين  ارزش  افزوده  از محل  سرمايه گذاري  انجام  شده  است .
مديرعامل  سازمان  ملي  بهره وري ، در مورد اهداف  برنامه  چهارم  توسعه  در زمينه  ارتقاي بهره وري  گفت : هدف  اين  برنامه  رسيدن  به  رشد اقتصادي  هشت  درصد است  كه  براساس  هدف گذاري  انجام  شده ، ۵/ ۵ درصد از رشد اقتصادي  از طريق  سرمايه گذاري  و ۵/ ۲ درصد بقيه  از طريق  رشد بهره وري  تامين  مي شود.
به  گفته  انصاري  به  اين  ترتيب  سهم  بهره وري  كل  عوامل  در رشد توليد ناخالص داخلي  دست  كم  به  ۳/ ۳۱ درصد در طول  برنامه  چهارم  توسعه  مي رسد.
وي  افزود: در برنامه  چهارم  توسعه ، متوسط رشد سالانه  بهره وري  نيروي  كار۵/ ۳ درصد، سرمايه  يك  درصد و بهره وري  كل  عوامل  توليد ۵/ ۲ درصد هدف گذاري  شده  است .
انصاري  سپس  به  ارايه  تصويري  از وضعيت  بهره وري  در كشور پرداخت  و گفت : براساس  گزارش  سازمان  بهره وري  آسيا در سال  ۲۰۰۲ ميلادي  ايران  از نظر سرانه  توليد ناخالص  داخلي  در بين  ۲۰ كشور عضو سازمان  بهره وري  آسيا با يك  هزارو ۷۷۷ دلار، در رتبه  هجدهم  قرار داشت .وي  افزود: كشورهاي  اندونزي  و هند به  ترتيب  با سرانه  ۸۳۶ دلار و ۴۳۹ دلار در رتبه هاي  بعدي  قرار داشتند.