محمد علي توحيد
اشاره: از سه سال پيش تاكنون، مجمع جهاني اقتصاد هر سال همايشي را در خاورميانه با دعوت از رهبران سياسي و اقتصادي كشورهاي مختلف بويژه كشورهاي خاورميانه برگزار مي كند. اين اجلاس در سال ۲۰۰۵ هفته گذشته در اردن برگزار شد. بسياري از كارشناسان و صاحبنظران سياسي و اقتصادي در كشورهاي خاورميانه برگزاري اين اجلاس را در خاورميانه در راستاي سياستهاي خاورميانه اي آمريكا و تلاش اين كشور براي ايجاد تغييرات اجتماعي، اقتصادي و سياسي قلمداد مي كنند. اينكه چرا مجمع جهاني اقتصاد كه مقر آن شهر داوس در سوئيس است و هر سال اجلاس سالانه آن در اين شهر برگزار مي شود، باني چنين گردهمايي در خاورميانه است، بيشتر توجيهي براي سياستهاي نرم افزارانه در خاورميانه است كه البته به مذاق بسياري از دولتهاي خاورميانه حتي متحدان آمريكا نيز خوش نيامده است.
شعار سومين گردهمايي سياستمداران، اقتصاددانان و مديران بخش خصوصي در چارچوب مجمع جهاني اقتصاد در كشورهاي در حال توسعه، شكار فرصت ها بود.
اين اجلاس سه روزه هفته گذشته در اقامتگاه ساحلي به نام شانه در حاشيه درياي مرده درادن برگزار شد، سرفصل هاي اصلي مورد بحث آنها كه از پيش تعيين شده بود شامل؛ هدايت رشد اقتصادي با تكيه بر نقش بخش خصوصي در آينده اقتصاد منطقه، ايجاد شغل، توسعه اقتصادي منطقه و كاهش اتكاي آن به منابع طبيعي از جمله نفت، تأكيد بر اصلاح قوانين و مقررات تأمين مالي طرح ها، آزادي تجارت، نوسازي بازار سرمايه با تكيه بر بانكداري، امور زيربنايي، جهانگردي و انرژي بود.
امنيت و صلح دومين سرفصل مهم مورد بحث در اين كنفرانس بود كه با تأكيد بر ارتباط اين امر با مسائل سياسي منطقه اي و جهاني در ترسيم چشم انداز صلح و ثبات خاورميانه اين مسئله را در ميان شركت كنندگان به بحث گذاشت.سومين سرفصل مهم مورد توجه تحت عنوان خاورميانه و جهان ، جايگاه خاورميانه و كشورهاي اين منطقه در جهان را مورد ارزيابي قرارداد. در اين زمينه ايفاي نقش مثبت خاورميانه در روابط با ديگر كشورهاي جهان در سال جاري ميان حاضران بحث و تبادل نظر شد.
بحث اصلاحات در منطقه خاورميانه مهمترين بحث مورد توجه كنفرانس مجمع جهاني اقتصاد بود كه حركت به سوي يك تحول همه جانبه براي رسيدن به شفافيت، جامعه باز و توسعه، اهداف آن اعلام شده است.
بحث تغيير و نقش فرهنگ و جوانان در رهبري جامعه، نقش رسانه هاي گروهي در نوسازي نظام آموزش و نقش زنان در جامعه از ديگر مسائل مورد توجه در اين سرفصل بود.
۸۰ ميليون شغل
در گزارش هاي كارشناسان، مقامات سياسي و مديران بخش خصوصي حاضر در كنفرانس برخي آمارها و اطلاعات قابل توجه مورد بحث قرار گرفت كه توجه به آن ها مي تواند به آگاهي از شرايط امروز منطقه و روند آينده تحولات كمك كند. در اين اجلاس رشد جمعيت در خاورميانه و جوان بودن جامعه از جمله تهديدات آينده اعلام شد كه ضرورت كار و تلاش در اين زمينه مورد تأكيد قرار گرفت.
