طرح:داوود كاظمي
ياسر مرادي
انتخابات در نظام جمهوري اسلامي يكي از مؤلفه هاي اصلي مشاركت همگاني توأم با احساس مسئوليت مردم در اداره كشور خود مي باشد. افتخار نظام جمهوري اسلامي در طول ۲۶ سال گذشته، تلفيقي از دينداري و مردم سالاري در مدل جمهوري اسلامي است. مردم ايران به طور متوسط در بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، به طور متوسط هر سال يك بار در انتخابات شركت كردند.
در همين راستا در آستانه نهمين دوره انتخابات رياست جمهوري سعي كرديم در اين مطلب به تحليل آماري هشت دوره انتخابات رياست جمهوري بپردازيم تا ميزان حضور مردم در هر دوره از انتخابات معين شود.اين مطلب را بخوانيد.
دور اول:
انتخابات رياست جمهوري در تاريخ ۵/۱۱/۵۸ در سراسر كشور برگزار گرديد. در اين انتخابات ۱۲۴ نفر داوطلب شدند كه صلاحيت هيچ يك رد نشد و تمامي اين افراد وارد ميدان رقابت شدند. جمعيت واجد شرايط جهت شركت در اين انتخابات ۲۰۸۵۷۳۹۱ نفر بود كه از اين تعداد مجموع آراء شركت كنندگان ۱۴۱۵۲۹۰۲ نفر يعني ۸۶/۶۷% از مردم مشاركت نمودند. براساس ماده ۵ لايحه قانوني انتخابات اولين رئيس جمهوري ايران مصوب ۲۸/۹/۵۸ شوراي انقلاب «وزارت كشور فهرست داوطلبان رياست جمهوري كه حائز شرايط تشخيص داده شد را جهت تأييد صلاحيت به حضور رهبر انقلاب تقديم مي نمايد.» با اين وصف تأييد صلاحيت نامزدهاي انتخابات اوليه رياست جمهوري به عهده حضرت امام خميني (ره) بود و ايشان تمام ۱۲۴ نفر را تأييد و در نهايت ۱۰۷ نفر در روز رأي گيري به رقابت پرداختند.
چهره هاي شاخصي كه در اين رقابت شركت نمودند عبارتند از: ابوالحسن بني صدر (وزير دارايي وقت) با ۱۰۷۵۳۷۵۲ رأي (۷/۷۵%) و دكتر حسن حبيبي (وزير علوم و آموزش عالي وقت) با ۸۵۲/۶۷۶ رأي (۷۸/۴%)، دكتر كاظم سامي سرپرست جمعيت شيرخورشيد سرخ ايران با ۱۶۱/۹۰ رأي (۶۴/۰%) از چهره هاي شاخص ديگر صادق خلخالي، مسعود رجوي، سيد احمد محسن(استاندار خوزستان) نيز بودند.
اولين رئيس جمهور كشور بنِي صدر انتخاب گرديد كه پس از عزل وي توسط مجلس و حضرت امام (ره)، در يك سال و شش ماه بعد، دومين انتخابات رياست جمهوري برگزار گرديد.
دور دوم:
انتخابات دومين دوره رياست جمهوري در تاريخ ۲/۵/۶۰ پس از گذشت يك سال از آغاز جنگ تحميلي برگزار گرديد. براساس قانون مورخ ۱۳/۴/۶۰ مصوب مجلس شوراي ملي (اسلامي) تأييد صلاحيت داوطلبان رياست جمهوري به عهده شوراي نگهبان گذاشته شد. در اين دوره ۷۱ نفر داوطلب شدند كه فقط صلاحيت ۴ نفر از سوي شوراي نگهبان تأييد گرديد. در اين انتخابات ۲۲۴۳۹۹۳۰ نفر واجد شرايط شركت در اين انتخابات بوده اند كه از اين تعداد ۱۴۵۷۳۸۰۳ نفر يعني ۲۴/۶۴% مردم شركت كردند.
چهار چهره شاخصي كه در اين رقابت شركت نمودند عبارت بودند از: سيداكبر پرورش(نماينده مجلس) با ۳۳۹۶۴۶ رأي (۶۷/۲%)، عباس شيباني (پزشك) با ۶۵۸۴۹۸ رأي (۵۳/۴%)، حبيب الله عسگراولادي مسلمان(نماينده مجلس) با ۲۴۹۴۵۷ رأي (۷۲/۱%) كه منتخب اين دوره محمدعلي رجايي از ميان ۱۴۵۷۳۸۰۳ نفر شركت كننده (۲۴/۶۴%)، تعداد ۱۲۷۷۰۰۵۰ رأي (۹۰%) را به دست آورد كه حكم تنفيذ وي توسط رهبر فقيد انقلاب صادر شد. داستان تواضع و خشوع او در مقابل ولايت امر مسلمين و بوسه بر دستان مبارك حضرت امام خميني(ره) در هنگام دريافت حكم رياست جمهوري داستاني ماندگار در تاريخ انقلاب و نظام است.
دور سوم:
پس از شهادت رئيس جمهور شهيد رجايي در هشتم شهريور ۶۰ بلافاصله مقدمات برگزاري انتخابات سومين دوره رياست جمهوري فراهم شد و اين انتخابات در تاريخ ۱۰/۷/۶۰ برگزار گرديد. در اين انتخابات ۲۲۴۳۹۹۳۰ نفر واجد شرايط شركت بودند كه از اين تعداد ۱۶۸۴۶۷۱۵ نفر يعني معادل ۲۶/۷۴% شركت نمودند. در اين دوره ۴۶ نفر داوطلب شدند كه پس از بررسي شوراي نگهبان صلاحيت ۴ نفر تأييد شد. اين افراد عبارت بودند از پرورش(نماينده مجلس) با ۳۴۸۲۹۴ رأي (۰۲/۲%) حضرت آيت الله خامنه اي (نماينده شوراي انقلاب و معاون وزارت دفاع) با ۱۵۹۰۵۹۸۷ (۹۵%) رأي زواره اي (معاون وزارت كشور)با ۵۹۰۵۸ رأي (۳۸/۰%) و دكتر غفوري فرد با ۸۰۵۴۵ رأي (۴۸/۰%)
نكته حائز اهميت آن كه آقايان محمدرضا مهدوي كني، علي موحدي ساوجي و دكتر ولايتي از جمله داوطلبان بودند كه برخي توسط شوراي نگهبان رد صلاحيت شدند و برخي نيز وارد ميدان رقابت نشدند. منتخب اين دوره حضرت آيت الله خامنه اي بود كه حكم تنفيذ وي در تاريخ ۱۷/۷/۶۰ توسط رهبر فقيد انقلاب صادر شد.
دور چهارم:
انتخابات چهارمين دوره رياست جمهوري در تاريخ ۲۵/۵/۶۴ در سراسر كشور برگزار شد. در اين انتخابات ۵۰ نفر داوطلب شدند كه شوراي نگهبان صلاحيت ۳ نفر را تأييد نمود. در اين انتخابات ۲۵۱۳۳۸۰۲ نفر واجد شرايط بودند كه از اين تعداد ۱۴۲۳۸۵۸۷ نفر معادل ۷۸/۵۴% شركت نمودند. نامزدهاي اين دوره و آراي آنها عبارتند از: حضرت آيت الله خامنه اي با ۱۲۲۰۵۰۱۲ رأي (۸۵%) عسگراولادي مسلمان با ۲۷۸۱۱۳ رأي (۹۵/۱%) و محمود كاشاني (استاد دانشگاه) ۱۴۰۲۹۵۳ رأي (۸۵/۹%)، مهندس بازرگان (نماينده مجلس) نيز از ديگر چهره هايي بود كه در اين انتخابات ثبت نام كرد ولي نتوانست وارد رقابت انتخاباتي گردد.