طبق برخي آمارها تا ۲۰ سال آينده جمعيت منطقه به ۶۰۰ ميليون نفر خواهد رسيد و اين جمعيت علاوه بر نياز به تأمين نيازهاي اوليه و زيربنايي مثل آب شرب و غذا به شغل نيازمند است.در طول ۲۰ سال آينده در كشورهاي عرب خاورميانه بايد حداقل ۸۰ ميليون شغل ايجاد شود تا جمعيت جوان كشورهاي عرب منطقه از بحران هاي پيش رو به سلامت بگذرند. اين علاوه بر ضرورت حركت به سوي ايجاد تحول و اصلاح ساختارهاي اجتماعي و سياسي است تا خواسته هاي جمعيت رو به رشد اين كشورها نيز پاسخ داده شود.
نفت و آب
وابستگي اقتصاد كشورهاي خاورميانه به نفت و عضويت اكثر آنان در سازمان كشورهاي صادركننده نفت اوپك به طور طبيعي يكي از مهمترين مباحث كنفرانس را به مسئله انرژي اختصاص داده بود و به همين دليل شيخ احمد فهدالصباح وزير نفت كويت و رئيس دوره اي اوپك به عنوان سخنران در اين كنفرانس حاضر شد.
وي در سخنان خود به يك بحث مهم و مورد توجه كشورهاي مصرف كننده يعني افزايش ظرفيت توليد پاسخ داد و پيشنهاد سرمايه گذاري مشترك كشورهاي توليدكننده و مصرف كنندگان نفت در توسعه توليد و پالايش نفت را ارايه كرد. يكي از دلايل رشد بي سابقه قيمت هاي نفت در سال هاي اخير فقدان سرمايه گذاري در توليد فرآورده هاي نفتي از جمله بنزين در كشورهاي مصرف كننده است.شركت هاي بزرگ نفتي در دو دهه اخير بيش از هر چيز در اكتشاف و توليد نفت خام سرمايه گذاري كرده اند و در زمينه احداث پالايشگاه هاي جديد سرمايه گذاري انجام نشده است.
پيشنهاد شيخ احمد الصباح از سوي برخي شركت هاي بزرگ نفتي مورد توجه قرار گرفت.
از جمله مدير بخش خاورميانه و آفريقاي شركت «شورون» از اين پيشنهاد استقبال كرد و تأكيد كرد كه مقررات و قوانين سختگيرانه محيط زيستي موجب شده كه در سي سال گذشته هيچ پالايشگاه جديدي در آمريكا ساخته نشود.وي تأكيد كرد اگر يك رابطه اقتصادي ميان صادركنندگان و مصرف كنندگان نفت برقرار شود اين مشكل قابل حل است.
رئيس اوپك در اظهارات خود بر ضرورت افزايش ظرفيت توليد براي پاسخ به نياز رو به توسعه مصرف نيز تأكيد كرد. اكثر كشورهاي اوپك در ماه هاي اخير حركت به سوي توسعه سرمايه گذاري در زمينه افزايش ظرفيت مازاد توليد نفت و سرمايه گذاري در احداث پالايشگاه در ديگر نقاط جهان را آغاز كرده اند.
پيشنهاد رئيس اوپك براي پيوند دادن سرمايه گذاري بخش هاي بالادستي و پائين دستي نفت به يكديگر و مشاركت كشورهاي مصرف كننده و توليدكننده در اين زمينه از سوي بسياري از كارشناسان مورد توجه قرار گرفت ولي آنچه كه در عمل رخ خواهد داد مي تواند آينده انرژي جهان را رقم زند.
دومين بحث مهم و پر سر و صدا در اجلاس مجمع جهاني اقتصاد در اردن مسئله بحران آب در خاورميانه بود كه پيش بيني وقوع بحران هاي آينده حول محور آب و كمبود آن، موضوع آب را به يك مسئله قابل توجه در اين اجلاس تبديل كرده بود.