دور پنجم:
انتخابات پنجمين دوره رياست جمهوري پس از ارتحال جانگداز رهبر فقيد انقلاب در تاريخ ۶/۵/۶۸ برگزار شد. اين در حالي بود كه چهارمين رئيس جمهوري عملاً تا ۱۷ مهر آن سال بايد در پست رياست جمهوري انجام وظيفه نمايد. اما به علت ارتحال رهبر فقيد انقلاب در تاريخ ۱۴/۴/۶۸ و انتخاب رئيس جمهور وقت به رهبري نظام جمهوري اسلامي، انتخابات روز جمعه ششم مرداد ماه برگزار گرديد و اين دوره يك ماه و نيم زودتر از موعد مقرر آغاز گرديد. در فاصله ارتحال رهبر كبير انقلاب و انتخابات پنجمين دوره رياست جمهوري، امورات مربوط به رئيس جمهوري توسط رهبر جديد انجام مي گرفت. در اين انتخابات ۳۰۱۳۹۵۹۸ نفر واجد شرايط شركت بودند كه از اين تعداد ۱۶۴۵۲۶۷۷ نفر شركت كردند يعني ۵۹/۵۴% واجدين شرايط.
همچنين در پنجمين دوره، ۷۹ نفر داوطلب شدند صرفا دو نفر ايشان تاييد صلاحيت شدند كه عبارتند از: هاشمي رفسنجاني(رئيس مجلس شوراي اسلامي) با ۱۵۵۵۰۵۲۸راي(۹۴%) و شيباني(نماينده مجلس) با ۶۳۵۱۶۵ راي (۸۶/۳%)، جامي(نماينده وقت تربت جام) از چهره هاي شاخصي بودند كه در اين انتخابات ثبت نام كردند اما در رقابت وارد نشدند.
«جدول آماري هشت مرحله انتخابات رياست جمهوري ايران»
دور ششم:
انتخابات ششمين دوره رياست جمهوري در تاريخ ۲۱/۳/۷۲ برگزار گرديد. در اين انتخابات ۳۳۱۵۶۰۵۵ نفر واجد شرايط شركت بودند كه از اين تعداد ۱۶۷۹۶۷۸۷ نفر معادل ۶۶/۵۰% شركت نمودند. شوراي نگهبان از ميان ۱۲۸ نفري كه ثبت نام كرده بودند ۴ نفر را تأييد نمود كه عبارتند از : دكتر توكلي(سردبير اقتصادي روزنامه رسالت) با ۴۰۲۶۸۷۹ رأي (۹۷/۲۳%)، جاسبي (رئيس دانشگاه آزاد اسلامي) با ۱۴۹۸۰۸۴ رأي (۹۲/۸%) طاهري (مجري طرح سازمان صنايع دفاع) با ۳۸۷۶۵۵ رأي (۳۱/۲%) هاشمي رفسنجاني با ۱۰۵۶۶۴۹۹ رأي (۶۳%) و افرادي چون باقري نژاديان (نماينده كازرون)، قاسم معماري(نماينده اهر) از چهره هاي شاخصي بودند كه در اين انتخابات ثبت نام كردند ولي در رقابت حضور نداشتند.
دور هفتم:
انتخابات هفتمين دوره رياست جمهوري در تاريخ ۲/۳/۷۶ برگزار گرديد. در اين دوره ۳۶۴۶۶۴۸۷ نفر واجد شرايط شركت بودند كه از اين تعداد ۲۹۱۴۵۷۴۵ نفر شركت نمودند كه معادل ۹۲/۷۹% بود و در اين انتخابات ۲۳۸ نفر داوطلب شدند كه از اين تعداد چهار نفر توسط شوراي نگهبان تأييد شدند. حجت الاسلام خاتمي با ۲۰۱۳۸۷۸۴ رأي (۶۹%) حجت الاسلام ناطق نوري با ۷۲۴۸۳۱۷ رأي، محمدري شهري با ۷۴۴۲۰۵ رأي، زواره اي با ۷۷۲۷۰۷ رأي. حكم تنفيذ حجت الاسلام خاتمي در ۱۲/۵/۷۶ از سوي مقام معظم رهبري صادر شد.
دوره هشتم:
انتخابات هشتمين دوره رياست جمهوري در تاريخ ۱۸/۳/۸۰ برگزار گرديد. در اين دوره ۴۲۱۷۰۲۳۰ نفر واجد شرايط شركت بودند كه از اين تعداد ۲۸۱۵۵۹۶۹نفر شركت نمودند كه معادل ۷۷/۶۷% ضريب مشاركت مردم بود. در اين انتخابات از ميان۸۱۷ داوطلب ثبت نام كننده، تعداد ۱۰ نفر توسط شوراي نگهبان تأييد شدند كه حجت الاسلام خاتمي بار دوم با ۲۱۶۵۹۰۵۳ رأي (۷۷%) و پس از آن دكتر توكلي، شمخاني، غفوري فرد، فلاحيان و جاسبي و... در مراتب بعدي قرار گرفتند. حكم تنفيذ حجت الاسلام خاتمي در تاريخ ۱۱/۵/۸۰ توسط مقام معظم رهبري صادر شد.
جمع بندي هشت مرحله گذشته
۱- انتخابات هفتمين دوره رياست جمهوري در دوم خرداد ،۷۶ از حيث مشاركت مردمي در پاي صندوق هاي رأي با حدود ۸۰% اولين مقام را پس از رفراندوم جمهوري اسلامي در بين ۲۵ انتخابات برگزار شده پس از انقلاب اسلامي دارا مي باشد.
۲- در ميان ۵ رئيس جمهوري منتخب گذشته (بني صدر- رجايي- خامنه اي- هاشمي- خاتمي) در هشت دوره رياست جمهوري، حضرت آيت الله خامنه اي با ۰۳/۹۵% بيشترين ميزان آراء را كسب نمود.
۳- حضرت آيت الله هاشمي رفسنجاني در دومين دوره كانديداتوري خويش با ۶۳% كمترين ميزان آراء را نسبت به ساير رؤساي جمهوري ايران كسب كرد.
۴- كمترين ميزان مشاركت مردم در هشت انتخابات رياست جمهوري مربوط به ششمين دوره رياست جمهوري در ۲۱ خرداد ۷۲ با ۶۶/۵۰% و بالاترين مشاركت مردمي در هفتمين دوره رياست جمهوري در دوم خرداد ۷۶ با ۹۲/۷۹% مي باشد.
۵- بيشترين تعداد نامزدهاي تأييد صلاحيت شده در اولين دوره رياست جمهوري با ۱۰۷ نفر و كمترين نامزدها در پنجمين دوره با ۲ نفر بوده است.
۶- بيشترين افراد داوطلب ثبت نام كننده در هشتمين دوره با ۸۱۷ نفر به شكل بي سابقه در ۱۸ خرداد ۸۰ بوده و كمترين افراد داوطلب با ۴۶ نفر در سومين دوره بوده است.
۷- به علت برداشت مجريان و ناظرين انتخابات و شرط «رجل سياسي بودن» انحصار نامزدي رياست جمهوري براي مردان بوده است و شش دوره اول هيچ يك از بانوان حتي براي ثبت نام هم مراجعه ننمودند اما در دوره هفتم ۸ نفر از زنان ثبت نام نمودند كه در ميان آنها خانم زهرا پيشگاهي فرد (نماينده دوره پنجم) و خانم اعظم طالقاني ديده مي شود.
۸- در دوره هاي اول و دوم سرپرست وزارت كشور به عنوان دستگاه مجري اين انتخابات حضرت آيت الله مهدوي كني، در دوره سوم وزير كشور سيد كمال الدين نيك روش، دوره چهارم وزير كشور حجت الاسلام ناطق نوري، دوره پنجم وزير كشور حجت الاسلام محتشمي، دوره ششم وزير كشور عبدالله نوري، دوره هفتم بشارتي و دوره هاي هشتم و نهم وزير كشور حجت الاسلام موسوي لاري بوده اند.