حازم ناصر وزير پيشين اردن در امور آب در اين گردهمايي تأكيد كرد كه خاورميانه در تأمين آب مورد نياز با مشكلات جدي روبه روست و منابع موجود براي نياز جمعيت ساكن در اين منطقه كافي نيست.
به گفته وي روند رشد جاري جمعيت در خاورميانه چشم انداز آينده را تيره تر مي كند.
وي تأكيد كرد: در سال ۱۹۵۰ جمعيت در كشورهاي عرب ۷۵ ميليون نفر بود، در سال دو هزار اين تعداد به ۳۰۰ ميليون نفر رسيد و تا ۲۰ سال آينده پيش بيني ۶۰۰ ميليون نفر جمعيت در اين منطقه آينده بي ثباتي را به وجود مي آورد.
وي از كسري آب مورد نياز به ميزان ۳۰ ميليارد مترمكعب در سال گذشته خبر داد كه پيش بيني مي شود به ۱۷۵ ميليارد مترمكعب در ۲۰ سال آينده افزايش يابد.
به گفته وي به دليل بهره برداري از منابع قابل دسترس موجود تنها راه براي تأمين آب مورد نياز شيرين سازي آب درياست.
به گفته وي با فناوري جديد توليد هر مترمكعب آب شيرين ۵۳ سنت هزينه دارد كه پيش از اين دو دلار هزينه داشت. اين مقام سابق دولت اردن اما تاكيد كرد كه هزينه ها در ماه هاي اخير به دليل افزايش قيمت سوخت افزايش يافته است.وي يكي از طرح هاي در دست بررسي را احداث كانالي براي ايجاد ارتباط ميان درياي سرخ و درياي مرده اعلام كرد تا آب مورد نياز بخشي از كشورهاي منطقه تامين شود، ولي كارشناسان شيرين سازي آب دريا را بهترين گزينه براي رفع بحران آب در منطقه اعلام كردند كه احتمال بروز بحران هاي سياسي آينده حول محور آب در منطقه خاورميانه را مي تواند كاهش دهد.
كشورهاي عرب خاورميانه در سال گذشته تنها دو درصد از سرمايه گذاري مستقيم خارجي در جهان را جذب كردند و اين مشكل اصلي است كه مورد توجه كارشناسان حاضر در اجلاس مجمع جهاني اقتصاد در اردن قرار گرفت.
آگوستو لوپز كارلوس مدير رقابت هاي جهاني در مجمع جهاني اقتصاد در اين گردهمايي اعلام كرد سال گذشته كشورهاي عرب منطقه تنها ۷ ميليارد دلار از ۹۷ ميليارد دلار سرمايه گذاري مستقيم خارجي از آسيا را جذب كرده اند.
تاكيد بر تغيير
اجلاس مجمع جهاني اقتصاد در مورد كشورهاي در حال توسعه كه از سه سال پيش با هدف تسهيل تغيير در خاورميانه در اردن تشكيل شد و قرار است اجلاس بعدي آن در شرم الشيخ در ساحل درياي سرخ در مصر برگزار شود سومين اجلاس خود را در اردن با تاكيد بر ضرورت تسريع در اصلاحات و تغيير در منطقه خاورميانه پايان داد.
كلاوس شواب مدير اجرايي مجمع جهاني اقتصاد در سخنان اختتاميه بر اين نكته تاكيد كرد كه اين گردهمايي واسطه كليدي روند حركت به سوي صلح و سعادت در منطقه است.وي از رهبران تجاري و سياسي جهان خواست تا تمركز بيشتري بر مشكلات منطقه داشته باشند و در ۷۰ كارگروه و فعاليت هاي جانبي مجمع بر شكار فرصت ها تاكيد شد.
در اين اجلاس بر پايين بودن ميزان سرمايه گذاري مستقيم خارجي از خاورميانه در مقايسه با ديگر مناطق آسيا تاكيد شد.
در اين اجلاس از سوي شوراي تجاري عرب و كشورهاي عضو گروه ۸ متشكل از كارشناسان كشورهاي صنعتي جهان گروهاي كاري تشكيل شد. براي بررسي دلايل عدم سرمايه گذاري مستقيم خارجي و موانع آن در خاورميانه در اين تلاش مديران شركت هاي بزرگ جهان نيز مشاركت داشتند.
كشورهاي عرب خاورميانه در سال گذشته تنها دو درصد از سرمايه گذاري مستقيم خارجي در جهان را جذب كردند و اين مشكل اصلي است كه مورد توجه كارشناسان حاضر در اجلاس مجمع جهاني اقتصاد در اردن قرار گرفت.
آگوستو لوپز كارلوس مدير رقابت هاي جهاني در مجمع جهاني اقتصاد در اين گردهمايي اعلام كرد سال گذشته كشورهاي عرب منطقه تنها ۷ ميليارد دلار از ۹۷ ميليارد دلار سرمايه گذاري مستقيم خارجي از آسيا را جذب كرده اند.
به گفته لوپز اهميت جذب سرمايه گذاري مستقيم خارجي از آنجا ناشي مي شود كه تعهد و بدهي براي كشورهاي پذيرنده سرمايه در آينده ايجاد نمي كند. وي تاكيد مي كند اين روش به طور قطع از وام بهتر است؛ به خصوص براي كشورهاي عرب منطقه كه فاقد منابع طبيعي مانند نفت هستند.
مخالفان اجلاس
علي رغم اهميت كنفرانس مجمع جهاني اقتصاد در اردن و حضور جمع كثيري از رهبران سياسي و اقتصادي جهان از بخش دولتي و خصوصي و مشاركت جدي كشورهاي منطقه مخالفان اين اجلاس در خاورميانه نيز از فرصت استفاده كرده و ديدگاههاي خود را مطرح كردند.
اگرچه هدف كنفرانس شكار فرصت ها اعلام شده بود مخالفان اجلاس اهداف آن را منطبق بر خواسته هاي دولت آمريكا و سياست هاي يك قطبي حاكم بر جهان قلمداد كردند.
ابراز نظر برخي احزاب مخالف در جهان عرب بر ضد اين اجلاس بر اين نكته نيز تاكيد داشت كه اردن و مصر به عنوان نمايندگان رژيم اشغالگر قدس در تلاش هستند تا روابط كشورهاي منطقه با دولت صهيونيستي را عادي كنند.
اين مخالفت ها حركت به سوي يك فرايند دمكراتيك و اصلاح نظام هاي حكومتي در كشورهاي عربي را مورد توجه قرار مي دهد. كشورهايي كه عمدتاً با نظام هاي حكومتي سلطاني اداره مي شوند و اتباع اين كشورها از حقوق اوليه سياسي برخوردار نيستند؛ چيزي كه به محل مناقشه برخي افراد حاضر در اجلاس نيز تبديل شد.
هنگامي كه ژنرال عمرو موسي دبير كل اتحاديه عرب در اين اجلاس تاكيد كرد راه دموكراسي تنها راه پيش روي اعراب است و اين مسئله را به حل بحران فلسطين موكول و تاكيد نمود كه حل اختلاف ميان اعراب و اسرائيل براي ايجاد ثبات و اصلاحات در منطقه ضروري است و اجماع عمومي در مورد آن وجود داردمشاور وزارت خارجه آمريكا در امور خاور نزديك او را مورد خطاب قرار داد و تاكيد كرد، در شرايطي كه مردم كشورهاي عرب منطقه از حق ابراز عقيده برخوردار نيستند نمي توان از يك اجماع سخن گفت و از حركت هاي اعتراضي جاري در خيابان هاي كشورهاي عرب به عنوان يك رويكرد مثبت ياد كرد. اين كه آينده اصلاحات در منطقه خاورميانه چه چشم اندازي را رقم خواهد زد ظاهرا براي هيچ كس از جمله طراحان خاورميانه بزرگ روشن نيست.
